Улуу Кыайыы күнүн чугаhатар туhугар норуот бүттүүн биир киһи курдук туруммута. Ким сэриигэ, ким тыылга хорсун быhыы холобурун көрдөрбүттэрэ.

Быйыл Улуу Кыайыы 75 сылынан бэтэрээннэргэ болҕомтону ууруу, кэриэстэбил өйдөбүнньүктэри көрүү-харайыы үлэтэ ыытыллар. Сыл-хонук аастаҕын ахсын хас биирдии нэһилиэккэ ытык кырдьаҕастарбыт, бэтэрээннэрбит ахсааннара аҕыйаан иһэр. Ол иһин кинилэр тустарынан ахтыылары хомуйан, ааттарын үйэтитэр үлэ барар. Холобура, сэрииттэн кыайыы-хотуу кынаттанан этэҥҥэ эргиллибит хорсун буойун Семен Алексеевич Ионов туһунан ахтыылартан уонна мусуой матырыйаалыттан ааҕан билэбит.

«Лүүчүннэр үйэлэр аҥааттар аартыктарынан» хомуурунньукка Сэмэн бииргэ төрөөбүт балта, тыыл, үлэ бэтэрээнэ Ионова Степанида Алексеевна: «Ол ыарахан сылларга» ахтыытыгар маннык этэр: «... Оччолорго мин уоннаах оҕо этим. Мин икки убайым иккиэн сэриигэ барар буоллулар. Биһигиттэн барыта 13 киһи бэбиэскэ тутта. Ып-ыраас күн этэ... Өтөхпүт туох баар оҕонньоро, эмээхсинэ, оҕото мустан, дьоммутун сэриигэ атаарбыттара. Мин ийэм уҥан түспүтэ. Тула ытаһыы-соҥоһуу. Үрүҥ күн өлбөөдүйэргэ, күөх халлаан хараҥарарга дылы буолбута. Ол билиҥҥэ диэри дууһаҕа сөҥмүт уйулҕан буолан сырыттаҕа...»

Кыраайы үөрэтэр мусуой матырыйаала кэрэһилииринэн, Семен Алексеевич, Троицкай куоракка тиийэн, балтараа ыйдаах бэлэмнэниини барбыт. Соҕуруулуу-Арҕааҥҥы фронт састаабыгар киирсэр дивизия полкатыгар түбэһэн, Харьков куорат туһаайыытынан фроҥҥа атаарыллыбыт.

Сулууспалыыр чааһыгар икки ый кэриҥэ оборонаҕа турбут. Дивизия бүттүүн 1943 сыл олунньу 21 күнүгэр инники кирбиигэ киирбит. Кини сэриигэ бу бастакы сүрэхтэниитэ этэ. Сэриилэһэр кэмин устатыгар элбэхтик үөһэттэн сөмөлүөт, аллараттан артиллерия уотугар түбэһитэлээбитэ, тааҥкалары да кытта күөн көрсүтэлээбитэ. Харьков куорат иһин кыргыһыы икки өттүттэн олус кырыктааҕа. Куорат үс төгүл илииттэн илиигэ кииритэлии сылдьыбыта. Биир оннук кыргыһыыга Семен Алексеевич сэриилэһэр ротата өстөөх бүтүн батальонун кытта тэҥэ суох киирсиигэ, төһө да ыар сүтүктэммитин иһин, кыайыылаах тахсыбыта. Саха саллаата бу хапсыһыыга илии бүлүмүөтүнэн бэргэн уоту аһан, хорсунун көрдөрөн, командование аатыттан Аҕа дойду сэриитин II истиэпэннээх уордьаҥҥа наҕараадаҕа түһэриллибитэ.

Буойун өстөөҕү кытта тиһэх киирсиитигэр олох субу тутуһан туран ытыалаһыы, гранатанан бырахсыы буолбута. Бу кыргыһыыга Семен Алексеевич илии бүлүмүөтүн алдьаттарбыта, аҥаар атаҕын гранатаҕа үлтү тэптэрбитэ, бүлүмүөккэ иккис нүөмэринэн сылдьыбыт казах уола доҕорун сүтэрбитэ. Бааһырбыт саллааты хойуу буулдьа быыһынан нуучча кыыһа сиэстэрэ соһон таһааран иһэн, бэйэтэ таптарбыта. Санитардар түбэһэ кэлэн, иккиэннэрин өрүһүйбүттэрэ. Атаҕын уҥуоҕа улаханнык үлтүрүйэн, Казахстан Алма-Ата куоратыгар аҕыс ый устатыгар госпитальга эмтэммитэ.

«Уол оҕо, саадаҕын үстэ тииккэ ыйаан баран, киһи буолар» диэн бэргэн этии баар. Саха саллаата 1944 сыллаахха дойдутугар эргиллэн кэлбитэ уонна эмсэҕэлээбит олоҕу чөлүгэр түhэриигэ күүhүн-уоҕун харыстаабакка үлэлээбитэ. Бастакы икки сыл Кэбээйи оройуонунааҕы соҕутуопка агенынан үлэҕэ анаабыттара. Атаҕын бааһа чэрдийбитин кэннэ, сайынын от күрэҕэр, кыһынын булт соноругар сылдьыбыта. Үлэҕэ үрдүк ситиһиилэрин иһин 1960 сыллаахха М.Д. Нартахова илии баттааһыннаах Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун Бочуотунай кыраамататынан наҕараадаламмыта.

Ийэ дойдутугар бэриниилээх саллаат, хорсун буойун, үтүөкэн киhи Семен Алексеевич Ионов сырдык аата үйэлэр тухары ахтылла туруоҕа. Кини олоҕун оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ салҕыыллар

Светлана САМСОНОВА-Сиибиктэ, Кэбээйи