Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Уопсастыба

Табахтааһыны хааччахтыыр сокуон барыла киирдэ

Ил Түмэҥҥэ кулун тутар 26 күнүгэр «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар тустаах уопсастыбаннай сирдэргэ табаҕы, никотиннаах бородууксуйаны тардыыга эбии хааччаҕы олохтуур туһунан» сокуон барыла киллэрилиннэ. Сокуон барыла түөрт ыстатыйалаах, онтон бииригэр…
29.03.24 10:35

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56


«Улуус Мунньаҕа» анал балаһаҕа дорооболоруҥ! Улуустарга дьокутааттар сэбиэттэрин бэрэссэдээтэллэринэн үлэлии сылдьар кэрэ аҥардартан биирдэстэрэ Александра Иванова буолар. Кини  Кэбээйи улууһугар таһаарыылаахтык үлэлии сылдьар. Салгыы кинини кытта кэпсэтиибитин ааҕыҥ.

—  Үтүө күнүнэн, Александра Викторовна! Билигин үлэлии олорор Кэбээйитээҕи Мунньах сэбиэтин састаабын билиһиннэр эрэ.

— Билигин сэбиэт 17 дьокутааттаах,  онтон 9-һа эр дьон, 8-һа кэрэ аҥар. Саха, нуучча, эбээн баар. Сааспытынан саамай эдэрбит 30-таах, «сир түннүктэрэ» дьокутааттарбыт 4-тэр,  сүнньүнэн орто сааспыт 43. Дьокутааттар бары олус көхтөөхтөр, туох баар тэрээһиҥҥэ, үлэҕэ кытталлар.  Сүрүн үлэбит хайысхатын чэрчитинэн,  бастайааннай 5 хамыыһыйалаахпыт. Бэрэссэдээтэл солбуйааччытынан урбаанньыт, Сангаар олохтооҕо, шахтер А.В. Сердюк таһаарыылаахтык үлэлии сылдьар.

Дьокутааттар 8 уокуруктан талыллыбыттара (мажоритарнай систиэмэ). Улууска суол-иис мөлтөҕүнэн сибээстээн, кворум туолара күчүмэҕэйдээх. Ахсынньыга суолбут аһыллар, муус устарга сабыллар. Ол иһин Президиум быһаарыытынан уонна ону быраактыкаҕа киллэрэн, сүрүн мунньахтарбытын нэһилиэктэргэ тиийэн ыытабыт.  Холобур,  былырыын ахсынньыга улуус бүддьүөтүн көрүү, ылыныы сиэссийэтэ Мукучу нэһилиэгэр буолбута. Быйыл олунньуга ыытыллыахтаах уочараттаах сиэссийэбит Кэбээйи нэһилиэгэр ыытыллыахтаах.  Сылга уопсайа 6 сүрүн уонна 2 уочарата суох сиэссийэлэри тэрийэбит.  


Бастайааннай хамыыһыйалар Бастайааннай хамыыһыйалар 
—  Сокуоннас, олохтоох бэйэни салайыныы, мандаат, регламент бастайаннай хамыыһыйата —  бэрэссэдээтэл А.Ж Бубякин;—  Социальнай бэлиитикэҕэ бастайааннай хамыыһыйа —   бэрэссэдээтэл С.В. Эверстова;—  Бүддьүөт, нолуок бэлиитикэтигэр уонна бас билии бастайааннай хамыыһыйата —   К.Я. Михайлова;—  Тутууга, суолга, олох-дьаһах коммунальнай уонна энэргиэтикэ хаһаайыстыбатын бастайааннай хамыыһыйата —  бэрэссэдээтэл П.Н. Павлов;—  Тыа хаһаайыстыбатын, урбаан, хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар боппуруостарагыр бастайааннай хамыыһыйата —  Д.И. Ефимова.


—  Эһиги  ураты бырайыактары толкуйдаан үлэлииргитин истэбин.  Биллэн турар,  ол нэһилиэннньэ олоҕо тупсарыгар, нэһилиэк дьокутааттарын үлэлэрин күүһүрдүүгэ аналлаахтара буолуо. Ити туһунан сиһилии кэпсээ эрэ.

—   2015 сылтан социальнай бырайыак оҥорон ону  быраактыкаҕа туһана олоробут. Оскуола үөрэнээччилэригэр «Оскуола парламена” анал бырайыагы үлэлэппиппит 4-с сылыгар барда. Улуустааҕы быыбардыыр хамыыһыйаны кытары бииргэ үлэлээн,  үөрэнээччилэргэ анаан «Быыбар сокуона»  диэни ылынан, быыбар туһунан кэпсиибит, быыбардыыр учаастактарынан арааран анал оонньуулары, тэрээһиннэри ыытабыт.  Дьокутаакка хандьыдаат оҕолор бырагыраама бэлэмнээн,  улуус дьокутааттарын састаабыттан настаабынньыктаах кылаастарынан сылдьан бэйэлэрин аҕытаассыйалаан, дебаттаан оскуола быыбарыгар кытталлар. Бу анал бырайыак чэрчитинэн, оҕолор быыбар, сокуон диэн тугун-ханныгын оскуола ыскаамыйатыттан билэн-көрөн үөрэнэн тахсаллар. Оскуолаларга талыллыбыт дьокутаат оҕолор оскуола  олоҕор-дьаһаҕар  сөп түбэһиннэрэн бырайыак балаһыанньатын оҥорон, араас хамсааһыннары тэрийэн ыыталлар. Ол курдук, ити бырайыак чэрчитинэн,  Сангаар гимназиятын үөрэнээччилэрэ гимназия саҥа дьиэтин туттарыы бырайыагын оҥорон,  Москуба куоракка тиийэн РФ Госдууматын дьокутаата  Галина Данчикованы көрсөн бырайыактарын көмүскээбиттэрэ.

 Ил Дархан Айсен Николаев  2019 сылы Сомоҕолоһуу сылынан биллэрбитигэр улуус дьокутааттара анал бырайыак оҥорон, нэһилиэк дьокутааттарын  уонна улуустааҕы «Иэйии» дьахталлар түмсүүлэрин кытта уопсастыбаннай хамсааһын балаһыанньаларын үөрэтэн,  нэһилиэктэргэ сэминээр-быраактыкалары (форсайт систиэмэтинэн) тэрийбиттэрэ. Ити тэрээһин түмүгүнэн  саҥа уопсастыбаннай 4 тэрилтэ тэриллэн, кинилэртэн биирдэстэрэ улууспут  баһылыгын гранын ылбыта. Быйыл биллэриллибит Дойдуга бэриниилээх буолуу сылыгар бу бырайыакпыт үлэтэ өссө күүһүрэн, дьокутааттар анаан-минээн нэһилиэктэринэн сылдьан үлэлээн эрэллэр. Бу саҕалааһын нэһилиэк дьокутааттарын үлэҕэ көҕүлүүр, түмэр сыаллаах-соруктаах.

Быйыл  Сангаар бөһүөлэгин дьаһал­тата «Үтүөнү бэлэхтээ!» диэн биллэрбит аахсыйатыгар кыттыһан эмиэ саҥа бырайыак оҥорон, военкомат архыыбын кытта үлэлээн эрэбит. Оскуола оҕолоро Кыайыы волонтера буолан, архыып докумуоннарын сканердаан ылан, хас биирдии киһи тус карточкаларын, хаартыскаларын  биир баазаҕа киллэрэн, ону улуус сайтыгар таһаараллар.  Салгыы ол Кыайыы маршрутун уопсай баазатыгар киириэхтээх.

Дьокутааттар үлэлэрин хаамыытынан нэһилиэнньэни кытары ыкса үлэлэһэргэ анаан бэйэбит испититтэн «Кырдьагастар сүбэлэрэ” тэриллэн, 4-с сылын үлэлиир.  Сүбэни улууспут бочуоттаах олохтооҕо  Н.Д.Терехов үүннээн-тэһииннээн илдьэ сылдьар. Кинилэр дьокутааттар бастайааннай хамыыһыйаларыгар бэйэлэрин санааларын, этиилэрин киллэрэллэр. Ордук тыа хаһаайыстыбатын  боппуруостарыгар уонна бу  кэлин Бүлүү өрүс киртийиититтэн тахсар хорумьу туһунан  Кэбээйи улууһун нэһилиэнньэтигэр кэпсииллэр, санааларын үллэстэллэр. Быйыл үп-харчы көрүллүүтэ кырыымчыгынан сибээстээн ордук тыа хаһаайыстыбатын  өттүгэр боппуруостар элбэхтэр. Холобур, нэһилиэктэргэ үлэлии сылдьар үөрэҕэ суох эдэр дьон субсидияҕа тоҕо хабыллыбаттара, орто, үрдүк үөрэхтээх исписэлиистэр хамнастара тоҕо  үрдээбэтэ билигин быһаарыллыбакка тураллара баар суол. Оскуола оҕотун тыа хаһаайыстыбатыгар хайдах сыһыаран үлэлэтэр туһунан боппуруос билигин да сытыытык турар. 

Улуус дьокутааттарын Сүбэтин уопсастыбаннай түмсүүтэ  үлэлиир, 3-с сылын Сангаар уокуругун дьокутаата А.Ж.Бубякин салайар. Бу түмсүү көмөтүнэн нэһилиэнньэттэн көмө оҥоһуллуутун боппуруостара, сүбэ-ама (консультация) биэрии, оскуолаларга номинация олохтонуута, ыарахаҥҥа түбэспит эдэр оҕолорго көмөлөһүү, субуотунньукка кыттыы, о.д.а. боппуруостар быһаарыллаллар. Дьокутааттар  оҕо былаһааккаларын  4-с сылларын анаан-минээн ылсан    өрөмүөннэтэллэр, 6 уопсай үөрэхтээһин, 1 спортивнай оскуолаларга «Сыл бастыҥ  үөрэнээччитэ” номинацияны сыл аайы туттараллар, биирдиилээн дьокутааттар  ыарахан балаһыанньаҕа түбэспит дьиэ кэргэн устудьуон оҕолоругар  үөрэҕин бүтэриэр диэри анал истипиэндийэ төлүүллэр, о.д.а. көмөнү оҥороллор.

Дьокутааттар 2016 сыллаахха  анал балаһыанньа бэлэмнээн, 2017 сылтан «Дьокутаатттар үлэлэрин сыанабыла» (Оценка эффективности деятельности депутатов) диэн 12 хайысханан сыл түмүгэ тахсар. Бу балаһыанньа үлэҕэ киириэҕиттэн ыла улуус дьокутааттара бэйэлэрин уокуруктарыгар ыытар  үлэлэрэ быдан тубуста.

—  Бэрт сотору Дьокуускай  куоракка сийиэс буолаары турар. Онно  туруорсар боппуруостардааххыт дуо?

—  Буолаары турар сийиэскэ анал дэлигээссийэ тэринэн тиийэн кыттыахпыт.  Олоххо киирбит 87-с №-дээх Федеральнай сокуон чэрчитинэн элбэх боппуруостардаахпыт. Ону таһынан, нэһилиэк дьокутааттарын боломуочуйаларын сокуонугар кэккэ уларытыылары киллэрэри туруорсуохпут.

Түмүкпэр  саха биллиилээх суруйааччыта  Суорун Омоллоон  «Киһиэхэ айар үлэттэн, эйэлээх олохтон ордук дьол суох!» диэн этиитин холобур аҕалабын, олус сөпкө да эппит.  Хас биирдиибит олох ирдэбилинэн эрэ буолбакка, бэйэ санаатын, баҕатын, «сир түннүктэрин» сүбэлэрин-амаларын ылынан эрэ үлэлээтэхпитинэ, барыта сатаныах, табыллыах этэ.

Дьокутаат кэпсиир

Барыта быһаарыллар ини диэн эрэнэбит 

Инесса Аргунова, Кэбээйи улууһун Сэбээн-Күөлүн уокуругун дьокутаата:

 — Былырыын ахсынньыга ыытыллыбыт Аҕы­­йах ахсааннаах  хотугу норуоттарын дьо­кутаат бэрэс­тэ­бии­тэлл­эрин Ассамблеята буолбутугар кэллиэгэлэрбинээн кыттыбытым. Онно Хотугу норуоттар олохторугар-дьаһахтарыгар быһаччы сыһыаннаах боппуруостар көрүллүбүттэрэ. Биһиги дэлигээссийэбит этнологическэй экспертизаны, сири туһаныыга көрүллэр үбү төннөрүү, тулалыыр эйгэҕэ тахсар хорумньуну толуйуу,   Сэбиэн-Күөл сэлиэнньэтин (Ламынха нэһилиэгэ) Арктика эргимтэтигэр киллэрэри, Кэбээйигэ улуус коэффициенын 2-гэ диэри үрдэтэри уонна доруобуйа харыстабылын үлэһиттэрин ыстаатын сарбыйыы ыытыллыах суохтаахтарын туһунан туруорсубуппут. Билигин ити туруорсууларбыт олоххо киирэллэрин, киирбэттэрин күүскэ хонтуруоллаһар санаалаахпыт. Барыта  сөпкө быһаарыллар ини диэн эрэнэбит.

Александр ТАРАСОВ

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением