Улуу Кыайыы 75 cылынан, итиэннэ “Саха сирэ умнубат” куонкуруска кыттаары, мин киниттэн ахтыы ылан суруйдум. Ону ааҕыҥ.

“Сэрии саҕана быстар дьадаҥы ыал этибит. Онон сэрии сылларыгар хоргуйар, аччыктыыр кыһалҕатын көрсүбүппүт. Баайбыт диэн соҕотох ынах этэ. Бурдук ичигэстиир булгуччу бобуулааҕа. Кутуйах хаhааһын буллахпытына, түүн ийэм суорунаҕа тардан аһатара.

Биирдэ биригэдьиир кэлэн, суорунабытыгар буору толору таптайан баран, бэчээттээн кэбиспитэ: «Маны алдьатан, бурдук тардыаххыт да, ийэлээх аҕаҕытын хаайыыга илдьиэм!» -- диэбитэ. Ол иһин ийэбит түүн иччитэх өтөххө баран, эргэ суорунаны булан, онон кистээн бурдук тардар буолбута. Аҕабыт буоллаҕына сэрии сылларыгар сылгы үүрүүтүгэр 3 төгүл баран кэлбитэ. Бэс ыйыгар хас да буолан бараллара уонна нөҥүө сылыгар муус устарга төннөн кэлэллэрэ.

 Эдьиийбин Балбаараны, 18 саастаах кыыһы, “фабрично-заводское обучение” (ФЗО) диэн ааттаан, шахтаҕа үлэлэтэ ыыппыттара. Биир эдьиийим, улахан кыыс, пиэрмэҕэ субайга үлэлии сылдьан өлбүтүн булан аҕалан дьаһайбыттара. Убайым Николай Федотович сэрииттэн боруонньаланан хаалбыта, биригэдьиирдээбитэ. Түүнүн бултуу сатыыра, күнүскү өттүгэр дьону үлэлэтэрэ, салайара.

Ийэм, мин уонна убайым Уйбаан буоламмыт бары хоргуйан, аччыктаан, сэниэтэ суох сыппыппыт. Ол сыттахпытына, хата, аҕабыт сылгы үүрүүтүттэн тиийэн кэлбитэ. Ити кулун тутар эргин этэ. Кэлээт, түүннэри салаасканан куйуурдуу барбыта. Балык бөҕөтүн аҕалбыта. Биһиги олус да үөрбүппүт. 10 киилэлээх чугуун иһити толору буһаран сиэбиппит. Ити курдук сап саҕаттан салҕанан,өлбөккө кыстаабыппыт.   

Ити кэмҥэ оскуолаҕа киирэр сааһым буолбут этэ да, мин холкуоска оҕус сиэтиитигэр сылдьыбытым. Оскуолаҕа биир да күн үөрэммэтэҕим... Аҕам сир алдьатар, мин оҕус сиэтээччи буолабын. Кыһынын субайга үлэлиир буолбутум.

Үстүү сыл буола-буола төрүүр ынахтаах этибит. Төрөөтөҕүнэ, оҕото тымныйан өлөн иһэрэ. Биһиги ол өлүк этин сиирбит. Ынахпыт үс сыл устата ыата сылдьыбыта. Биһиэхэ ол үүт күүс-сэниэ киллэрбитэ.

Кыайыы буолан, эдьиийим Варвара Федотовна Иванова маҥнайгы борохуотунан ФЗО-тан кэлбитэ. Эдьиийим, убайым, аҕам кэлэннэр, бары үлэһит дьон буолан барбыппыт. 16 сааспын туолаат, ыанньыксыт буолбутум уонна 22 сыл үлэлээбитим. Биэс бииргэ төрөөбүттэр бары сүөһү көрүүтүн маяктара, дьокутааттар буолбуппут.

Николай Николаевич Иванову кытта ыал буолан, биир кыыс, икки уол оҕоломмуппут. Мин 3 быыбарга субуруччу Сэбиэт дьокутаатынан быыбардаммытым. Толоругас, эппиэтинэстээх үлэһит этим. Пиэрмэттэн уурайан, бэкээринэҕэ, маҕаһыыҥҥа 16 сыл эҥкилэ суох үлэлээбитим. Билигин 10 оҕоттон соҕотоҕун хааллым. Биэнсийэҕэ олорон, сиэннэрбин көрсөбүн.        

Бэйэбин дьоллооҕунан ааҕынабын. Былааска, бырабыыталыстыбаҕа махталым муҥура суох. Кырдьаҕастарга болҕомто ууралларыттан, көрө-истэ сылдьалларыттан үөрэбин».

Валентин Струкин,

XI кылаас

Дүллүкү, Үөһээ Бүлүү.