Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Уопсастыба

Табахтааһыны хааччахтыыр сокуон барыла киирдэ

Ил Түмэҥҥэ кулун тутар 26 күнүгэр «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар тустаах уопсастыбаннай сирдэргэ табаҕы, никотиннаах бородууксуйаны тардыыга эбии хааччаҕы олохтуур туһунан» сокуон барыла киллэрилиннэ. Сокуон барыла түөрт ыстатыйалаах, онтон бииригэр…
29.03.24 10:35

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ быйылгы оттооһун барылын таһаарда. Ол курдук, 2021 сыл кыстыгар 231117 ынах-сүөһү, 228087 сылгы киирэрэ суоттаммыт. Онон былааҥҥа өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 474 482 туонна от, 26 867 туонна сенаж уонна 14 766 туонна сиилэс бэлэмнэниэхтээҕэ ыйыллыбыт.

СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ быйылгы оттооһун барылын таһаарда. Ол курдук, 2021 сыл кыстыгар 231117 ынах-сүөһү, 228087 сылгы киирэрэ суоттаммыт. Онон былааҥҥа өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 474 482 туонна от, 26 867 туонна сенаж уонна 14 766 туонна сиилэс бэлэмнэниэхтээҕэ ыйыллыбыт.

Быйылгы ходуһа үлэтэ хайдах буолуоҕай, от үүнүүтэ хайдаҕый, кимнээх саамай улахан былааннаахтарый, туох миэрэлэр ылыллан эрэллэрий? Маныаха балаһыанньаны улуустартан бэйэлэриттэн быһаччы ыйытыластыбыт.

Улуустар былааннара

Быйылгы сылга сорох улуустар “баараҕай” былааннаахтар. Мэҥэ Хаҥалас улууһа 42698 туоннаны, Сунтаар улууһа 39135 туоннаны, Таатта улууһа 35656 туоннаны оттуохтаахтар.

Кинилэри тилэх баттаһа чурапчылар (34478 туонна), ньурбалар (33359 туонна), уус алданнар (38805 туонна), хаҥаластар (32606 туонна), намнар (32446 туонна), аммалар (30410 туонна) иһэллэр. 

Бүлүү улууһа 29431 туоннаны, Үөһээ Бүлүү улууһа 25909 туоннаны, Кэбээйи улууһа 18420 туоннаны, Өлүөхүмэ 16798 туоннаны, Горнай улууһа 16564 туоннаны, Дьокуускай куорат 10648 туоннаны ылыахтаахтар.

Биллэн турар, хоту улуустар былааннара арыычча “сэмэй”. Үөһээ Дьааҥы улууһа 8685 туоннаны, Орто Халыма улууһа 5571 туоннаны бэлэмниэхтээхтэр. Атын улуустар кирбиилэрэ өссө аччыгый. Ол гынан баран, отчуттар былааннарын толоруохтара дуо?

4txgp4fk59w

Балаһыанньа уустук 

Эдуард Ефремов, Хаҥалас улууһун тыатын хаһаайыстыбатын департаменын салайааччы:

– Сааскы халаан кэмигэр орто ходуһаны уу ылбата. От тахсыыта мөлтөһүөр курдук. От үлэтигэр күргүөмнээхтик киирэр туһугар улуус тыатын хаһаайыстыбатын салайааччыларын уонна исписэлиистэр кыттыылаах сүбэ мунньах ыыппыппыт. Ааспыт 2020 сыллаахха улуус үрдүнэн 34558 туонна от оттоммута. Быйылгы сылга былаанныммыт улуус үрдүнэн 32606 туонна. Сенаж 3300 туонна, сиилэс 2 500 туонна былааннаахпыт. Тыа сирин үлэһит дьонун саамай тыын ыйытыктарынан саппаас чаас, бэнсиин, сэлээркэ буолар. Бу күннэргэ сүрүн кыһалҕалары быһаарсарга, “Сахатранснефтегаз” АУо хампаанньаны уонна “СибОйл” уматык хампаанньатын салалталарын кытта кэпсэтиилэри ыытыахтаахпыт.

Сергей Иванов, Үөһээ Бүлүү улууһун тыатын хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччы:

– Ыһыы үлэтин этэҥҥэ түмүктээтибит. Онон от үлэтигэр бэлэмнэнэн саҕалаатыбыт. Билигин биэс нэһилиэк мелиоративнай үлэлэри кэмигэр ыытан, ол ходуһаларга от син үүнэр чинчилээх. Ол курдук, 2485 галаах сири ньүөлсүппүттэрэ. Итиннэ сыл аайы от үчүгэйдик үүнэр. Оттон атын ходуһалар курааннаан эрэллэр. Онон балаһыанньа эриэ-дэхси буолбатах. ТХМ аһара “баараҕай” былааны туруорбут. Дьиҥэр, биһиэхэ 22-23 тыһ. туонна сөп буолар ээ. Онон былааны көҕүрэтэри туруорсабыт. Күн бүгүн тугу да чопчу билгэлиир кыаҕым суох. От үүнэрэ-үүммэтэ от ыйын саҥатыгар эрэ көстүөҕэ. Онуоха диэри салгыы курааннаабатаҕына, от үүнүөҕэ дии саныыбын. Күн бүгүн Кырыкый нэһилиэгин кэтэх ыаллара номнуо окко киирэн эрэллэр. Ол эргин хотуур номнуо тыаһаата. Билигин улууска түөрт ойуур баһаара баар. Ол гынан баран, улахан ходуһалары таарыйбакка тураллар. Билиҥҥитэ хара тыалары эрэ сииллэр.

Николай Гаврильев, Амма улууһун тыатын хаһаайыстыбатын управлениетын кылаабынай агронома:

– Бэс ыйын 17 күнүгэр улуус хаһаайыстыбаларын салайааччыларын уонна исписэлиистэрин кытта мунньахтаабыппыт. Онно от ыйын 1 күнүттэн ходуһаҕа киирэр туһунан эрэкэмэндээссийэ ылыллыбыта. Аны атырдьах ыйын 15 күнүттэн улууска “көҥүл хотуур” биллэриллиҕэ. Биллэн турар, кыра кыһалҕалар бааллар. Ол гынан баран, сүрүн хаһаайыстыбалар от ыйын 1 күнүттэн окко киириэхтэрэ. Быйылгы былааммыт 30 410 туонна. Ити былырыыҥҥыттан аччыгый, онон кыайыахпыт дии саныыбын. Билигин ардах түһэн, от тахсыыта үчүгэй. Ол гынан баран, уһуу илик. Сыллата Абаҕа, Эмис уонна Амма Наахара нэһилиэктэрэ мобильнай биригээдэлэри тэрийэн ыраах ходуһаларга оттууллар. Быйыл эмиэ сайаапка түһэрэн олороллор. Сенажка уонна сиилэскэ былааммытын эмиэ толоруохпут дии саныыбын. Уопсайынан, быйыл балаһыанньа былырыыҥҥытааҕар лаппа тубуста. Онон от баар буолуо.

1be40ac1dfa73d1ae759ba33c74801a9 960x640

Михаил Хаппагаев, Таатта улууһун тыатын хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччы:

– Дьэ, доҕор, окко бэлэмнэнии үлэтэ күөстүү оргуйар. Ол гынан баран, от кырыымчык буолар чинчилээх. Аһыҥабыт сүрдэннэ. Былырыын күөл кытыыларын тирбэҕэлээн оттоон балаһыанньаттан тахсыбыппыт. Быйыл алаастарбыт дэлби курааннаан, кууран-хатан хааллылар. Арай өрүс эҥээр от үүнүүтэ үчүгэй буолуох курдук. Арҕаа нэһилиэктэр, саамай элбэх сүөһүлээх-астаах нэһилиэктэр, быстарар чинчилээхтэр. Өскөтүн Бөтүрүөп ардахтара арыылаан түспэтэхтэринэ, балаһыанньабыт чахчы уустугурар. Быйыл сайын аһыҥа элбэх. Ону эмтиэ этибит даҕаны, биир сүрүн харгыстаахпыт. Хаһаайыстыбалар күрүөлэрэ-хаһаалара суох. Быраабыланан, хааччахтаах эрэ ходуһалары эмтиир көҥүллэнэр. Тоҕо диэтэххэ, сүөһү-сылгы киирэн дьаакка сүһүрүөн сөп. Дьиҥэр, эмтиир аппараат эҥин баар. Хаһаайыстыбалар бэйэлэрэ эмин ылан, таах туһанар кыахтаахтар. Ол гынан баран, күрүө-хаһаа дьыалата мөлтөх.

Билигин дьон окко киирэ илик. От аһара кылгас. Муҥутаабыта 15-20 см тиийэр. Онон ардаҕы күүтэбит. Ол да буоллар, кэтэх ыаллар аһыҥаттан былдьаһан эрдэ ходуһаҕа киирэллэрэ буолуо.

Павел Иннокентьев, Бүлүү улууһун тыатын хаһаайыстыбатын департаменын салайааччы:   

– Балаһыанньа “байыаннай” диэххэ сөп. Бүтэһик кэмҥэ биир да таммах ардах түһэ илик. Онон кураан буолар чинчилээх. Билигин өрүс уҥуоргу нэһилиэктэр күүскэ бэлэмнэнэ сылдьаллар. Кэтэх ыаллар ыанньык аайы көрүллүбүт 35 тыһ. солк. субсидияларын ылан эмиэ эрэл-турах бэлэмнэнэллэр. Аҕыйах ыалга эрэ харчы тиксибэккэ хаалбыта. Ону от ыйыгар, атырдьах ыйыгар ыытыахпыт. От ыйын 4 күнүгэр Руслан Федотов кэлэн сапчаас, тиэхиньикэ атыылыаҕа. Метеорология сулууспата бу нэдиэлэ бүтүүтэ ардаҕы көрдөрөр. Онон самыыр түһэригэр эрэнэбит.

IMG 4146 e1530770692959

Владимир Макаров, Нам улууһун тыатын хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччы:

– Быйыл сааскы халаан уута арыылары ылбата. Былырыын арыыларбытын оттоон өрүһүммүппүт. Быйыл мэлийдибит. Күн бүгүн алаастары кэрийэн көрдөхпүнэ, от баара-суоҕа 5-10 см бытыгыраабыт. Сорох добуун сирдэр олох да “тараҕай” сыталлар. Арай намыһах сирдэргэ от үүнүөх курдук. Быйыл ТХМ аһара улахан былааны туруорбут. Дьиҥэр, биһиги 29 тыһ. туонна отунан кыстыгы туоруубут. Быйыл Тулалыга икки мобильнай биригээдэни ыытан оттотуохпут. Онно 300-тан тахса галаах ходуһаны арыандаҕа ылбыппыт. 2016 сылтан Кэбээйигэ баран оттуубут. Ол гынан баран, быйыл ити боппуруос салгыҥҥа ыйанан турар. Тоҕо диэтэххэ, ороскуота бэрт. Баржа арыандалаан, тиэхиньикэни тиэйэн барар-кэлэр сыанан аҕаабат дьыала. Онон быйыл чугас оттуурга толкуйдуу сылдьабыт. Аһыҥабытын эмтээбиппит. Күн бүгүн сорох кыра хаһаайыстыбалар сыыйа арыыларга көһөн эрэллэр. Уу түстэҕинэ, от үлэтин саҕалыахтара. 

Былаан туолара ирдэнэр

Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин сорудаҕынан, хаһаайыстыбалар былааннарын, төһө кыалларынан, толоро сатыахтаахтар. Быйылгы сылга улуустар ыраах ходуһалары уонна өрүс арыыларын кытта туһаҕа таһаарар сорудахтаахтар. Тоҕо диэтэххэ, урутаан сылыктааһын соччо бэрдэ суох хартыынаны үөскэтэр. Өҥүрүк куйаас, кураан, ойуур баһаардара, аһыҥа эмиэ үгүс кыһалҕалары үөскэтэр кутталлаахтар. Онон былырыыҥҥы балаһыанньа хатыламматын туһугар, эрдэттэн хааччыныы миэрэлэрэ ылыллаллара ордук. Холобур, бэс ыйын 16-17 күннэригэр Мэҥэ Хаҥалас улууһун салалтата Кэбээйи улууһугар тиийэн эбии оту булуу боппуруостарынан кэпсэттэ. Санаттахха, бу улуус саамай улахан былааннаах. Онон мэҥэлэр ардахха-самыырга эрэммэккэ, эрдэттэн бэлэмнэнэ сылдьаллар. Бу курдук, чурапчылар былырыын эмиэ уустук балаһыанньаҕа киирэн тахсыбыттара. Онон быйыл оттооһуҥҥа кэккэ нэһилиэктэри арыыларга сыһыардылар.

Билигин бары хаһаайыстыбалар Бөтүрүөп ардахтарыгар эрэнэн олороллор. Ол кэннэ дьиҥнээх балаһыанньа көстүөҕэ.

Хаартыскалар интэриниэт ситимиттэн.

 

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением