-- Таатта улууһун саамай киэҥ иэннээх нэһилиэгэ буолабыт: 517 тыһ. га сиринэн-уотунан тайаан сытар. Уус Маайа, Томпо, Чурапчы улуустарын кытта кыраныыссалаһабыт. Өскөтүн, Амма кытылын кыйа сытар нэһилиэктэр сирдэрин хочо диир эбит буоллахтарына, биһиэхэ эрэ алаастарынан ааттыыллар. Онтукаларбыт улаҕата көстүбүт улахаттар.

Мин бэйэм төрүт Чычымахпын эрээри, уонча сыл дойдубуттан тэйэн, Дьокуускайга киирэн олохсуйа сылдьыбытым. Онтон 5 сыллааҕыта быыбарга кыттан, баһылыгынан талыллан кэлбитим. Оччолорго манна суол, сибээс, уот мөлтөҕө -- ол этэ сүрүн кыһалҕалар. Амма өрүс хочолорунан тардыллыбыт үрдүк күүрүүлээх уот ситимэ саас аайы халаан уутугар былдьанара, остуолбалар сууллаллара. Ыйы ыйдаан уота суох олорорбут. Ол иһин “Якутскэнерго” хампаанньаны кытта кэпсэтэн, 40 мөл. солк. үлэни ыыттаран, лииньийэбит уу ылбат үрдүк сиринэн барар буолла. Иллэрээ сыллааҕыта оптика утаҕа кэлэн, түргэн интэриниэттэннибит. “Билайн” 4G сибээһэ, спутниковай тэлэбиидэнньэ киирдэ. 2017 сыллаахха Амма эбэбит халааннаан, бөһүөлэкпит ууга барбыта, суолбут алдьаммыта. Чөлүгэр түһэрэр үлэ чэрчитинэн суолбутун хапытаалынайдык оҥортордубут. Сүүрбэччэ сыллааҕыта манна солко өрөөччү диэн үөн ыһан кэбиһэн, тыа бөҕөтүн куруҥҥа кубулутан, ойуур иһинээҕи сир ирэн, алаастарга киирэн, ходуһалар күөл буоллулар. Оннооҕор бөһүөлэк ууга барыах курдуга. Ону, дьэ, хоруу хаһан, уутун түһэрбиппит.

Кэлиҥҥи сылларга улахан тутуубут диэн, саҥа балыыһабыт буолар. Атыттарга курдук, биэлсэр пууна буолбатах, биһиэнэ быраастаах. Уопсайынан, социальнай эбийиэктэрбит барыта саҥалар, сэнэхтэр. 160 миэстэлээх таас оскуолалаахпыт. Кулууппутун тоҥорон, спорт саалабытын култуурунай-спортивнай комплекс гына оҥорбуппут. Көһө сылдьар сыаналаах. Кэнсиэр буолаары гыннаҕына, ону туруорабыт. Иккини бииргэ холбоон, оттукпутугар экэниэмийэ бөҕөтө буолла. Быйыл саҥа хочуолунай тутуллар, оччоҕо дьиэлэр бары киин ититэр ситимҥэ холбонуохтара.  Оскуолабыт 90, оҕо сааппыт 50 оҕолоох. Быйыл 5 выпускниктаахпыт. Кыһыл көмүс мэтээлинэн бүтэрбит Акулина Ивановабыт омук тылын эксээмэнигэр улууска саамай улахан баалы ылла – 83-һү. Каадырынан хааччыллыы үчүгэй. Ол эрээри эдэрдэр киин сиргэ талаһар буоланнар, нэһилиэнньэ орто сааһа 51-гэ тэҥнэһэр. Эдэрдэри олохсута сатаан, дьаһалта бүддьүөтүттэн даҕаны, тыа хаһаайыстыбатын бырагырааматынан даҕаны субсидия биэрэбит. Уонча ыал ону туһанан дьиэлэннэ. Бэдэрээтчит булан, ипотеканан элбэх кыбартыыралаах дьиэ туттараары гыммытым да, ким да сөбүлэспэтэҕэ. Нэһилиэнньэ улахан аҥаара, үксэ да диэххэ сөп, бары куоракка оҕолоругар ылан биэрбит дьиэлэрин кирэдьииттэрин хабалатыгар олороллор, хамнастара курдат онно бара турар. Ол иһин үүт туттаран эбинэллэр. Саатар, бу пандемиянан кириисис кэллэ, дьаһалталар бүддьүөттэрин быһан аҕай эрэллэр. Тутууга букатын да үп көрүллүбэт буолла. Онон граҥҥа эрэ кииристэххэ сатанар буолла. Быйыл  грант ыламмыт, Кыайыы скверин саҥартыбыт, итиэннэ спортивнай былаһаакка туттара сылдьабыт.

Нэһилиэнньэ сэргэх, барытыгар көхтөөхтүк кыттар.  Уопсастыбаннай аҕыс түмсүү үлэлиир: иистэнньэҥнэр, бэтэрээннэр, дьахталлар, балыксыттар, үҥкүүһүттэр, сылгыһыттар, ыччаттар, хомусчуттар уо.д.а. Актыбыыстарбын кытта 2017 сыллаахха, Лариса Кулаковская ыҥырыытынан, Сербияҕа Өксөкүлээххэ анаммыт ыһыахха кыттыбыппыт. Биһиэхэ өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр “Күбэй” хомусчуттар ансаамбыллара баар, олор тэрээһини киэргэппиттэрэ. Спорка да ситиһиилээхпит. Бэйэм уонча сыл саахымакка тириэньэрдээбит, Арассыыйаҕа тиийэ чөмпүйүөннэри иитэн таһаарбыт буоламмын, биир дойдулаахпыт, ФСБ полковнига Владимир Афанасьев кэриэһигэр саахымакка өрөспүүбүлүкэтээҕи турниры ыытыыга улахан интэриэстээхпин.  Туризм салаатын күүскэ сайыннаран эрэбит. Ол курдук, улууска биир бастакынан сынньалаҥ базатын Данил Афанасьев Дьаам диэн кэрэ көстүүлээх сиргэ тэрийбитэ. Саха сиригэр туризмы саҕалаабыт Баһылай Атласовы ыҥыран, “Өксөкүлээх түһүлгэтэ” туркомплексы оҥорторо сылдьабыт. Ол түһүлгэ сиэрин ситэрэн, Кулачиковтар Өксөкүлээх айымньыларынан сквер оҥоро сылдьаллар. Чэ, ити курдук, төрөөбүт түөлбэбит сайдар-үүнэр.