Дьокуускай кииниттэн тэйиччи чааһынай дьиэтигэр бэртээхэй мастарыскыай тэринэн, куоракка «барахолка» диэн аатынан биллэр ырыынактан, ону сэргэ интэриниэт ситиминэн аукционнарга кыттан, атыылаһан сылабаар арааһын мунньубут. Былыргы үйэтээҕи сылабаардары Үөһээ Айыылартан бэриллибит дьоҕурунан олус бэркэ реставрациялаан, киһи сөҕүөх саҥатыгар түһэрбит. Бу маастары кытта билсиҥ – уопуттаах реставратор уонна кэллиэксийэлээччи Игорь Кудрявцев.

Мин кини мастарыскыайыгар кэккэлэччи турар сылабаардары сыныйан көрөбүн. Бу барахсаттар быыстарыгар ураты дьэрэкээнник уонна судургутук оҥоһуллубут сылабаардар бааллар. «Саамай “кырдьаҕас” сылабаарыҥ хас саастааҕый?», -- диэн ыйытабын. «Холобур, бу сылабаар 150 саастаах, мантан да саастаахтар бааллар», -- дии-дии кылабычыйбыт улахан сылабаары көрдөрөр.

Игорь Кудрявцев бу үлүһүйүүтэ туохтан саҕаламмытын туһунан бу курдук кэпсээтэ:

--Бастакы сылабаарбын мин тимир ааннары оҥорор табаарыһым сыаҕар баарын таба көрөн, атыыласпытым. Сылабаар тоҕус лиитэрэлээх этэ. Ол эрээри, онно чэйбитин өр өрүммэтэхпит, тумуһунан быыһалаан уута тохтор буолбута. Мин интэриниэт ситимигэр киирэн, өрөмүөннүүр сыахтары көрдөөбүтүм. Арай, оннук сыахтар Арассыыйа киин куораттарыгар эрэ бааллар эбит. Олус сыаналаах буолууһу диэммин, бэйэм өрөмүөн кистэлэҥэр үөрэммитим.

Ол курдук Игорь Кудрявцев, нууччалыы эттэххэ, «методом проб и ошибок» үөрэммит. Дьэ бу кэмтэн ыла кини сылабаардары өрөмүөннүүр, кэллиэксийэлиир буолбут. «Эдэр сылдьан, анал орто үөрэхтэри баһылаабытым, олор истэригэр силиэсэр идэтэ эмиэ баар. Онтум туһалыыр», -- диэн салгыы кэпсиир.

Игорь мастарыскыайыгар билиҥҥитэ 70-тан тахса сылабаар кэккэлэһэн турар. Сорохторо дьон реставрациялата биэрбит иһиттэрэ, сорохторун дойду аукционуттан ылбыт. «Мин дьарык оҥостон баран, сылабаары сөбүлээн кэллиэксийэлиир социальнай ситимнэргэ баар бөлөхтөргө кыттыспытым. Онон сылабаар чааһыгар бүтэһик сонуннары барытын билэ олоробун», -- диэн күлэр.

Социальнай ситим сонуну кыл түгэнин иһинэн тарҕатар буоллаҕа эбээт. Игорь Кудрявцев хоббитын туһунан билбит дьон кыладыапкаларыгар дьэбин буолан, туһаттан тахсан сыппыт сылабаардарын реставрацияҕа аҕалар буолбуттар. Оннук биир килиэйэннэринэн биһиги буолбуппут. Тумуһа тостубут, иһэ кэһиэх буолбут, таһа өлбөөдүйбүт, чоҕунан оттуллар сылабаары «киһи таһырдьа өрөн, сайын тиэргэҥҥэ чэйдиир гына оҥоһуллара дуу, суоҕа дуу?», -- диэн саарбаҕалыы-саарбаҕалыы илдьэн биэрбиппит.

Икки күнүнэн ыла кэлбиппит, сылабаарбыт күлүмүрдүү көрүстэ, санаабытыгар мичээрдиир курдук. Иһинээҕи кэһиэҕэ ыраастаммыт, тумуһа үчүгэйдик паайкаламмыт, таһын анал сириэстибэнэн сууйан, саҥатыгар түһэрбит. Оттук буруота тахсар анал турбаны оҥорбут. Биһиги үөрүүбүт муҥура суох буолан, мин уран тарбахтаах Игор Кудрявцев олоҕун тапталлаах үлүһүүйүтүн туһунан кэпсиэхпин баҕарбытым.

Кини хас биирдии сылабаардарын оҕолорун курдук көрөрүн-истэрин киһи олус үөрэр. «Мин бу үлүһүйүүм биисинэс буолбатах, атыылыыгын дуо диэн мэлдьи ыйыталлар. Атыылыахха да сөбө буолуо дии саныыбын. Онтон атыыласпыт эбэтэр суруттаран ылбыт эргэ сылабаардарбын реставрациялаан баран, атыылыырбар хайдах да илиим барбат, оҕолорбун таҥнарар курдук санаалар киирэллэр», -- диэн маастар мичээрдии-мичээрдии салгыы көрдөрөр.

Мин сылабаардар саамай кэбирэх миэстэлэрэ туох буоларын ыйытабын. Онуоха кини: «Сылабаарга болҕомто уурбакка, аахайбакка сыһыаннастахха – кэхтэр. Саамай кылаабынайа, үчүгэйдик харайыллыахтаах. Биһиги дьоммут хайдах гыналларый? Сайын тиэргэннэригэр, верандаларыгар чэйдииллэригэр туһанан баран, кыһынын кыладыапкаҕа тымныыга ууран кэбиһэллэр, аны кэлэр сайыҥҥа диэри. Оттон хорҕолдьун 15 кыраадыс тымныыттан үлтүрүйэн барар. Сылабаардар үксүгэр дьэс алтантан оҥоһуллаллар, онно хорҕолдьуннаах. Ол иһин сайын уу өрдөххө, онон-манан тэстэн барар. Онон сылабаары дьиэҕэ харайар наада. Хас биирдии ыал сылабаарын дьиэ кэргэн чилиэнин курдук саныахтаах», -- диэн быһаарар.

Дьокуускай куоракка ордук «Тейле» диэн былыргы фирма сылабаардара үгүстэр. Ыраахтааҕы кэмигэр олохтоох атыыһыттар олору кытта үлэлэһэ сылдьыбыт буолан, Саха сиригэр бу фирма иһиттэрэ элбэхтэрэ буолуо диэн сабаҕалыыр. Ону сэргэ өрөспүүбүлүкэҕэ Баташев, Слюзберг, Капырзин фирмаларын сылабаардара тарҕаммыттар. Сойуус саҕана «Тула» киэннэрэ саамай биллэр буолбуттар.

Сылабаарга хатыҥ, тиит чыыппааннарынан, бэс туораахтарынан уматан ууну оргуталлар. Мин «сылабаарга оргуйбут уулаах чэй ураты минньигэс, оннооҕор маһын амтана бэриллэн, ураты арамааттаах буолар», -- дииллэрин истэрим. Ол санаабын маастарга этэбин. «Сылабаары ханнык мас чыыппаанынан отторгуттан амтана тутулуктаммат. Арамаатыгар бэриллэр кыаҕа суох. Ол оннугар сылабаарга уу саамай сөптөөх температураҕа оргуйар. Уу салгынын тутулуга кэһиллибэт. Сылабаарга оргуйбут ууну «тыыннаах» уу диэххэ сөп. Ол иһин киһи астына иһэр. Оттон чаанньыкка уу олус будулуйан, үрдүк кыраадыска оргуйар, эбэтэр хаста да оргуталлар. Онон уу туһата сүтэр. Онон сылабаардаах дьон дьиэ кэргэҥҥитигэр сылаас сыһыаны угуттуур иһиккитигэр харыстабыллаахтык сыһыаннаһан, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ биэрэн иһиҥ», -- диэн кини баҕа санаатын эттэ.

Ыспыраапка

Сылабаары Арассыыйаҕа Петр I Голландияттан аҕалбыт диэн номох баар. Ол эрээри, устуоруйаҕа биллэринэн, Арассыыйаҕа Петр I өлбүтүн кэннэ үйэ аҥаара буолан баран тарҕаммыт. Сылабаар төрөөбүт сиринэн Тууланы ааттыыллар. Ол эрээри, устуоруйаҕа суруллан хаалбытынан, Суксун куоракка аан бастаан оҥорбуттар. 1740 сыллаах докумуоҥҥа Суксун собуотугар оҥоһуллубут

16 муунта ыйааһыннаах алтан сылабаар туһунан ахтыллыбыт. Оттон Туула сылабаарын туһунан 1976 сыллааҕы докумуоннарга суруллубутун булбуттар. Ол эрээри атыыһыт Демидов собуоттарыгар, Суксуҥҥа уонна Туулаҕа ити анал иһиттэри оҥорор буолбуттарын туһунан эмиэ суруллар