Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Пилота суох пуойастар

Ааспыт нэдиэлэҕэ Судаарыстыбаннай Дуумаҕа «Арассыыйа тимир суоллара» АУо генеральнай дириэктэрэ, бырабылыанньа бэрэссэдээтэлэ Олег Белозеров хампаанньа үлэтин түмүгүн, инники былааннарын билиһиннэрдэ уонна дьокутааттар, фракциялар ыйытыктарыгар…
24.03.24 10:24

Уопсастыба

Терактан эмсэҕэлээбит дьону өйүүргэ сокуон барылын киллэрдилэр

Судаарыстыбаннай Дуумаҕа терактан эмсэҕэлээбит Арассыыйа олохтоохторун өйүүр туһунан сокуон барылын киллэрдилэр. Бу докумуону Судаарыстыбаннай Дуума бүддьүөккэ уонна нолуокка сис кэмитиэтин чилиэнэ Оксана Дмитриева көҕүлээтэ. Ол туһунан «Парламентская газета»…
27.03.24 09:39

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

Ньурба улууһуттан Аҕа дойдуну көмүскүүр улуу сэриигэ дьахталлартан быһаччы кыттыбыт Саха сирин чулуу уола Степан Васильев балта Мария Васильевна Васильева буолар. Мин бүгүн кини туһунан кэпсиэхпин баҕарабын.

Ньурба улууһуттан Аҕа дойдуну көмүскүүр улуу сэриигэ дьахталлартан быһаччы кыттыбыт Саха сирин чулуу уола Степан Васильев балта Мария Васильевна Васильева буолар. Мин бүгүн кини туһунан кэпсиэхпин баҕарабын.

Мария 1917 сыллаахха I Бордоҥ нэһилиэгэр Маалыкай таһыгар Тойон Уйалаахха Василий Васильевич Васильев дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Кини биллиилээх уопсастыбаннай уонна бэлэтиичэскэй дьиэйэтэл Степан Васильевич Васильев үс балтыларыттан кыралара. Мария Васильевна Москваҕа олорбута уонна үлэлээбитэ. Кини үрдүк үөрэхтээх. 1935 сыллаахха фельдшерскай-акушерскай кууруһу бүтэрэн, Маалыкайдааҕы медпууҥҥа акушерынан үлэтин саҕалаабыта. Онтон III Бордоҥҥо төрөтөр дьиэҕэ сэбиэдиссэйинэн үлэлээн иһэн, Москваҕа барбыта. Москватааҕы медицинскэй институкка үөрэххэ киирбитэ.

Мария бииргэ үөрэммит Александра Потапова-Белолюбскаялыын сэрии буолбутугар фроҥҥа баҕа өттүнэн барарга тылламмыттар. “Тугу гыныахха?” диэн ыйытыыга Мария бэрт быһаарыныылаахтык “Сарсын военкомакка барыахха, фроҥҥа баҕа өттүнэн барааччыларга суруттарыахха”, - диэбит.

Москваҕа Сэбиэскэй оройуоннааҕы военкомакка: “Васильева туһунан толкуйдуохпут, оттон эн, табаарыс Потапова Москваҕа прописката суох эбиккин, дойдугар баран быһаарыс”, — диэбиттэрэ диэн 80 саастаах Дьокуускайга олорор Александра Потапова өссө 2010 сыл эргин кэпсээбиттээх. Дьэ, онон Мария Васильевна 1941 сыл атырдьах ыйын 19 күнүгэр Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтигэр ыҥырыллыбыта.

Түрмэҕэ сытар убайыгар Степан Васильевка ити туһунан иһитиннэрбит. Убайа онтон олус үөрбүтэ уонна бэйэтэ кылгас суругар үтүө тылынан алҕаабыта. Кэлин Степан Васильев Коми өрөспүүбүлүкэтигэр Печор лааҕырга сытан Емельян Ярославскайга суругар кинини лааҕыртан босхолоон, ньиэмэс фашистарын утары сэриигэ кыттарыгар көҥүл биэрэллэригэр көрдөспүтэ. Хомойуох иһин, гражданскай иэһин толороругар кыах биэрбэтэхтэрэ. Ол оннугар балта Мария Васильевна уонна кыра быраата Иннокентий Васильевич сэриилэспиттэрэ. Мария Васильевна 1941 сыл сэтинньи 23 күнүттэн 1945 сыл ыам ыйын 12 күнүгэр диэри 428 №-дээх эвакуациялыыр госпитальга медсиэстэрэнэн сылдьыбыта. Бу госпиталь Арҕааҥҥы, Воронежскайдааҕы уонна I Украинскайдааҕы фроннар састааптарыгар киирэ сылдьыбыта.

Мария Васильевна Курскайдааҕы Тоҕой сэриитигэр кыттыбыта уонна Дрездеҥҥэ тиийэ сэриилэспитэ. Үс төгүл бааһырбыта, улаханнык контузияламмыта. Кини сэрии устатын тухары төһөлөөх саллаат олоҕун быыһаабыта биллибэт. Ньиэмэс фашистарын утары сэриигэ хорсуннук уонна тулуурдаахтык сэриилэспитин иһин “ССРС санитарнай сулууспатын туйгуна” аатын 1944 сыл сэтинньи 9 күнүгэр биэрбиттэрэ, “Бойобуой үтүөлэрин иһин” уонна “Германияны кыайыы иһин” мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. Сэрии кэнниттэн Мария Васильевна 428 №-дээх госпитальга 1945 сыл алтынньы 25 күнүгэр диэри үлэлээбитэ.

1945 сыл ахсынньытыгар Москваҕа төннөн кэлэн, үрдүкү медицинскэй үөрэҕи бүтэрэн, Бүтүн Сойуустааҕы акушерскай уонна гинекология научнай-чинчийэр институтугар акушер-гинекологынан, научнай сотруднигынан үлэлээбитэ. Быраас Н. Савцкай уонна отделение сэбиэдиссэйэ Н. Селезнева 1970 сыл сэтинньи 25 күнүгэр маннык характеристиканы суруйбуттар: “Васильева бары отделениеҕа — оперативнай гинекологияҕа, акушерскай уонна үгэс ньыманан эмтиир отделениеларга үлэлээн бэйэтин үрдүк квалификациялаах акушерка быһыытынан көрдөрдө. Кини тымыры эмтээһиҥҥэ, хаан группатын быһаарыыга, хааны кутууга, хаан сөпсөһүүтүн чуолкайдыырга, операция кэнниттэн эмтээһиҥҥэ улахан билиилээҕин көрдөрдө. Мария Васильевна быраас суоҕуна кэккэ патологическай туруктаахтарга бэйэтин сатабылынан улаханнык көмөлөһөр”.

Эйэлээх кэмҥэ Мария Васильевна туруу үлэтинэн “Үлэҕэ килбиэнин иһин”, “Москва 800 сылын өйдөбүнньүгэ” мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. 1952 сыл сэтинньи 6 күнүгэр ССРС доруобуйатын харыстабылын миниистирэ Е. Смирнов бирикээһинэн “ССРС доруобуйатын туйгуна” бэлиэнэн наҕараадаламмыта. Кыайыы 20 сылын чиэстээһиҥҥэ Сэбиэскэй Сойуус комму- нистарын баартыйатын Ленинскэйдээҕи райкомун уонна оройуоннааҕы сэбиэт исполкомун 1965 сыл ыам ыйын 7 күнүнээҕи быһаарыытынан Мария Васильевна Васильева Ленинскэй оройуон, билиҥҥинэн Ньурба улууһун Бочуоттаах кинигэтигэр киллэриллибитэ. Сэрии буолан уонна убайа Степан Васильевич репрессияланан, Мария Васильевна тус олоҕун эрдэ оҥостубатах. 1962 сыллаахха 45 саастааҕар инженер-тутааччы Шамалов Павел Георгиевичка кэргэн тахсыбыта. Хомойуох иһин, оҕоломмотохтор.

Мария Васильевна олох ыараханнарын эрдээхтик туораабыта, дьылҕатын охсуутун барытын тулуйбута уонна 1956 сыллаахха убайа Степан Васильев сырдык аата төнүннэриллибитин олус үөрэн, дууһата чэпчээн көрсүбүтэ. Мария Васильева комсомол уонна баартыйа чилиэнэ этэ. Төрөөбүт дойдутугар Маалыкайга хаста да кэлэ сылдьыбыта, аймахтарын кытары истиҥник көрсүһэн барбыта. 1982 сыллаахха атырдьах ыйын 12 күнүгэр 65 сааһыгар ыалдьан өлбүтэ. Кинини Москваҕа Химкитээҕи кылабыыһаҕа кэргэнин, сэрии кыттыылааҕа Павел Шамалов аттыгар көмпүттэрэ. Аҕа дойду Улуу сэриитин рядовой саллааттарын уҥуоҕар кинилэр мэтириэттэрэ уонна ааттара суруллубут сэмэй билиитэлэрэ тураллар.

Суруллубукка төннүннэххэ

“Коммунизм суола” хаһыат 1968 с. атырдьах ыйын 23 күнүнээҕи нүөмэригэр Степан Васильев туһунан быраата Инно- кентий Васильевич ахтыыта тахсыбыта. Степан төрөппүт ийэтэ үстээҕэр өлбүтэ. Онон аҕата Саахар кыыһын Бороскуону кэргэн ылбыта. Ол мин төрөппүт ийэм. Кини үс саастаах Степаны көрбүтүнэн-харайбытынан барбыта. Степан кинини ийэм диирэ. Дьокуускайга үөрэнэр сылларыгар киниэхэ сотору-сотору суруйар үһү. Мин биэстээхпэр Степан командировкаҕа сылдьан, Алдантан 300 солк. уонна ийэбэр ырбаахы таҥаһын, биһиэхэ кинигэ, харандаас ыыппытын өйдүүбүн. Ол харчынан дьонум дьиэ туттарбыт- тара. Степан уола Лев өлбүтүн кэннэ дьонум аахха “Биир уолгутун миэхэ оҕо гыныахпын ыытыҥ”, — диэн суруйбут этэ.

Ийэм миигин ыыппатаҕа. Куочайга сэттис кылааһы бүтэрбит орто уолу Кешаны ыыппыта. Степан кинини ил- дьэ сылдьыбыта, үөрэттэрбитэ. Кеша Москваҕа үрдүк үөрэҕи бүтэрэн баран, ууга хомолтолоохтук өлбүтэ. 1937 сыллаахха эдьиийим Маруся Москваҕа убайбар Степаҥҥа барбыта. Кини ыарыһах этэ. Степан Марусяны быраастарга көрдөрөн эмтэппитэ, үөрэттэрбитэ.

Кэлин Маруся быраас буолбута. 1938 сыллаахха Степан Москваттан биһиэхэ суруйбута. Онно: “Миигин норуот өстөөҕө диэтэхтэринэ да, дойдубар дьонум-сэргэм итэҕэйиэхтэрэ суоҕа”, — диэбит этэ. Ньиэмэс фашистарын утары сэриигэ сылдьан баран, мин төннөн иһэн Москваҕа Степан кэргэнигэр (саҥаспар) алта хоммутум. Убайым туһунан ыйып- пыппар: “Степан дьиэтигэр соҕотоҕун олорор кэмигэр илдьибиттэрэ. Балта Маруся сэриигэ этэ.

Кэлбитим дьиэҕэ ким да суоҕа. Степан чэйдии олорбут быһыылааҕа, чааскыта ортотунан чэйдээх этэ. Тардыбыт табаҕын тобоҕо баара. Ыйыталаспыппар, бастаан тугун сүгүн-саҕын эппэтэхтэрэ, кэлин истиибинэн, ыалдьан өллө диэбиттэрэ”, — диэн кэп- сээбитэ. Саҥаһым ытыыра-соҥуура бэрт буолан, итинтэн элбэҕи кэпсээбэтэҕэ. Хойут Степан сымыйанан буруйдаммы- та биллибитин кэннэ ийэбэр биэнсийэ кэлэр этэ.

Нарыйа ВАСИЛЬЕВА, Ньурба

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением