Пьесаны аан бастаан Кострома тыйаатыра туруоран, быыс аһыллыбыта. Онтон ыла төһөлөөх элбэх тыйаатыр  бэйэтин көрүүтүнэн туруоран кэллэ?  Ол тухары, драматург ханнык тыйаатырга уонна ханнык кэмҥэ  туруорулларыттан көрөн,   пьесатын хаста да уларытарга күһэллибитэ. “Өрүү тыыннаахтары”  көрөөччүлэр «Современник» (Олег Ефремов), В.Ф.Комиссаржевская аатынан Ленинградтааҕы дыраама тыйаатыра, Арассыыйа аармыйатын Киин тыйаатыра, Покровкаҕа тыйаатыр уо.д.а. туруорууларыгар сырса сылдьан көрөр дьолломмуттара.   Кэлин режиссер М.Калатозов  көрдөһүүтүнэн,  В.Розов бэйэтин пьесатыгар олоҕуран “Летят журавли” киинэ сценарийын суруйбута. 

Тыйаатыр артыыстара кыайа-хото туттулар 

Биһиги киэн туттар Үүнэр көлүөнэбит судаарыстыбаннай тыйаатыра 2020 сыллаахха Улуу Кыайыы 75 сылыгар анаан, үгүс  көлүөнэ кутун  туппут пьесаны бэйэтин көрөөччүлэригэр эмиэ бэлэх ууммута. Быйыл хоруона ыарыытынан сибээстээх хааччахтааһыннар баалларын да иһин, саха көрөөччүлэрэ бу дьыл ыам ыйын 4-5 күннэригэр Үүнэр көлүөнэ тыйаатырыгар сэрии дьоруойдарын кытары “бииргэ буолаары”   кэллилэр.  “Кыаллыбат балаһыанньа суох” дииллэринии, тыйаатыр эмиэ уустук балаһыанньаттан тахсан, испэктээкили тыйаатыр киирэр фойетыгар көрдөрдө. Биир бэйэм бастаан соһуйдум, хомойдум. Ол эрэн, испэктээкили көрө олорон, хас биирдии артыыс оонньуутун ис сүрэхпинэн ылынным, тэҥҥэ ыалдьа олордум, хараҕым уутун кистээбэтим...

Тыйаатыр сүрүн режиссера Александр Васильевич Титигиров туруорбут  испэктээкилэ кырыктаах сэрии сэбиэскэй норуот иллээх-эйэлээх олоҕун үрэйбитин, инники дьылҕатын түөрэ эргиппитин көрдөрөр. Манна сэрии тиэмэтэ кэпсэнэрин да иһин, сүрүн тиэмэ  –  таптал. Быстах таптал дуу, үйэлээх таптал дуу? Дьэ, ол –   көрөөччү бэйэтэ хайдах ылынарынан,  өйдүүрүнэн.    Таптал тула сайдар көстүүлэри:  тыылга хаалбыт дьон майгыта-сигилитэ уларыйыытын, киһиэхэ киһилии сыһыаны сүтэрбэт буолуу иһин охсуһууну,  үрүҥ уонна хара алтыһыытын,    ким хайдаҕа алдьархайга биллэр дииллэрин артыыстар нарын санныларыгар сүгэн,  илэ-бааччы оонньоотулар. Быһата, испэктээкилгэ тыктарыллар  сиэр-майгы тиэмэтин тыйаатыр эдэркээн артыыстара кыайа-хото туттулар.

Көрөөччүлүүн биир салгынынан тыынныбыт

Александр Титигиров, СӨ Үүнэр көлүөнэ судаарыстыбаннай тыйаатырын сүрүн режиссера, СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, СӨ култууратын туйгуна:

- Тоҕо чопчу Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа Виктор Розов «Өрүү тыыннаахтар» пьесатын таллыҥ диир буоллахха, оҕо эрдэхпиттэн кини «Летят журавли» киинэтин олус сөбүлээн көрөрүм. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 75 сылыгар тыйаатырбытыгар сэрии тиэмэтигэр испэктээкил туруорар буолбуппутугар Виктор Розов айымньытын хаһан эмэ туруорар баҕалаахпын санаан кэлбитим. Ол ыра санаам туолан, тыйаатырбытыгар көрдөрүллэн, көрөөччү биһирэбилин ылбытыттан үөрэбин.

Тылбааһын П.Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырын артыыһа, СӨ үтүөлээх артыыһа Кирилл Семенов оҥордо. Биллэн турар, дьоҕус сыанаҕа туруорар уонна оруоллары аҕыйатар буолан,  туруоруутугар кыра уларыйыылар бааллар. 16 персонаж баарыттан тоҕуһу талбыппыт. Онуоха, пьеса ис хоһооно  хайдах да уларыйбат. Холобур, ити ааптар тиэкиһигэр эвакуация кэмигэр  Бороздиннар түһэн олорор ыаллара Анна Михайловнаҕа уола Владимир   бэйэтэ кэлэн, бииргэ сэриилэспит Бориһа өлбүтүн туһунан кэпсиир. Оттон биһиги Владимиры “дьиэтигэр аҕалбакка”,  дьонугар  суруйбутун курдук оҥордубут. Тоҕо диэтэххэ, ол кэмнэргэ  тыылга хаалбыттары уонна сэрии хонуутугар сылдьар саллааттары ситимнээччинэн фронтан  кэлэр үс муннуктуу тутуллубут  суруктар буолалларын  билэбит. Онон, ити сурук ааҕыллыыта испэктээкил биир күүстээх уонна итэҕэтиилээх өрүтэ буолбутун көрөөччү быһыытынан бэлиэтээбиккэр махтанабын. Уопсайынан, туруорааччы-худуоһунньук  Егор Аммосовтыын таба тайаныыбыт – кыра сыанаҕа оонньооһун быһыылаах. Тоҕо диэтэххэ, көрөөччүлэр артыыстар оонньуулларын, сирэйдэрэ-харахтара уларыйыытын (харах уутугар тиийэ), хамсаныыларын субу тутан олорон көрөллөрө ордук итэҕэтиилээх дии саныыбын. Көрөөччү кинилэри кытары биир салгынынан тыынар,  дьоруойдар тустарыгар бииргэ ыалдьа олорор. Бэл, саҥара, сүбэлии  олорор саастаах көрөөччүлэр бааллара. Ол эрээри, мэлдьи маннык кыра сыанаҕа оонньообокко, тыйаатырбыт олохтоох сыаналаныан баҕарабыт (саахалланар кутталлаах буолан, билигин тыйаатырга  оонньуур көҥүллэммэт--ааптар).

Владимир Охлопков,  2002 сыллаахха Москваҕа М.Щепкин аатынан  тыйаатыр училищетын бүтэрээт, Үүнэр көлүөнэ тыйаатырыгар артыыһынан үлэҕэ киирбитэ. Испэктээкилгэ Николай Чернову оонньуур :

- Мин бу испэктээкилгэ филармония администратора Николай Николаевич Чернов уобараһын  арыйабын. Кини омсолоох дьоруой курдук да, наһаа куһаҕан киһи буолбатах ээ. Нууччалыы эттэххэ, “у него своя правда”. Бэйэтин көрүүтүнэн олоҕун оҥосто сатыыр. Ол гынан баран, көрөөччү кинини араастык ылынара өйдөнөр. Тоҕо диэтэххэ, кини  дьону албыннаан, угаайыга киллэрэн, дьолун көрдүүр, кэргэнин, оҕолорун умнан туран, Антонина Монастырскаяны (артыыска СӨ култууратын туйгуна Анна Флегонтова) кэргэн ыла сатыыр.   Мин санаабар, Чернов курдук баар быһыыга-майгыга сөп түбэһэ сатыыр, бэйэтин дьиҥнээх көрүүтүн уларыта сылдьар дьон ханнык да кэмҥэ бааллар.

Аҥаардас кини да персонаһынан Виктор Розов сэрии ыар кэмнэригэр дьон бэйэ-бэйэтигэр сыһыанын, уопсастыбаҕа оруолун олус сытыытык ойуулаабыт. Виктор Розов айымньыларын аахтахха уонна сыанаҕа көрдөххө, судургу курдуктар эрээри, иһэ-истээх, дириҥ толкуйдаах, бөлүһүөктүү көрүүлээх  буолаллар.

Ханнык баҕарар артыыс биһирэмнээх да, омсолоох да дьоруойу төһө кыайарынан арыйа сатыахтаах. Режиссер эйиэхэ итэҕэйэн биэрэр оруола буолар.

Сахаайа Вырдылина,  Култуура уонна ускуустуба  кэллиэһигэр тыйаатыр салаатын бүтэрбитэ, 2014 сылтан Үүнэр көлүөнэ тыйаатырыгар артыыһынан үлэлиир. Испэктээкилгэ Вероника Богданованы оонньуур:   

   – Испэктээкил сыанаҕа тахсыан иннинэ матырыйыылы үчүгэйдик үөрэтэбит,  тиэкиһин ырытабыт, режиссеру кытары элбэхтик блэмнэнэбит, дьэ ол кэннэ эрэ көрөөччүгэ тиийэр. Мин эмиэ Аҕа дойду Улуу сэриитин кэминээҕи олоҕу-дьаһаҕы үөрэтэн, оонньуур дьоруойум ис туругун эппинэн-хааммынан ылына, көрөөччүгэ тириэрдэ сатаатым. Билиҥҥи олоххо көрүүбүнэн, Вероника-Белка тапталлааҕын күүппэккэ,  кэргэн тахсыбытын сыыһа дии саныыбын. Ол эрэн, оччотооҕу кэм ирдэбилэ  буоллаҕа. Сэриигэ төрөппүттэрин уонна дьиэтин-уотун сүтэрэн ыгылыйан,  Борис тастыҥ быраатыгар, пианист Марка кэргэн тахсан хаалар.   Борята сураҕа суох сүппүтүн истибитин да иһин, тыыннаах буолуо диэн эрэл кыыма баар буолан, барыах-кэлиэх сирин булбат, өйө-санаата ытыллар.  Онтон бэйэм кэрэ аҥаар быһыытынан оҥорон көрдөхпүнэ,  Вероника кэлин Марктан арахсан, үөрэххэ киирэн, үлэлээн-хамсаан барбыта, олоҕун атыннык оҥостубута буолуо...

Кирилл Рожин, Култуура уонна ускуустуба кэллиэһин бүтэрбитэ. Аармыйаҕа сулууспалаан баран,  Үүнэр көлүөнэ тыйаатырыгар 2014 сылтан артыыһынан үлэлиир. Испэктээкилгэ Бориһы оонньуур:

Оруолбун олус сөбүлээтим. Борис – ураты соҕус персонаж, таптыыр кыыһа Верониката (Белка) сарсыныгар төрөөбүт күнэ буолуохтааҕар сэриигэ бэйэтэ тылланан барар.  Тапталлааҕар эриэхэлээх тииҥ оонньууру хаалларар, тииҥ иһигэр суругун угар. Ол эрэн, Вероника тапталлааҕын бэлэҕин хараҕын харатын курдук харыстаатар да,  суругун булбат... Тыйаатыр – кэлэктиип бүттүүнүн үлэтэ. Онон, тэҥҥэ оонньообут артыыстарбын, режиссербун кытары ырытыһан, сүбэлэһэн оруолбар киирбитим.

***

Испэктээкил кэнниттэн ким да тута туран барбата, бары толкуйга түспүт курдук олордулар,  уу-чуумпу сатыылаата. Көрөөччүлэр артыыстар ааҥҥа киирэн сүтүөхтэригэр диэри иһийэн олордулар. Ол аата, мин санаабар,  испэктээкил туруоруллуута табылынна, көрөөччүлэргэ сөбүлэттэ.  

Надежда ЕГОРОВА-НАМЫЛЫ