Ол эбэтэр, кэпсэтээччим нэһилиэк дьаһалтатын баһылыга итиэннэ дьокутааттар сүбэ мунньахтарын бэрэссэдээтэлэ. Петр Васильев баһылык быһыытынан номнуо иккис болдьоҕун түмүктээн эрэр. Ити кэм устата Бээрийэҕэ туох улахан үлэлэр ыытыллыбыттарын сиһилии сырдатыам.

ЫСТАТЫЫСТЫКА КӨРДӨРӨРҮНЭН

– Биэрэпис түмүгүнэн, нэһилиэнньэбит ахсаана Бээрийэҕэ олорорунан 205 буолла. Манна оҕотуттан кырдьаҕаһыгар тиийэ киирэ сылдьаллар. Олортон оскуола оҕото 40-ча, оҕо биэбэйигэр сылдьааччы 34, – диэн нэһилиэк баһылыга кэпсэтиини биэрэпис сыыппараларыттан саҕалыыр. Мантан көрдөххө, оскуолаҕа үөрэнээччи чахчы аҕыйах, ол эрээри, биэбэйиккэ иитиллээччи 25 миэстэҕэ 34 оҕо диэн үчүгэй көрдөрүү.

Салгыы нэһилиэк дьоно сүөһү, сылгы иитэринэн дьарыктанарын иһитиннэрдэ. Ол курдук, ынах сүөһү ахсаана 200-тэн тахса, оттон сылгы быһа холоон 300-чэкэ.

КУРААН САЙЫН ТУРАН БАРЫБЫТЫН АЙМААТА

– Ааспыт сайын курааннаан, бэс ыйын 23 күнүгэр 3 баһаар булуллубута. Онон сайыны быһа эр дьон бары түмсэн, баһаары утары охсустубут. Атырдьах ыйын 20 күнүн кэнниттэн баһаардарбытын умулларбыппыт. Бэйэбит олохтоох дьахталларбыт туора турбакка, ас астааһыныгар үлэлээбиттэрэ. Онон нэһилиэнньэ бүттүүнэ баһаары утары үлэҕэ түмүллүбүтэ, – диэн Петр Васильев дьонунан киэн туттарын сэһэргиир. Санатар буоллахха, баһаар бөһүөлэккэ 1,5 км чугаһыы сылдьыбытын, киллэрбэккэ кыайбыттара. Бу чахчы нэһилиэк дьаһалтата, сэбиэтэ, олохтоохторо төрөөбүт сирдэрин туһугар түмсүүлээх үлэлэрин көрдөрөр.

Маны таһынан кураан сайын от үүнүүтүгэр эмиэ улаханнык охсубут. Ол эрээри, хаһаайыстыбалаах дьон бары кэриэтэ сайаапканан от атыылаһан олороллор эбит. «От хаачыстыбата бастакы кэлиигэ үчүгэй этэ. Иккис барыта эрбэһин уонна талах буолбута, сороҕо оннооҕор түүнүктээх, мөлтөх соҕус», – диэн Петр Васильев бэлиэтиир. Билигин үһүс тиэллиини кэтэһэ олороллор.

БЭЭРИЙЭҔЭ ОҺОХ ХАМНАЧЧЫТА СУОХ

Дьаһалта, сэбиэт уонна олохтоохтор түмсүүлээх үлэлэрэ баһаары утары үлэнэн муҥурдаммат. Урукку өттүгэр тыа сиригэр олорор киһи сүөһүтүн көрөрүн таһынан, күнү супту оһох оттор этэ, сайын устата оттор маһын булунара. Билигин Бээрийэҕэ оһох хамначчыта диэн суох. Олохтоохтор 100 % ититии ситимигэр холбонон олороллор. Бу буоллаҕа дии, ситимнээх үлэ кыайыылааҕын туоһута.

– 2020 сыллаахха диэри 4-5 сыл устата чааһынай сиэктэри ититии ситимигэр холбооһун саҕаланыаҕыттан, нэһилиэнньэни ититиинэн хааччыйыыга үлэлэспиппит. Биир сыл мораторий биллэрэннэр, тохтуу сылдьыбыппыт. 2019 сыллаахха чааһынай дьиэлээхтэри барыларын ититии ситимигэр холбооһуну саҕалаабыппыт уонна 2020-ҕэ бүтэрбиппит. Билигин биир дьиэ оһоҕунан оттуллар, эргэ буолан холбоммотоҕо, саҥа дьиэ туттан бүтэрэн эрэр, онтукайыгар ититии ситимин киллэттэрбитэ. Онон биир даҕаны дьиэттэн билигин буруо тахсарын көрбөккүт. Аны туран биир ыал өссө баанньыгын ититиигэ холбообута. Баанньык эмиэ чэпчэтиллибит сыананан төлөнөр, – диэн кэпсэтээччим биир улахан, сүрүн ситиһиитин үллэстэр. Итиэннэ сыыйа-баайа чааһынай дьиэлээхтэр иһирдьэ туалеттаах, суунар сирдээх буолалларыгар үлэлэһэр санаалааҕын биллэрэр. Дьэ ити кырдьык, бэртээхэй дьыала буолуо этэ.

НЭҺИЛИЭННЬЭ ОЛОҔУ ТУПСАРАРГА КӨХТӨӨХ

Биллэн турар, кыра нэһилиэк бүддьүөтэ эмиэ кэмчи буолар. Ону ол диэбэккэ, олохтоохтор нэһилиэнньэ көҕүлээһинин өйүүр бырагыраамаларга көхтөөхтүк кыттар. Петр Васильев иһитиннэрбитинэн, итинник бырагырааманан Тиит Арыы бөһүөлэгиттэн «Ростелеком» оптоволокно лииньийэтинэн интэриниэт ситимин таппыттар. Аны эр дьон «харчы төлөөбүппүт, тардыҥ» диэн атахтарын өрө тэбэн баран сыппакка, интэриниэт лиинийэтэ тардыллыахтаах остуолбаларын барытын бэйэлэрэ бэлэмнээбиттэр. Үчүгэй сибээстэнээри бары көх-нэм буолбуттарыттан баһылык үөрэрин биллэрэр.

– Нэһилиэнньэ көҕүлээһинин өйүүр бырагыраама баар буолуоҕуттан сыллата кыттабыт. Мэлийэ иликпит. Эмчиттэр искибиэрдэрин, сынньанар болуоссат оҥотторбуппут, сайыҥҥы уу ситимин таттарбыппыт, ититиигэ холбоннубут. Ол уу ситимигэр сайынын биир үлэһити тутабыт, кинини хамнастыырга нэһилиэнньэттэн сыана быһан харчы хомуйабыт. 2021 сылга ити бырагырааманан колхуос, сопхуос саҕанааҕы тутуулары, эргэ оскуоланы көтүрэн уматтыбыт. Бырагыраамаҕа туох сыаллаах-соруктаах кыттарын нэһилиэнньэ бэйэтэ талар. Ол көҕүлээһинин нэһилиэк сэбиэтигэр этинэр, сэбиэт дьаһалтаҕа тириэрдэр итиэннэ мунньахха олохтоохторго куоластатабыт. Онтон дьаһалта уонна сэбиэт буолан биир хамаанданан үлэлиибит. 2022 сылга ити бырагырааманан уу таһар тиэхиньикэ ылынарга кыттыахтаахпыт, – диэн быйылгы үлэтин биир соругун үллэстэр.

ТЫЫН КЫҺАЛҔАЛАР

Кэпсэтии кэмигэр Петр Васильевич уу кыһалҕата күүскэ турарын эттэ. Бөһүөлэк иһигэр иһэр уонна туттар уу кырыымчык. Күөллэрэ уоланнар, биир эрэ күөллээх хаалбыттар. Эрдэ сири тупсарыы (мелиорация) бырагырааматынан быһыт оҥотторбуттара, хаачыстыбата мөлтөх буолан, 2016 сыллаахха уу кэлэригэр алдьатан кэбиспит. Ол өрөмүөнэ 2021 сылга саҕаламмыт, быйыл таас кутуохтаахтар. Оччоҕуна Бэрэпчики үрэҕин хаайан, күөлү толорон биэриэхтээхтэр. Итиэннэ бөһүөлэк аннынааҕы күөллэри толотторор былааннаах.

Иккис кыһалҕанан биэссэр суоҕа буолар. «Бэйэбин өйдүөхпүттэн Бээрийэҕэ түптээн олорон үлэлээбит биэссэр суох», – диэн Петр Васильев кэпсиир. Кэлэ-кэлэ баран иһэллэр эбит. Биэссэр суоҕунан амбулаторнай пуун тоҥон турар, ол иһин ититиитин турбалара барыта тоҕута баран, билигин өрөмүөн үлэтэ ыытыллар. Дьон ыарыйдаҕына, Тандаттан биэссэр кэлэн көрөр. Биитэр олох ыарахан туруктаах киһини дьаһалта массыынатынан Тандаҕа илдьэллэр эбит. Сааскы халаан кэмигэр суоллара быстарынан, олохтоохтор бэйэ-бэйэлэрин эмтэһэллэр. Онон баһылык: «Бэйэбит эмтиэкэ буоллубут», – диэн күлэн этэр.

ӨРӨМҮӨН ҮЛЭЛЭРЭ

Энергосервиснэй сөбүлэҥ түһэрсэннэр, култуура дьиэтин ис-тас өттүн, сылааһы тутарын бөҕөргөтөн өрөмүөннэтэ сылдьаллар. Ититии барар турбалара, түннүгэ оҥоһуллубут, таһа көтүрүллэн сылааһы тутар анал сыбаҕынан ыстарыллыбыт, үөһээ өттүгэр экобаата кутуллубут, анна бүөлэммит. Аны ис өттүнээҕитэ хаалбыт. Маны тэҥэ үөрэҕирии бырагырааматынан оскуола спортсаалата өрөмүөннэммит.

– Спорт саалабыт линзата ирэн, муостата барыта түһэн, оҥхой курдук буолан хаалбыт этэ. Ону бырагыраамаҕа киирэн, быйыл бэркэ өрөмүөннэннэ, үтүө суобастаах бэдэрээччик түбэһэн, кэмигэр бүттэ. Билигин дьон үөрэ-көтө сылаас спортсаалаҕа дьарыктанар, оҕолор сүүрэллэр-көтөллөр, – диэн баһылык сайыҥҥы үлэ үтүө өрүтүн үллэстэр.

ИННИКИ БЫЛААН

Петр Васильев баһылыктаан бүтүөр диэри оҕо биэбэйигин саҥа дьиэтин, эбэтэр оскуола-саад туттарыытын туруорсар санаалаах. Оскуолалара 2009 сыллаахха эргэ 2 этээстээх оскуола мастарыттан саҥардыллан тутуллубут. Онон баһылык бэйэтин өттүттэн күүскэ туруорсан, оройуон дьаһалтата ылыммытын кэннэ бырагыраамаларга киирсии үлэтин ыытыахтаах.

Баһылыктан «Үһүс болдьоххо тураҕын дуо?» — диэн ыйыппыппар, толкуйданарын эттэ. Мин саныахпар, эдэр киһи өссө үсүһүн баһылыгынан талыллан, өссө хорутуулаах уонна таһаарыылаах үлэни ыытыа, салгыы оскуола-саад тутуллуутун туруорсан, туттарары ситиһиэ этэ. Петр Васильев этэринэн, 2023 сылтан саҥа сокуон киирэн, балаһыанньа уустугураары турар эбит. Улуустар уокурук дэнэр буолаллар. Оччоҕуна баһылык оннугар ыстаарыһа баар буолар. Улуус баһылыгын эрэ талар буолабыт, оттон ыстаарыһалары аныыллар. Сокуон 2028 сылга диэри бары эрэгийиэннэргэ киириэхтээх. Онон күһүҥҥү быыбар буолар түгэнигэр, Петр Васильев баһылыкка туруннаҕына, ситиһиилэри эрэ баҕарабын. 2028 сылга диэри күүһэ-кыаҕа тиийэринэн, төрөөбүт нэһилиэгин сайыннара, нэһилиэнньэ олоҕун укулаатын тупсара турдун.