Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Экэниэмикэ

Нэһилиэктэри хааччыйар кыһыҥҥы суол кэскилэ

Сахабыт Сиригэр төгүрүк сыл массыына сылдьар суола суоҕуттан сылтаан, Дьокуускайтан кытыы сытар улуустарга, Уһук хоту аһы-үөлү, туттар тэрили, уматыгы кыһыҥҥы суолунан тиэрдэллэр. Өрөспүүбүлүкэҕэ 37,8 тыһ. км. уһуннаах массыына суола баарыттан 31,1% кытаанах…
14.03.24 18:34

Уопсастыба

Кирбэй бастыҥ нэһилиэк буолла

Арассыыйа Конституциятынан бэриллибит бырааптарын туһанан, Өлөөн улууһун олохтоохторо өрө көтөҕүллэн туран Бэрэсидьиэн быыбарыгар көхтөөхтүк кытыннылар, Владимир Путин кандидатуратын өйөөтүлэр.
19.03.24 12:26

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы сандал күннэр сардаҥа ыһыаҕын ыһаллар

Хонон турдах аайы хонноҕо аһыллан, утуйан турдах аайы уутуйан туран эбиллэр, өрөөн турдах аайы өһүллэн иһэр сааскы сандал күннэр сардаҥа ыһыаҕын ыһаллар, күн үҥкүүтүн үҥкүүлүүллэр. Үрүҥ хаар үрүт үрдүгэр дьэҥкир куруһуба былаатын бүрүнэр, маҥан хаар хат - хат…
13.03.24 10:52

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

Ыам ыйын 27 күнэ – Арассыыйаҕа Бибилэтиэкэ күнэ. Бу күн  ыытыллыбыт үгүс тэрээһинтэн биирдэстэрэ – Наталья Михалева-Сайа “Уйгур” диэн саҥа кинигэтин сүрэхтээһин Бибилэтиэкэ күнүгэр сөп түбэспитэ үөһэттэн ыйыллыылаах курдук буолла.

сайа1

Ыам ыйын 27 күнэ – Арассыыйаҕа Бибилэтиэкэ күнэ. Бу күн  ыытыллыбыт үгүс тэрээһинтэн биирдэстэрэ – Наталья Михалева-Сайа “Уйгур” диэн саҥа кинигэтин сүрэхтээһин Бибилэтиэкэ күнүгэр сөп түбэспитэ үөһэттэн ыйыллыылаах курдук буолла.

сайа1

Кырдьыга да, кини билиини биэрэр, олох туһунан толкуйдатар  бибилэтиэкэ дьиэтиттэн билиигэ-көрүүгэ тардыһан, олох киэҥ аартыгар үктэммит култуура үлэһитэ эрэ буолбакка, “устар ууну сомоҕолуур уран тыллаах суруйааччы, сахалыы сайа этэр истиҥ иэйиилээх хоһоонньут, кэрэхсэнэр кэпсээнньит, хорсун телесуруналыыс, ураты дьоҕурдаах тылбаасчыт Наталья Михалева-Сайа” диэн ааттанан, хоннохтоохтук үлэлии, бар дьонун биһирэбилин, тапталын ыла сырыттаҕа.

сайа2

Кинигэ сүрэхтэниитин «Айар» кыһа эрэдээксийэтин сэбиэдиссэйэ, “Уйгур” кинигэни эрэдээксийэлээбит Мария Петровна Степанова иилээн-саҕалаан ыытта. Эстрада тыйаатырын артыыһа Николай Гоголев ааптар “Дьоруойдар, боотурдар, ньургуннар эбэтэр Кыайыыны түстээбит сахалыы толкуй” диэн эссетыгар киирбит хоһоону дорҕоонноохтук ааҕан, дьоһуннаах кэпсэтиигэ кэлэн олорорбутун өссө төгүл санатар курдук буолла.

Соһуччу түгэннэр

Кинигэ сүрэхтэниитин бэлиэ күнүгэр үгүс долгутуулаах түгэн тосхойон, бииртэн биир соһуччу түгэннэр арыллан истилэр. Ол курдук,  Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Айсен Николаев эҕэрдэ суругун Ил Дархан  сүбэһитэ, үтүөлээх юрист Игорь Игнатьевич Николаев туттарда уонна Айсен Сергеевич кинигэни аахпытын, эҕэрдэни бэйэтэ көрөн-истэн, илии баттаабытын туһунан иһитиннэрдэ. Игорь Николаев кинигэни сиһилии уонна биир тыынынан аахпыт киһи быһыытынан, сиэрдээх бэлиэтээһиннэри оҥордо уонна: «Номоххо киирэр улуу таптал, кэрэ иэйии улахан омуктарга, кинилэр литератураларыгар эрэ баар буолбакка, үрэх баһыгар сүөһү ииттэн олорор саха киһитин сүрэҕэр эмиэ тыллар эбитин итэҕэтиилээхтик көрдөрдүҥ», – диэн ааптары ис сүрэҕиттэн хайҕаата, бу кинигэ суут үлэһиттэригэр “остуол кинигэтэ” буоларыгар баҕа санаатын эттэ.

Суруйааччы төрөппүт оҕото – кинигэтэ -- сүрэхтэнэр күнүгэр анаан,  «Айардар» ытыска илдьэ сылдьар биир кырачаан уонна биир улахан кинигэни бэчээттээн, ааптарга уонна кинигэ күн сирин көрүүтүн үбүлээбит «Арктик Капитал» ХЭО генеральнай дириэктэрэ Матвей Николаевич Евсеевкэ туттардылар.

96b5c776 d0f8 4fa8 b557 fa89fce3ad3b

Сайа тылларыгар, Тамара Попова-Хадаана уонна Фатина Иванова-Дунаайа кыттыгас матыыптарыгар сарыада сибэкки туһунан “Иэйэ сибэккитэ” диэн дьикти ырыа аан бастаан ылламмыта дьоро киэһэни, чахчы да, ситэрэн-хоторон биэрдэ. Ону сэргэ, бу күн Сунтаар ырыаһыт кыргыттарын ыллыыр бөлөҕө эмиэ үйэлээх таптал номоҕо буолбут “Сарыада” диэн аатынан сүрэхтэннэ. Сайа ырыаһыт дьүөгэлэрэ толоону толору чэлгийэр чэчик, саһара тэтэрэр сарыада сибэккини кэрэһилиир саһархай былаачыйа тиктибиттэр.

d76a9a08 4c86 44fa a862 ccde3f07c98c

1fe698ad 0c8c 4ba9 aa30 7c20c3f06851

Өрөспүүбүлүкэ киэҥ эйгэтин хабан

 Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр Сайа аргыстаах айар түһүлгэтигэр саха айар интэлигиэнсийэтин, учуонайдарын, литератураны ырытааччылар уо.д.а. истиҥ кэпсэтиилэрэ, ырытыылара “Зум”, “Ютуб”, “Инстаграм” ситимнэр нөҥүө быһа холбонуллан, өрөспүүбүлүкэ киэҥ эйгэтин хапта.

4353bdff 41c7 4b4b 8039 10882bc72327

Сүрэхтэниигэ С.А.Новгородов аатынан «Айар» национальнай кыһа генеральнай  дириэктэрэ Август Егоров, кыһа сүрүннүүр эрэдээктэрэ Валерий Луковцев,  үтүөлээх юрист Игорь Николаев, сэһэни ааҕааччыга билиһиннэриини аан бастаан саҕалаабыт "Күрүлгэн" сурунаал тутаах эрэдээктэрэ Афанасий Гуринов-Арчылан, ХИФУ Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын уонна култуураларын институтун дириэктэрэ, тыл наукатын хандьыдаата Гаврил Торотоев, саха литературатын кафедратын сэбиэдиссэйэ, филология наукатын дуоктара Валентина Семенова, фольклору чинчийээччи, бэрэпиэссэр, филология наукатын дуоктара Василий  Илларионов, Гуманитарнай научнай-чинчийэр институт научнай үлэһитэ, филология наукатын хандьыдаата Саргылана Ноева, бөлүһүөк, философия наукатын дуоктара Виктор Михайлов, сахалыы Бикипиэдьийэни көҕүлээччи Николай Павлов-Халан, бэйиэт Валерий Васильев-Муттуххай Бороҥ, уопсастыбаннай диэйэтэл Иван Шамаев, Сунтаартан Мария Кобельянова, Татьяна Местникова, бибилэтиэкэ үлэһиттэрэ: Тулагыттан Елена Готовцева, Чурапчыттан Наталья Захарова уо.д.а кытыннылар.

d439f8d3 4735 43f4 80bc 26a99eadceb1

Санааттан санаа саҕыллар

(ырытааччылар этиилэриттэн)

“Уйгур” сэһэн дьиҥ олоххо олоҕуран суруллубут;

Ханнык да кэмҥэ сэриини утарар айымньы;

Олох кырдьыгын соһуччу туруорар уустук, уһуктаах боппуруостарын сиэрдээхтик быһаарарга сирдиир, уйулҕаны уйаннык таарыйар;

Саха литературатыгар проза жанрыгар дьоһун кинигэ буолла, олус интэриэһинэй тиэмэ хабыллыбыт;

Поэзиятыгар эмиэ майгынныыр, күүстээх тыллардаах өйдөбүллэри биэрэр, наһаа элбэҕи эридьиэстии барбат, хоһоон курдук чаҕылхайдык, чуолкайдык этэн кэбиһэр;

Сэрии кыттыылааҕын эбэтэр үрүҥ бандьыыт туһунан да билигин үчүгэйдик суруйуохха сөп. Оттон дэсэртиир диэн ханнык баҕарар судаарыстыбаҕа, омукка куруук куһаҕаннык сананар, ааттанар таҥнарааччыга тэҥнээх. Ол киһини кини бу ис дууһатын уонна тоҕо маннык буолбутун суруйуу эмиэ күүстээх санааттан турар;

Ылбыт эпохата, хас да томнаах кинигэҕэ батыах дьон сыһыана бу кыра кинигэҕэ угуллубут. Кинигэ драматизмынан, ис күүрээнинэн, дьоруойдарын күүстэринэн улахан киинэ эбэтэр сериал буолар кыахтаах;

Бэйэтин дэриэбинэтигэр, күннээҕи олоҕор көрбүт, киһи барыта билэр дьонун суруйуу – хорсун санаа;

“Уйгур” – тапталга гимн;

Дьиҥнээх таптал киһини кулут оҥоруо суохтаах, ол эрээри хайаларын да буруйдуур сатаммат;

Сэрии сахалар олохторун хайдахтаах курдук алдьаппытын, кыахтаах дьонун суох оҥорбутун көстүүтэ;

Киһи олорорун тухары өйүн уонна сүрэҕин мөккүөрүнэн салайтарар. Манна эмиэ өй уонна сүрэх мөккүөрүн биир саамай чыпчаал көстүүтэ ойууланар;

Сайа хоһоонньут эрэ буолбатах, чахчы, сиппит-хоппут кэпсээнньит, сэһэнньит, аны өссө, баҕар, өрө баран, арамаан суруйуо дуу диэн санаа баар;

Саха литературатыгар эмиэ көмүс кылаат буолар кинигэ таҕыста. Сайаны уһулуччу талааннаах бэйиэт, норуот бэйиэтэ диэн этиэхпитин сөп. Онон Сайа кэмигэр олоробут диэн киэн туттабыт;

“Уйгуру” “Лоокуут уонна Ньургуһун” айымньы кэнниттэн таптал туһунан айымньы диэн этиэхпитин сөп. Иэйэ уонна Уйгур номоххо киирбит тапталлара дьикти кэрэ сэһэн буолан тахсыбыт;

Таптал дьоло уонна соро итэҕэтиилээхтик көрдөрүллүбүт;

Олох кырдьыгын кэпсиир айымньы. Олоҥхо дойдутун суруйааччы кыыһа сэт-сэлээн, сиэр-туом, андаҕар, о.д.а. үгэстэри билэрин көрөбүт. Саха киһитин менталитета, майгыта көстөр. Психологизма эмиэ күүстээх;

Уйгур бэйэтэ ааптарга кэпсээбитэ кылгас уонна судургу буолуохтаах. Ол гынан баран, Сайа суруйааччы буоларын быһыытынан, эттээн-сииннээн, күүстээх уобарастардаан (ол иһигэр, тааһы суумкатыгар уган, олоҕун тухары дьаакыры сүктэриитэ), сюжеттаан, конфликтаан,  саха литературатыгар улахан бэлиэ айымньыны суруйда.

d3f29cdc bfa4 4c1f ab78 0aecb575df94

“Ааҕааччыларым эрэли сахтылар”

--Мин үлэбэр да, олохпор да "тоҥуу хаары солуур" курдук соҕотоҕун инники барар түгэннэрим баар буолааччылар...

Айымньы үөскүүрэ киһиэхэ тус-туспатык кэлэр. Ордук поэзияҕа биирдэ күлүм гыммыт иэйииттэн, ханна эрэ охсуллан ааспыт санааттан айымньы үөскээн тахсар буоллаҕына, “Уйгур” сэһэним миигин кытта төрөһөн, бэйэбин кытары бииргэ улааппыт, сиппит-хоппут, өйүн-төйүн  булбут айымньы буолар диэн этиэхпин баҕарабын. Төрөөбүт күнүм –  Кыайыы күнэ. Онон бастакыттан даҕаны сэрии туһунан кэпсээҥҥэ ордук аһаҕастык киирэбин, туох эрэ сыһыаннаах курдук сананабын быһыылаах.

Биһиги  улаатарбытыгар сэрии алдьархайын билбит дьоннор бааллара эрээри, хаһан даҕаны сэрии туһунан сиһилии кэпсээбэттэрэ. Ол да буоллар,   ким эрэ кимниин эрэ биир-икки тылынан да ахтыһан ылалларыттан син билэрбит. Мин бу айымньыга кэлэрбэр аҥаардас Уйгуру билбитим уонна сэһэргэспитим эрэ буолбакка, суруналыыс буоларым, элбэх дьон ахтыытын истибитим, кинигэлэри, биэриилэри оҥорсубутум уонна дьону кытта кэпсэтэрбин сөбүлүүрүм олук буоллахтара. Мантан сиэттэрэн, ханнык эрэ   түмүк санаалары оҥостор уонна туох эрэ  тахсыахтаах  курдук кэмигэр кэлэн хаалар эбиккин. Уйгур туһунан кэпсээн – биһиги түөлбэбит фольклора курдук этэ.

“Мин прозаҕа улаханнык үлэлиэхтээхпин, ол гынан баран билигин буолбатах, билигин мин бэлэмнэнэ эрэ сылдьабын, бэйэбин тургутабын”, дии саныырым. Ол эрээри кэмэ кэлэн буолуо, дьоруойдарым, хаһан биһигини таһаараҕын диэбиттии, өйбөр-санаабар киирэн кэлэр буолбуттара. Инньэ гынан, “Алаадьы” кэпсээммин ааҕааччыларым сэҥээрбиттэригэр, бэйэбэр эрэлим күүһүрбүтэ. Суруйары саҕалыах эрэ тустаах эбиппин уонна хайдах эрэ суруллар эбит диэн өйгө-санааҕа кэллим. Уйгуру кытта кэнники кэпсэтиибэр: “Миигин куһаҕан киһи гынан суруйаайаҕын”, -- диэхтээбитэ (үйэтин тухары “дэсэртиир”, “куһаҕан киһи” диэн дьаралыктаах сылдьыбыт буолан буолуо). Онон, мин кини көрдөһүүтүн толордум дии саныыбын уонна мин киниэхэ туох да куһаҕаны көрбөтөҕүм... – ааптар Наталья Михалева-Сайа “Күрүлгэн” сурунаал уонна “Айар” кинигэ кыһатын түс-бас дьонугар уонна биллэн турар, “Уйгур” хайа күн бэчээккэ тахсыаҕыттан бэйэлэрин санааларын, сэҥээриилэрин, этиилэрин биэрбит ааҕааччыларга,  махталын биллэрдэ.

d9c1d94f3ddda236a99f2b42237d7fc8

Кинигэ таһа: хараҥа өҥ – Уйгурдаах Иэйэ табыллыбатах тапталларын уонна сэрии бэлиэтэ. Сарыада сибэкки – Уйгурдаах Иэйэ тапталларын бэлиэтэ, Саха сиригэр аҕыйах эрэ сиргэ үүнэр. Хатыылаах боробулуоха – Уйгур хаайыыга олоро сылдьыбытын туоһута.

Надежда ЕГОРОВА-НАМЫЛЫ.

Хаартыскалар Владислав КОРОТОВ түһэриилэрэ уонна ааптар тус Инстаграмыттан. 

  • 2
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением