Женни Бурнашева Уус-Алданнааҕы сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолору реабилитациялыыр кииҥҥэ отделение сэбиэдиссэйинэн үлэлиир. Оҕуруот аһын олордуунан урут-уруккаттан дьарыктанар. 20 сыл уопуттаах диэтэхпинэ, сыыспатым буолуо. Кини тэттик сүбэлэрин бүгүн хаһыакка үллэстэр.

Женни тэттик сүбэлэрэ

Оҕурсу

Теплица иһигэр ордук үчүгэйдик «Апрельскай», «Стелла», «Зозуля», «НИОХ» диэн улахан астаах оҕурсулар үүнэллэр. Кыра астаах корнишон оҕурсулартан «Клавдия», «Меринда» өлгөм аһы биэрэллэр. Оҕурсу сылааһы сөбүлүүр, буорун сэрэнэн уу кутуллубутун кэнниттэн синньигэс маһынан хайаҕастаатахха, силиһэ өссө күүскэ сайдар. Оҕурсуну теплицаҕа таһаарарга сүрүн көрдөрүү — теплица температурата — 20-22 кыраадыска диэри сылыйдаҕына, арассааданы олордуохха сөп. Оҕурсу ас биэрэр сүрүн кистэлэҥэ — сөптөөхтүк уу кутуута буолар. Бастакы кэмнэ теплицаҕа көспүтүн кэнниттэн 2 хоно-хоно уу кутуохха сөп, оттон ас биэрэр кэмигэр элбэтэн, күн аайы кутуллара наадалаах. Наһаа итии күннэргэ теплица аанын хайаан да арыйан, салгылатыахха наада. Кутуллуохтаах уу теплицаҕа хоммут сылаас буолуон наада, уу лейканан кутуллара ордук.

Помидор

Ордук үчүгэйдик, өлгөм астаахтык «Верлиока», «Москвич», «Челнок», «Сибирский скороспелый», «Агата», «Белый налив» суортар үүнэллэр. Саха сиригэр помидор кылгас болдьохтоох көрүҥэ талыллан үүнэрэ ордук. Помидор буоругар ноһуом кутуллубат. Оҕурсуну кытта биир теплицаҕа помидору үүннэриллибэт. Тоҕо диэтэр помидор оҕурсуттан арыый да сөрүүн, сиигэ намыһах салгыны сөбүлүүр, онон помидор үүнэр теплицатын чаастатык, уһуннук салгылатар үчүгэй. Помидор теплицаҕа көһөрүгэр 6-тан элбэх сэбирдэхтээх буолуохтаах. Уу кутууну, эбии аһатыыны, хоннохтооһуну, куоппаһырыыны (опыление) кэмигэр оҥордоххо элбэх аһы ылыхха сөп.

Биэрэс

Ордук сөбүлээн «Калифорнийское чудо», «Вини пух», «Здоровье» суортары олордобун. Биэрэс арассаадатын наһаа эрдэ ыстахха, уга наһаа уһуур, онон кулун тутарга ыһааччыбын. 20 см тиийдэҕинэ, сүрүн умнаһын быһабын, оччоҕо ойоҕос лабаалар үүнэн, элбэх сибэккилээх буолар. Теплицаҕа олордор ордук, көһөрүгэр 10-тан итэҕэһэ суох сэбирдэхтээх буолуохтаах. Биэрэс олорор буоругар ноһуом кутуллубат — олус оттонор, онон аһа аҕыйах буолуон сөп. Сайын устата уу кутуллар, буорун көбүтүллэр, эбии аһатыы оҥоһуллар.

Кабачок

Кабачок «Ролик», «Грибовскай» суортарын олордобун. «Ролик» кабачок саамай эрдэ ситэр (34 - 36 хонук), тымныыны тулуйумтуо, онон саамай тарҕаммыт суорт буолар. Грибовскай суорт 46 хонугунан ситэр, аһа уһун уонна модьу буолар, кэнсиэрбэлээһиҥҥэ туттар ордук. Кабачок үүннэриититин сүрүн кистэлэҥэ — сөпкө уу кутааһын уонна бириэмэтигэр буоһатыы. Кабачок атыыр уонна тыһы сибэккилэрэ биир укка тахсаллар, куоппаһырдыыны сарсыарда 10 чааска диэри оноһуллуохтаах, оччоҕо аһы биэрэрэ түргэтиир. Кабачокка хайаан да сылаас уу кутуллуон наада, элбэхтик тымныы уу кутар буоллаххына, аһа төбөтүттэн сытыйан өлүөн сөп.

— Женни Валерьевна, оҕуруот олордууга кэккэ ситиһиилэрдээххин, үгүс куонкурустар, номинациялар кыайыылаахтара буолаҕын. Саха сиригэр эриэккэс үүнээйини эмиэ олордор эбиккин.

— Оскуола эрдэхпиттэн оҕуруоту сэргии­бин. Бэйэм биолог үөрэхтээх буоламмын, үлүһүйэн дьарыктанабын.

— Теплицаҥ хайдаҕый? Оттуллар оһохтоох дуо ?

— Кыһынын оттуллар 40 квадратнай миэтэрэлээх теплицалаахпын. Кулун тутар ыйтан алтынньыга диэри үлэлэтэбин. Саас эрдэттэн арассаадабын таһааран үүннэрэргэ уонна эрдэтээҥи оҕурсуну олордорго, күөх оҕуруот аһын (зелень) үүннэрээри былааннанабын.

— Ордук ханнык оҕуруот аһын сөбүлээн үүннэрэҕин?

— Ордук оҕурсуну сөбүлээн үүннэрэбин.

— Билигин арассаада үүннэриитин үгэнэ. Үүнээйини сиэмэттэн таһаарар туспа кистэлэҥнээх.

— Оҕурсу сиэмэтин уу муоҕар тылыннарар ордук. Муох көпсөккөй салгыны аһарымтыа буолан, үүнээйи силиһэ түргэнник сайдар. Помидор, биэрэс сиэмэтин торфяной таблетканы аҥаардаан тылыннарабын, семядольнай сэбирдэҕэ таҕыстаҕына ыстакааннаах буорга көһөрөбүн. Сиэмэ араас грибковай, бактериальнай ыарыыттан харыстанарын гына аан бастаан хайаан да бэлэмнээһини барыахтаах. Манна марганцовка үчүгэй. 20 мүнүүтэ сытыараҕын, онтон ыраас уунан сайҕаныллар уонна куурдуллар. Куурбут сиэмэ олордуллар. Түргэнник тылларыгар «Эпин экстра» диэн препараты туттабын.

— Дьиэ кэргэниҥ туһунан кэпсээтэххэ?

— Кэргэннээхпин, икки оҕолоохпун. Кэргэним урбаанньыт. Улахан кыыһым Мүрү 1 нүөмэрдээх орто оскуолатыгар 10 кылааска үөрэнэр. Уолум “Кэскил” оҕо уһуйаанын иитиллээччитэ.

— Хайдах үлэҥ, дьиэ кэргэниҥ түбүк­тэ­риттэн быыс булан оҕуруоккунан дьарык­танаҕын?

— Күнүм сарсыарда 6 чаастан саҕаланар.Үлэ чааһын иннинэ барытын дьаһайан, бэрээдэктээн барабын. Бириэмэни сөпкө аттардахха, үлэ чааһынан үлэлиир киһи сөбүлүүр дьарыгар бириэмэ ордорунар.

— Оҕуруот аһын төһөнү хомуйаҕын?

— Оҕуруот аһын олох эрдэ, бэс ыйыттан саҕалаан хомуйабын. Өлгөм үүнүүнү ылыы элбэх сыралаах үлэттэн тахсар. Дьиэ кэргэмминээн оҕуруот аһыттан араас кэнсиэрбэлэри, соҕотуопкалары сөбүлээн оҥоробут. — Олус сэргэх кэпсээниҥ иһин махтал!

Ирина Ханды