Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Ытык Дьааҥы сиригэр Сылгыһыт Күнэ алгыһы түhэрииттэн саҕаланыаҕа

Мария Архипова хаартыскаҕа түhэриитэ. 2023 с. / ЯСИА/ Кэлэр ый саҕаланыытыгар ытык Дьааҥы сиригэр Аартыка эргимтэтигэр тыа хаhаайыстыбатын сайдыытын итиэннэ хоту сир тыйыс айылҕатыгар саха сылгытын үөрдээн иитиини сайыннарыы кэскилин торумнуур аҕыс улуус…
29.03.24 18:26

Уопсастыба

Сунтаартан “Алгыс” түмсүү ыалдьыттаата

Өлөөҥҥө Сунтаартан “Алгыс» диэн аҕам саастаах дьон ансаамбыла, 11 киһилээх дэлэгээссийэ ыалдьыттаан барда. Ыраахтан кэлбит ыалдьыттар бастаан “Алакуо” норуодунай этно-фольклор ансаамбыл кыттыылаахтарын кытары көрүстүлэр. Күн иккис аҥаарыгар ыалдьыттар…
29.03.24 18:50

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

Оҕо сааспын санаан кэллэхпинэ, ийэлээх аҕам истиҥ мичээрдэрэ бу сырдаан көстөн кэлэр. Билигин бэйэм сиэннэрдээх, ииппит кыргыттарбыттан хос сиэннэрдээх киһи өйбөр-санаабар, эппэр-хааммар сылаас иэйии буолан, төрөппүт дьонум олохторо баттаҕым маҥхайыар диэри сүбэһит, суолдьут буолан, иһирэх санаанан илгийэ сырыттаҕа.

Оҕо сааспын санаан кэллэхпинэ, ийэлээх аҕам истиҥ мичээрдэрэ бу сырдаан көстөн кэлэр. Билигин бэйэм сиэннэрдээх, ииппит кыргыттарбыттан хос сиэннэрдээх киһи өйбөр-санаабар, эппэр-хааммар сылаас иэйии буолан, төрөппүт дьонум олохторо баттаҕым маҥхайыар диэри сүбэһит, суолдьут буолан, иһирэх санаанан илгийэ сырыттаҕа.

 Аҕалаах ийэм тоҕус оҕону, чыычаахтарын, улахан олох суолугар толору бэлэмнээн, толору дьоллоох олоҕу түстээн, үтүө-мааны оҕо сааһы бэлэхтээн, 53-с сыл устата бииргэ ыал буолан олорбуттара дии санаатахпына, сырдыгын-сылааһын, дириҥин-киэҥин. Ол да иһин олус улахан олоҕу, истиҥ иэйиини, үгүс үтүмэн үөрүүнү, кэрэ-бэлиэ кэмнэрдээх күннэри, олох ыарахаттарын эт бэйэлэринэн тэлэн, олох олорон кэлбит үлэ, тыыл, сэрии бэтэрээнэ аҕам Николай Егорович Саввинов уонна үлэ, тыыл бэтэрээнэ, элбэх оҕо тапталлаах ийэтэ Мария Михайловна Саввинова-Софронова күндү дьоммун ахтан-санаан ааһыахпын баҕардым.

Биир көрүүттэн саҕыллыбыт таптал Аҕам Николай Егорович Саввинов маннык диэн кэпсиирэ: «Күтүөм Тэрэппиин от мунньа сылдьар, икки гына өрүнэн түһэрбит хара уһун баттахтаах, түргэн-тарҕан туттуулаах, уһун курбуу кыыһы ыйан баран: «Ньукулаай, ити кыыһы ыйытабыт дуо?» — диэбитэ. Мин онно сөбүлэспитим. Онтон аҕыйах хонон баран, күтүөбүнээн тахсан, кэргэн кэпсэтэн киирбиппит». Ити курдук биир көрүүнэн дьонум сөбүлэһэн, ыал буолбуттар. Сэрии иннигэр ыал буолбут эдэр дьоҥҥо араас ыарахаттар бааллара.

саввинов

Күн-күбэй ийэбит Мария Михайловна Софронова-Саввинова Хатыыттан төрүттээх. Ыал соҕотох кыыһа. Кини сүктэн кэлэригэр, улахан мас сундууктаах үтүө-мааны таҥастааҕа-саптааҕа үһү. Аҕам төрөппүт дьоно Күҥкүйгэ олорбуттар. Аҕам кыратыгар атын ыалга иитиллибит, ол дьоно эрдэ өлөн, төрөппүт дьонугар төннөн кэлбит. Икки кылааһы бүтэрбит оҕону, аҕата тохтотон, бэйэтигэр көмө гыммыт. Онон уончалааҕар ийэлээх аҕата өлөн, үөрэҕэ тохтоон, олох аһыытын эрдэ билэн, улахан киһилии толкуйдуу улаатар. Сэрии иннинэ ыал буолалларыгар, ийэм сүүрбэччэлээх кыыс, аҕам сүүрбэтин ааспыт эдэркээн, сахаҕа улахан уҥуохтаах мааны дьон эбит. Иккиэн кыайыы-хотуу аргыстаах эдэр ыал аатын ылан, дьоҥҥо убаастатан, олохторо саҥа саҕаланан истэҕинэ, сэрии буолар.

ММ САввинова

Атыйахтаах уулуу аймаабыт алдьархай

Эдэр ыал аҕата 1943 сыллаахха бииргэ төрөөбүт быраата Ньукулай-II кытта сэриигэ бараллар. Ийэбит иккилээх Таанньатын сиэтэн, иккис оҕотун ыарахан хаалар. Быраата тылланан, арҕаа сэриигэ барар. Николай Егорович-II 21 сааһыгар от ыйын 21 күнүгэр 1941 сыллаахха Крымҥа буолбут хабыр хапсыһыыга дьоруойдуу өлбүт. Кини Крым өрөспүүбүлүкэтин Балаклава куоратыгар көмүллэн сытар. Оттон аҕам Николай Егорович Япония сэриитигэр барар. Аҕам аҕыйах саҥалаах, элбэҕи кэпсии сылдьыбат этэ эрээри, сэрии диэн дьулаанын, алдьархайын кыайан-хотон, дьиэҕэ төннүү үөрүүтүн улаханын уонна хаһан да сэрии буолуон баҕарбатын, иккитэ бааһырбытын, кумах куйаар дойдуга уу суоҕун, уу испэккэ, суол устун ким уҥан, ким сэниэтэ эстэн олорон хааларын, хаһан бөрбөлүүтүнэн, массыынанан уу аҕалан биэриэхтэригэр дылы тулуйбакка тэбиэн иигин иһэргэ тиийэллэрин кэпсиирэ. Оннук ыарахан, быстарбыт кэмҥэ, массыынанан хомуйан, тустаах лааҕырга илдьэр кэмнэригэр аҕам 70-тан тахса киилэ ыйааһыннаах киһи 40 киилэҕэ дылы түспүт. Ол эрэ буолуо дуо, эдэркээн киһи өлөн хонууга хаалара хараастыытын, госпитальтан көрдөһөн тахсыбытын сарсыныгар ол госпиталь үлэһиттэрин уонна бааһыран сытар саллааттары самурайдар өлөртөөбүттэрин, ону кинилэр сиргэ кистээбиттэрин, ол алдьархай аһыытын кэпсээн ааһара. Бу маннык түбэлтэлэр төһөтө буолбуттара биллибэт. Кини Улуу Кыайыыны Чань-Чунь куоракка көрсүбүтэ. Ити кэпсээннэрин истэн олорон, биһиги, оҕолор: «Наһаа бытааннык кэпсиигин», — диирбит. Онтубут билигин өйдөөтөххө, хараастан бөтөн ылаахтыыр эбит.

Ыйдаҥалаах түүннэр эрэ билэллэрэ буолуо

Аҕам сэриигэ барарыгар, ийэбит биир оҕолоох, өссө ыарахан хаалар. Ол да буоллар, биир да үлэттэн туора турбакка, үлэ бөҕөтүн үлэлээбитэ. Эбэм Маарыйа ийэбин, дьоҥҥор Хатыыга тахсан олор диэн, Хатыыга ыыппыт. Сэрии кэмигэр Кукаакы Бордоҥ нэһилиэктэригэр кыра-кыра 22 холкуос баара. Ол эрээри тоҕо эрэ дьонум кыттыспыт «Передовой отряд» холкуоһугар хоргуйан өлүү элбэҕэ үһү. Ол да иһин ийэм кийиитин аһынан, дьонугар ыыттаҕа дии. Онно тахсан, ийэм сэрии сылларыгар ханна да буоларын курдук, эр дьону кытта тэҥҥэ үлэлээбит. «Ньурбаттан Хатыыга Уһун Дьуона диэн киһилиин атынан бурдук аҕалаары, олус да эрэйдэммиппит», — диэн кэпсиирин өйдүүбүт. Ол саҕанааҕы дьахталлар, кыргыттар ити курдук сир, суол, от, бурдук үлэтигэр, кэлин лэппиэскэ астааһыныгар сылдьыбыттара. «Аҕабытын төһө күүппүккүнүй?» — диэн ыйыттахпытына, ийэбит: «Аҕаҕытын суохтаабыппын, күүппүппүн ыйдаҥалаах түүннэр эрэ билэллэрэ буолуо», — диирэ. Саллаат аҕабыт Японияттан 1946 сыллаахха кэлэригэр, ийэбит икки кыыс оҕотун — Таанньаны уонна Аняны — сиэппитинэн көрсөр. Билигин Татьяна Николаевна доруобуйа харыстабылын туйгуна, үлэ бэтэрээнэ. Анна Николаевна үөрэҕирии үтүөлээх учуутала, «Дети Саха-Азия», «Билиигинэн кыайыаҥ» стипендиата, педагогическай үлэ бэтэрээнэ. Ийэм дьүөгэтэ Афанасьева Мария Григорьевна: «Ньукулай сэрииттэн кэлбитигэр, улахан үөрүүлээх көрсүһүү буолта. Оччолорго мин эдэрбин, кэргэнигэр Маайаҕа ырбаахы таҥаһа, мыыла, атылаас лиэнтэ, испиньиэк, табах кэһиилээх кэлбитин өйдүүбүн. Миэхэ испиньиэк, лиэнтэ тиксэн үөрбүтүм», — диэн кэпсээбиттээх.

Улахан олох энциклопедията буолан

Сэрииттэн кэлэн, төрөөбүт холкуоһун дьоно сэрии сылларыгар ыал ыалынан эстибиттэрин санаатаҕына, аҕам саҥатыттан матара. Кини холкуоһугар үлэтин саҕалаабыта. 1948 сыллаахха муус устар ыйыгар «Үлэ бэтэрээнэ» ааты ылбыта. Аҕам сир үрдүгэр эр киһиэхэ бэриллэр араас түгэннэрдээх улахан олоҕу олорон ааспыт киһи буолар. Оттон кинини кытта кырдьыбыт, олоҕун аргыһа — ийэм — саха дьахтара сиргэ түспүт сэрэбиэйинэн күндү ийэ, эбээ, хос эбээ аатын ылан, истиҥ эрэллээх кэргэн, улахан ыал сүнньэ буоларын сүр чиэстээхтик толорбута. Ийэлээх аҕам бэйэ-бэйэлэрин ситэрсэн-толорсон, толору дьоллоох, киһи эрэ киэн туттар олоҕун олорон кэлбит дьон буолаллар. Ол да сиэринэн буолуо, кинилэр олохторо биһиэхэ улахан олох энциклопедията буолан, ыйынньык оносто сырыттахпыт дии. Аҕалаах ийэм олус ыалдьытымсах дьон этилэр. Кимиэхэ да буоллун, ийэм куруук кэһиилээх сылдьарын сөбүлүүрэ. Аҕам үлэттэн бокуойа суох эрээри, барыны бары үөрэтэ-такайа сылдьара. Ол курдук, ойууртан түөрэн, сүгэн аҕалан, мас олордоро, отон, тэллэй хомуйсара. Ону салҕаан, биһиги уһаайбабытыгар билигин сүүрбэччэ араас талах мас үүнэр. Төрөппүттэрбиттэн: «Оҕо күлэрэ, күн сылааһа, салгын ырааһа, түптэ сыта баалларын тухары олох устар, киһи дьоллоох буолар», — диэн ис хоһоонноох тыллары үгүстүк истэрим. Ийэлээх аҕам уон оҕолоруттан тоҕуһа киһи-хара буолбуттара. Биһиги дьоммут маннык сүдү улахан олохторо умнуллубакка, кэҥии-сырдыы турарыттан олус үөрэбит. Онон күн-күбэй ийэбитигэр, күн сыралҕанын курдук сылаас истиҥ эбээбитигэр, хос эбээбитигэр, үлэ, тыыл бэтэрээнэ, «Материнская Слава» уордьан кавалера Мария Михайловнаҕа, ахтар-саныыр амарах аҕабытыгар, дьоһун-мааны эһээбитигэр, эйэҕэстэн эйэҕэс хос эһээбитигэр, уоттаах сэрии кыттыылааҕар, сэрии, үлэ бэтэрээнигэр, сылгы көрүүтүн I истиэпэннээх дипломун хаһаайыныгар, Ньурба улууһун Бочуоттаах гражданиныгар, «Отечественная война» I истиэпэннээх уордьанын кавалера Николай Егоровичка кэрэни кэрэһилиир, ааспыты ахтар, киэҥ-сырдык билиигэ дьулуһар үтүөмааны олоххо олорорго улахан суол олугун охсон биэрбиттэригэр оҕолоргутуттан, сиэннэргититтэн истиҥ-иһирэх тыллардаах барҕа махтал буоллун!

Любовь САВВИНОВА-УШКАНОВА,

Бордоҥ нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина, үлэ бэтэрээнэ.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением