Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Ытык Дьааҥы сиригэр Сылгыһыт Күнэ алгыһы түhэрииттэн саҕаланыаҕа

Мария Архипова хаартыскаҕа түhэриитэ. 2023 с. / ЯСИА/ Кэлэр ый саҕаланыытыгар ытык Дьааҥы сиригэр Аартыка эргимтэтигэр тыа хаhаайыстыбатын сайдыытын итиэннэ хоту сир тыйыс айылҕатыгар саха сылгытын үөрдээн иитиини сайыннарыы кэскилин торумнуур аҕыс улуус…
29.03.24 18:26

Уопсастыба

Сунтаартан “Алгыс” түмсүү ыалдьыттаата

Өлөөҥҥө Сунтаартан “Алгыс» диэн аҕам саастаах дьон ансаамбыла, 11 киһилээх дэлэгээссийэ ыалдьыттаан барда. Ыраахтан кэлбит ыалдьыттар бастаан “Алакуо” норуодунай этно-фольклор ансаамбыл кыттыылаахтарын кытары көрүстүлэр. Күн иккис аҥаарыгар ыалдьыттар…
29.03.24 18:50

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

Өбүгэ саҕаттан от ыйыгар саха дьонугар өлгөм үүт кэмэ саҕаланар. Бу ыйга хаһаайыстыбалар үрүҥ илгэни  дэлэйдик үрүлүтэргэ дьулуһаллар.

Өбүгэ саҕаттан от ыйыгар саха дьонугар өлгөм үүт кэмэ саҕаланар. Бу ыйга хаһаайыстыбалар үрүҥ илгэни  дэлэйдик үрүлүтэргэ дьулуһаллар.

Быйыл өрөспүүбүлүкэ үүккэ былаана – 80 706 туонна. Бүгүҥҥү туругунан, былаан 38,58 % туолла. Хаһаайыстыбалар номнуо 40 550,41 туонна үүтү ыатылар. Былырыын баччаларга 30 970,09 туонна үүт ыаммыт эбит. Онон быйыл өлгөм үүт ыанар чинчилээх.

Бу сылга өрөспүүбүлүкэ хаһаайысты­баларыгар 2 800 000,42 тыһ. солк бүддьүөттэн үүт харчыта көрүллүбүтэ. Ити сууматтан 90 %-на хайыы-үйэ хаһаайыстыбаларга тиийэн турар. Онон дьон кэмигэр хамнастанан, сүргэлэрэ көтөҕүллэ сылдьар. Ону таһынан үүт харчыта эрдэ түһэн, бөдөҥ хаһаайыстыбалар окко киирэллэригэр ГСМ, сапчаас, тиэхиньикэ ылан абыраннылар.

Чаачыгый сайылык копия

Өрөспүүбүлүкэ бөдөҥ сайылыктарыгар

“Сырдык Аартык” кэпэрэтиип Күндэйэ нэһилиэгин кэтэх ыалларын сүөһүлэрин ылан көрөр. Сайынын ол сүөһүлэрин сайылыкка таһаараллар. Үүттэн киирбит дохуоту сүөһүлээх дьоҥҥо бэйэлэригэр сиэрдээхтик үллэрэллэр. Онон ким да тугу да сүүйтэрбэт. Билигин Күндэйэ ыаллара эбии дохуоттанан, эргиччи барыстанан, аны ураа муостааҕы элбэтэр эрэ туһугар түбүгүрэллэр.

Каака Маара сайылык копия

Розалия Иванова, Сунтаар улууһун “Сырдык Аартык” ТХПК салайааччыта:

– Сайылыктарга 300-чэкэ ыанар ынаҕы уонна биир оччо ньирэйи таһаарбыппыт. Онно 18 ыанньыксыт үлэлиир.

Быйыл мэччирэҥ олох үчүгэй. Күөх от саас эрдэ номнуо быкпыта. Сүөһүлэрбит этэҥҥэ төрөөн бүттүлэр. Ол быыһыгар хойутаабыттар эмиэ бааллар.

Сунтаарга үчүгэй сайын сатыылаата. Онон өлгөм үүтү ыла, ыы олоробут. Бэс ыйыгар 150 туонна үүтү ыатыбыт. Күнүн аайы 5 туоннаны арыы сыаҕар аҕалан астыыбыт. Билиҥҥитэ арыы, суорат, йогурт оҥоро олоробут. 

Ньэккэй, Таас, Элгээн уонна Кумах Атах диэн сайылыктарга үүтү миэстэтигэр сүөгэйдииллэр. Ол кэннэ арыы сыаҕар аҕалаллар.

Бу сайын тутуу бөҕө бараары турар. Былырыын Ньэккэй сайылыга сайылыктааһын граныгар хапсыбата. Онон саҥа титиик уонна олорор дьиэлэр тутуллубуттара. Билигин онно “ГеоФарм” тэрилтэ молокопровод туруора сылдьар.

Быйылгыттан тиэргэҥҥэ сүөһүнү идэһэ­лиир көҥүллэммэт. Онон Тыа хаһаайыс­тыбатын министиэристибэтиттэн грант ылан, бойня тута сылдьабыт. Онтубут алтынньыга силигин ситиэхтээх.

Таатта улууьугар саха боруода суеьу копия

Быйыл күһүн Күндэйэҕэ автоклав туруохтаах. Оччоҕо 6 ый хараллар болдьохтоох пастеризациялаах үүтү оҥорон барыахпыт. Ону сэргэ баараҕай тутуубут саҕаланаары турар. 120 сүөһүгэ аныгы хотон тутуллуохтаах. Билигин бырайыага бигэргэнэ сылдьар. Ол кэннэ тутан саҕалыахпыт. Кыстыкка киирии саҕана бүтэрэр соруктаахпыт.

Бүлүү улууһун “1-кы Күүлэт” хаһаа­йыстыбата өрөспүүбүлүкэҕэ биир бастыҥнар ахсааннарыгар сылдьар. Кэпэрэтиип 400-тэн тахса сүөһүлээх. Быйыл күүлэттэр 3 сайылыгынан тарҕанан, быр-бааччы сайылаан олороллор. Чачаҥда диэн бөдөҥ сайылыктарыгар 200 ыанар ынаҕы уонна 140 ньирэйи көрөллөр. Манна быйыл 8 ыанньыксыт, 3 ньирэй көрөөччү, 2 бостуук, 1 үүт оператора үлэлии сылдьаллар.

Елена Тутукарова, “1-кы Күүлэт” ТХПК салайааччыта:

– Бэс ыйынааҕы туругунан үүккэ былааммыт 45 %-нын толордубут. Уопсай былааммыт – 450 туонна. Билигин үүт мөлтөҕө суох. Ол гынан баран, угут дьыл буолан, мэччирэҥнэрбит дэлби ууга былдьаннылар. Онон Чачаҥда диэки мэччирэҥ кэмчи соҕус. Ол да буоллар, былааммытын толорорго дьулуһабыт.

Чачаҥдаҕа үүтү миэстэтигэр эрийэн сүөгэйдииллэр. Ол кэннэ Күүлэккэ аҕалаллар. Сайылык бөһүөлэктэн 15 км тэйиччи. Суола-ииһэ быстар мөлтөх. Быйыл самыырдаах дьыл буолан, суолбут өссө мөлтөөтө. Онон сүөгэйбитин тыраахтарынан таһабыт. Инникитин суол боппуруоһун туруорсуохпун баҕарабын. Өрөспүүбүлүкэ салалтата уонна Тыа хаһаайыстабатын министиэристибэтэ сайылыктары суоллааһыҥҥа эбии өйөбүллэри көрөллөрө буоллар диэн баҕалаахпын. Киһилии суола-ииһэ суох үлэлииргэ-хамсыырга аһара эрэйдээх. Аны туран, ыксаллаах быһыы-майгы үөскээтэҕинэ, киһи түргэнник бөһүөлэккэ тиийэр кыаҕа суоҕа. Онон сайылык суолун боппуруоһа биир тыын суолталаах кыһалҕабыт.

Иккис сүрүн кыһалҕабыт – сибээс мөлтөҕө. “Билайн” суотабай эпэрээтэр үлэлиир даҕаны, сибээһэ быстар мөлтөх. Киһи саҥата олох иһиллибэт. Үксүгэр хаппат даҕаны. Онон ыраах аһаҕас сирдэргэ бара-бара, сибээһи хаба сатыыбыт. Онтон да суругунан эрэ кэпсэтэбит. Онон бөдөҥ сайылыктарга үчүгэй сибээс киллэрэллэрэ буоллар диэн баҕа санаалаахпын. Дьиҥинэн, тыа сиригэр сайдыы дьиҥнээхтик барара буоллар, тыа хаһаайыстыбата күүскэ сайдыа этэ. Ыччат олохсуйуо, үлэлиэ этэ дии саныыбын.

Быйыл Чачаҥда тутууларын, дьэ, бүтэрэн, силигин ситэрэн олоробут. Саҥа титиик тутулунна, ыал олорор 12 саҥа дьиэтэ утуу-субуу дьэндэйдэ, уу ситимэ тардылынна. 150 кВт кыамталаах саҥа уот ыстаансыйата турда. 2013 сыллаахха, миигин салайааччынан талалларын саҕана, Чачаҥдаҕа дьон салапаан түннүктээх хаарбах хаптаһын дьиэлэргэ олорон үлэлиирэ-хамсыыра. Билигин барыбыт ыра санаата туолан, аныгылыы тииптээх сайылыктанныбыт, усулуобуйа биллэ тубуста.

Аны туран, тыа сиригэр сайылыкка уот ситимэ киирэрэ улахан үөрүүлээх түгэн. Бастакы аныгы ыстаансыйа Күүлэккэ баара-суоҕа 2017 сыллаахха турбута. Сайылыктаахтар букатын да чүмэчи уотунан сырдатынан олорбуппут. Оттон быйыл федеральнай бырагыраамаҕа хапсан, иккис ыстаансыйа кэлэн, Чачаҥдаҕа турда. Манна барытыгар Бүлүү улууһуттан Ил Түмэн дьокутаата Нюргуяна Захарова улаханнык көмөлөстө. Ону таһынан кини өйөбүлүнэн хаһаайыстыба бэйэтин бородууксуйатын “Арктик Капитал” ХЭУо-ҕа үчүгэй сыанаҕа батара олорор. Онон түгэнинэн туһанан Нюргуяна Федоровнаҕа кэпэрэтиип аатыттан дириҥ махталбын биллэрэбин.

Саха ынаҕын үүтүттэн сыыр

Эбээн Бытантай улууһун эдэр фермерэ Августа Старостина дьиҥнээх саха сүөһүтүн иитэр. Быйыл сатабыллаах хаһаайка ынаҕын үүтүттэн сыыр оҥорон, биир дойдулаахтарыгар амсатта. Бу иннинэ саха боруода сүөһүтүн үүтүттэн атыыга сыыр оҥорон боруобалаабыттарын истэ иликпит.

Августа Старостина, бааһынай хаһаайыс­тыба салайааччыта:

Августа Старостина копия

– Сүөһү ииппитим быйыл 11-с сылыгар барда. 2016 сыллаахха “Саҥа саҕалааччы фермер” граныгар тиксибитим. Онтон ыла саха сүөһүтүн иитэбин. Хаһаайыстыбам биир ынахтан саҕаламмыта. Эбээн Бытантайга элбэх ыал саха сүөһүтүн тутар. Ол сиэринэн төрөппүттэрим эмиэ сүөһүлээх этилэр. Онтон биир тыһаҕаһы миэхэ анаабыттара.

Ону ылан иитэн барбытым. Ол сыл күһүнүгэр аны ыанар ынахха субсидия биэрбиттэрэ. Онон эбии тыһаҕас атыыласпыппыт. Ол бастакы тыһаҕастарбыт ыччаттарын иитэн, сыыйа элбэтэн, билигин 35 ураа муостаах оҥордубут.

Күн бүгүн 11 ынаҕы ыы сылдьабын. Сарсыарда уонна киэһэ. Биир ынах күннээҕи үүтэ ортотунан 7 киилэ буолар. Саха ынаҕын үүтэ аҕыйах. Ол гынан баран, үүтүн сыата хойуу буолар. Сайын 8 %-ҥа уонна күһүөрү 10 %-ҥа тиийэр. Үүтүгэр элбэх белоктаах, лактозалаах, о.д.а. доруобуйаҕа туһалаах эттиктэрдээх.

Биһиэхэ үүт тутар тэрилтэ суох. Онон барытын бэйэм астаан бородууксуйа оҥоробун. Билигин суорат, сүөгэй, сыыр оҥоро сылдьабын. Үүтүнэн эмиэ атыылыыбын. Күн аайы сибиэһэйдии кэлэн ылан бараллар.

Сыырым ырысыаба судургу. Бастатан туран, ыабыт үүппүт сэпэрээтэргэ эрийэн сүөгэйдиибин. Ол кэннэ холбуллубут үүтү аһыта уурабын. Аһыйбытын кэннэ, сыроварняҕа кутабын, сөптөөх температураны туруорабын уонна иэдьэгэй буолуор диэри булкуйабын. Онтон туус уонна суода эбэбин. Онтум минньигэс сыыр буолан тахсар.

Билиҥҥитэ үүтүм аҕыйах уонна сыроварням кыамтата кыра. Онон күҥҥэ 2 киилэ сыыр тахсар. Сороҕор суоракка элбэх сакаас киирдэҕинэ, күн көтө-көтө астыыбын. Бастаан саҕалыырбар, киилэтин 500 солк атыылыы сылдьыбытым. Билигин 650 солк диэри үрдэттим.

 * * *

– Соторутааҕыта улуустарга үүт харчытын 3-с өлүүтүн ыыттыбыт. 560 мөлүйүөн солк. барда. Онон сыллааҕы үүт харчытын 90 %-на номнуо хаһаайыстыбаларга түһэрдибит. Билигин улуустарга үүтү туттарыы былааны куоһаран иһэр. Балаһыанньа олох үчүгэй. Онон былааннаммыт 80 тыһ. туонна үүт ыаныллыа диэн эрэллээхпит, – диэн тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Василий Афанасьев кэпсээтэ.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением