Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Ытык Дьааҥы сиригэр Сылгыһыт Күнэ алгыһы түhэрииттэн саҕаланыаҕа

Мария Архипова хаартыскаҕа түhэриитэ. 2023 с. / ЯСИА/ Кэлэр ый саҕаланыытыгар ытык Дьааҥы сиригэр Аартыка эргимтэтигэр тыа хаhаайыстыбатын сайдыытын итиэннэ хоту сир тыйыс айылҕатыгар саха сылгытын үөрдээн иитиини сайыннарыы кэскилин торумнуур аҕыс улуус…
29.03.24 18:26

Уопсастыба

Сунтаартан “Алгыс” түмсүү ыалдьыттаата

Өлөөҥҥө Сунтаартан “Алгыс» диэн аҕам саастаах дьон ансаамбыла, 11 киһилээх дэлэгээссийэ ыалдьыттаан барда. Ыраахтан кэлбит ыалдьыттар бастаан “Алакуо” норуодунай этно-фольклор ансаамбыл кыттыылаахтарын кытары көрүстүлэр. Күн иккис аҥаарыгар ыалдьыттар…
29.03.24 18:50

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

Саха сирин хайа баҕарар муннугар курдук, Үөһээ Бүлүү улууһа Кыайыы 75 сыллаах үбүлүөйүгэр эрдэттэн бэлэмнэнэн, өрө көтөҕүллэн туран бэлиэтээтэ. Ыытыллыбыт дьаһалы барытын суулуу тутан, биир балаһаҕа батаран суруйар кыаллыбат. Онон, сүрүн-сүрүннэрин сырдатыам.

Саха сирин хайа баҕарар муннугар курдук, Үөһээ Бүлүү улууһа Кыайыы 75 сыллаах үбүлүөйүгэр эрдэттэн бэлэмнэнэн, өрө көтөҕүллэн туран бэлиэтээтэ. Ыытыллыбыт дьаһалы барытын суулуу тутан, биир балаһаҕа батаран суруйар кыаллыбат. Онон, сүрүн-сүрүннэрин сырдатыам.

Быйыл тохсунньу 1 күнүнээҕи ааҕыынан, Үөһээ Бүлүү нэһилиэктэригэр сэриигэ барбыт аҕаларын, убайдарын солбуйан, холкуос бурҕалдьытын кэтэн, улахан дьоннуун тэҥҥэ үлэлээбит 102 уонна сэрии сылларыгар үөскээбит-улааппыт 290 киһи олорор. Хомойуох иһин, сэриигэ кыттыбыт дьонтон тиһэх бэтэрээн, Далыр Күүлэтиттэн төрүттээх  Николай Никитич Яковлев быйыл сайын олохтон туораата. Улуус бүддьүөтүттэн 1 мөл. 447 тыһ. солк. харчыны биир кэмнээх материальнай төлөбүргэ көрөн, сэрии бэтэрээнигэр 75 тыһ., тыыл бэтэрээннэригэр 5-тии уонна “сэрии оҕолоругар” 3-түү тыһ. солкуобайы туттардылар. Дьаҥ турбутунан күргүөмнээн түмсүү тохтотуллан, кырдьаҕастары дьиэлэригэр тиийэн, сибэкки дьөрбөлөөх, ырыалаах-тойуктаах эҕэрдэлээтилэр.

Улуус бары нэһилиэктэригэр буойуннарга, тыыл бэтэрээннэригэр анаммыт өйдөбүнньүктэрин, сквердэрин сөргүттүлэр. Улуус киинигэр, Үөһээ Бүлүү сэлиэнньэтигэр, Кыайыы болуоссатын саҥалыы оҥорууга улуус, нэһилиэк бүддьүөттэриттэн уонна Кыайыы пуондатыттан кыттыгас үбүлээннэр, 7 мөл. солк. ороскуоттанна. Кэлиҥҥи сылларга хас биирдии нэһилиэги хабан, чинчийэр-чуолкайдыыр үлэ биир сүрүннээхтик ыытыллыбытын түмүгэр, сэрии толоонугар сураҕа суох сүппүт уонна кыайыы көтөллөөх эргиллэн кэлбит буойуннар испииһэктэрэ икки төгүл эбиллэн, эргэ бетон оннугар гранит тааска үйэ-саас тухары кэнчээри ыччакка өйдөтө-саната турардыы сурулунна.

Далыр нэһилиэгин киинигэр “Мантан сэрии­гэ барбыттара”  стеланы, Кыайыы скверигэр сэрии, тыыл бэтэрээннэригэр уонна сэрии сылларын оҕолоругар аналлаах стендэни оҥорон туруордулар. Былыр бэйэтэ туспа улахан нэһилиэк, сопхуос саҕана производственнай учаастак быһыытынан тэринэн-дьаһанан олорбут, билигин уонча ыаллаах Күүлэт Быччаҥдааныгар өйдөбүнньүк уонна стела туруоран үйэтиттилэр. Нэһилиэк Трудовой диэн учаастагар Кулуһуннаахха мантан төрүттээх дьон, урбаанньыт Николай Отов уонна нэһилиэк дьаһалтата үп уганнар, Кыайыы скверин оҥордулар. Кыраайы үөрэтээччи Анатолий Софронович Аксаков муспут матырыйаалынан “Далыр нэһилиэгэ Аҕа дойду көмүскэлигэр” кинигэни таһаардылар. Далырдар онон үйэтитиигэ хайа да нэһилиэктээҕэр күүскэ үлэлээтилэр.

Сэрии сылларыгар сут-кураан сатыылаан, холкуостаахтар онто суох ыарахан олохторугар эбиискэлэспитэ. Тыылга -- өстөөх буулдьата иһиирбэт, буомба эстибэт сиригэр – Үөһээ Бүлүү оройуонун үрдүнэн 2848 киһи өлбүтүттэн-сүппүтүттэн баһыйар үгүстэрэ хоргуйан өлбүттэрэ сэрэйиллэр эрэ.  Боотулуу нэһилиэгин дьаһалтата Көтөрдөөх учаастагын Тыымпытыгар, Киров аатынан холкуоска хоргуйан өлбүт 47 киһи аатын чуолкайдаан, быйыл күһүн өлбүттэр кэриэстэригэр кириэс туруорда. Өссө түөрт сиргэ, урукку холкуостар олохторугар, туруорарга былаанныыллар. Өргүөт нэһилиэгэр 900 тыһ. солк. харчыга Өйдөбүл скверин туттулар, үс ини-бии Тутукаровтарга уонна “Кэскил киинэ” холкуос оҕуруотчутугар, элбэх киһини хоргуйан өлүүттэн быыһаабыт Иван Ли-Фуга-Кытаайыс Уйбааҥҥа мэҥэ билиитэлэри туруордулар.

Быракааҥҥа сэрии кыттыылаахтара  олорбут дьиэлэригэр бэлиэ суруктары ыйаатылар. Мэйик нэһилиэгэр “Тыа сирин кэлимник сайыннарыы” федеральнай бырагыраама сүнньүнэн Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтарыгар өйдөбүнньүк мемориальнай комплексы тутан бүтэрэн эрэллэр. Маҥааска эмиэ федеральнай бырагыраама олохтоох саҕалааһыны өйүүр хайысхатынан Кыайыы скверин тупсаран оҥорууну  сотору түмүктүөхтэрэ. Кэнтик нэһилиэгэр “Биир дойдулаахпынан киэн туттабын” аахсыйа тэрийэн, Сэбиэскэй Сойуус дьоруойа Алексей Миронов төрөөбүт Батастааҕар мэҥэ бэлиэни ыйаатылар, сэрии кыттыылаахтарын хаартыскаларынан альбом таһаардылар. Ороһу нэһилиэгин дьаһалтата Өйдөбүл скверигэр федеральнай  бырагыраама олох­тоох саҕалааһыны өйүүр хайысхатынан 1 мөл. 800 тыһ. солк. суумаҕа саха саллаатын өйдөбүнньүгүн туруортарда уонна нэһилиэк сэрии кэминээҕи олоҕун-дьаһаҕын туһунан кэпсиир кинигэни бэчээттэтэн таһаарда.

Улуустааҕы устуоруйа уонна этнография түмэлигэр Бойобуой албан аат саалата саҥалыы оҥоһулунна. Элбэх быыстапка тэрилиннэ: буойун, быраас, скульптор, муосчут Анисим Григорьевич Прокопьев төрөөбүтэ 95 сылыгар анаан “Чаҕылхай олох”, “Буойун учууталлар”, Егор Дмитриев-Батаамыс тус малларынан “Саллаат чымыдаана”, о.д.а. кэпсиир-көрдөрөр кэрэхсэбиллээх быыстапкалар тиэмэлэринэн үлэлээтилэр.

Биир суолталаах уонна дьон сэҥээрбит дьаһалынан улуус чугастааҕы уонна суоллаах-иистээх 12 нэһилиэгиттэн бэс ыйын 24 күнүгэр 75 аттаах киһи киирэн, Үөһээ Бүлүү сэлиэнньэтин ортотунан хаамтаран ааһыылара буолла. Бу ураты көстүү киинэҕэ уһуллан үйэтитилиннэ. Сэлэлээн хаамсыы иннинээҕи күн Түгэхтэй ипподромугар сүүрүүк аттардаах нэһилиэктэр илин былдьастылар.

Култуура уонна бибилэтиэкэ тиһигин үлэһиттэрэ сыл устата хара баһаам тэрээһиннэри ыыттылар. Сыччах бибилэтиэкэ ситиминэн 295 дьаһал тэриллибит. Улуус 23 бибилэтиэкэтэ социальнай ситимнэринэн 60081, сирэй көрсүһүүлэргэ 2185 киһини хабан үлэлээтэ.

Кыраайы үөрэтээччи Мария Даниловна Михайлова Үөһээ Бүлүү улууһун олохтоохторо Кыайыыга кылааттарын туһунан сиһилии кэпсиир-билиһиннэрэр баай ис хоһоонноох кинигэни бэчээккэ бэлэмнээтэ. Кинигэҕэ матырыйаал хомуйарга нэһилиэктэр бары кытыннылар. Быйыл нэһилиэктэр олохтоохторо, тэрилтэлэр үлэһиттэрэ сквердэргэ, былаһааккаларга элбэх маһы, талаҕы олортулар.

Үөһэ таарыллыбытын курдук, дьаҥ хааччаҕынан элбэх киһи түмсүүлээх ырыа бэстибээллэрэ, күрэхтэһиилэр ситэ ыытыллыбатылар эбэтэр тэйиччиттэн онлайн ньыманан тэрилиннилэр гынан баран, Кыайыы 75 сыллаах үбүлүөйүн тэрийэн ыытыыга эппиэттээх хамыыһыйа ааҕарынан, үйэтитиигэ туһаайыллыбыт дьаһаллар сыалларын-соруктарын ситистилэр. Кэрэхсэбиллээҕэ баар, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэриллибит Дойдуга бэриниилээх буолуу сылыгар үөрэх-иитии тэрилтэлэрэ үүнэр ыччакка бүгүҥҥү эйэлээх олох иһин охсуспут, олорбут, үлэлээбит эһэлэрин-эбэлэрин тустарынан сырдык өйдөбүлү өрүү саныылларын, кинилэр ааттарынан киэн тутталларын курдук иҥэрдилэр. Дьиҥэр даҕаны, аҕа көлүөнэни үйэтитиигэ ыытыллар утумнаах үлэ үүнэр ыччат дьоҥҥо ананар. Бу үтүө дьыаланы кинилэр салгыахтара турдаҕа.

 

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением