Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Пилота суох пуойастар

Ааспыт нэдиэлэҕэ Судаарыстыбаннай Дуумаҕа «Арассыыйа тимир суоллара» АУо генеральнай дириэктэрэ, бырабылыанньа бэрэссэдээтэлэ Олег Белозеров хампаанньа үлэтин түмүгүн, инники былааннарын билиһиннэрдэ уонна дьокутааттар, фракциялар ыйытыктарыгар…
24.03.24 10:24

Уопсастыба

Терактан эмсэҕэлээбит дьону өйүүргэ сокуон барылын киллэрдилэр

Судаарыстыбаннай Дуумаҕа терактан эмсэҕэлээбит Арассыыйа олохтоохторун өйүүр туһунан сокуон барылын киллэрдилэр. Бу докумуону Судаарыстыбаннай Дуума бүддьүөккэ уонна нолуокка сис кэмитиэтин чилиэнэ Оксана Дмитриева көҕүлээтэ. Ол туһунан «Парламентская газета»…
27.03.24 09:39

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

Айымньылаах үлэ кутаатын өйдөрүгэр-санааларыгар, сүрэхтэригэр-дууһаларыгар сөҕүрүппэккэ илдьэ сылдьар, олохторун усталаах-туоратыгар эбээһинэһи, эппиэтинэһи туохтааҕар да үрдүктүк тутар дьон биһиги ортобутугар баалларын киэн тутта кэпсиибит.

Айымньылаах үлэ кутаатын өйдөрүгэр-санааларыгар, сүрэхтэригэр-дууһаларыгар сөҕүрүппэккэ илдьэ сылдьар, олохторун усталаах-туоратыгар эбээһинэһи, эппиэтинэһи туохтааҕар да үрдүктүк тутар дьон биһиги ортобутугар баалларын киэн тутта кэпсиибит.

Кинилэр биир үксүн бэйэ үтүөтүн түгэн көһүннэ эрэ тумук тутта, хайҕана сылдьыбат сэмэй майгылаахтар

Анна Осиповна Корякина итинник дьонтон биирдэстэрэ. Кини Мэҥэ Хаҥалас улууһун Төхтүр, Майа оскуолаларыгар, орто анал үөрэхтээһин салалтатыгар, Үөһээ Халымаҕа норуот үөрэҕириитин салаатыгар, 1990 сылтан 2014 сылга диэри СӨ Үөрэҕин министиэристибэтигэр, онтон СӨ Үөрэҕи сайыннарар уонна идэ таһымын үрдэтэр институтугар, кэлин институт архыыбыгар (ИРО и ПК) дьүккүөрдээх, үксүгэр күүһү-кыаҕы таһынан үлэ муоһатын бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыар диэри бигэтик тутан кэллэ.

Үлэлиирин былаһын тухары дьон-сэргэ билиниитин, оҕо аймах тапталын, биһирэбилин Анна Осиповна ылыан ылар. «СӨ үтүөлээх учуутала», «РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна», «СӨ үөрэҕириитин туйгуна», «РФ уопсай үөрэхтээһинин Бочуоттаах үлэһитэ», «СӨ Учууталларын учуутала», «Методист-учуутал» ааттар, “СӨ үөрэҕириитин систиэмэтин бочуоттаах бэтэрээнэ», «Саха сирэ Арассыыйаны кытта 375 сыла» бэлиэлэр, СӨ Бырабыыталыстыбатын Бочуоттаах грамотата, о.д.а үрдүк наҕараадалар кини эҥкилэ суох, сыралаах үлэтин үтүө сыанабылынан буолбуттарын быһа түһэн этиэххэ сөп.

Ыраахтан ыллыктаммыт ыра санаа

«Быыкаа сылдьан ийэбин батыһан, аан бастаан оскуолаҕа тиийбиппин бу баардыы өйдүүбүн. Кылаас иһэ сып-сырдыга, оҕолор үөрэнэ олороллоро, учуутал кыыс кэпсии турара харахпар билигин да көстөр. Мин онно олус ымсыырбытым, хайаан да ити учуутал курдук, оҕолору үөрэтиэм диэн ыра санаа ыга кууспута», -- Анна Осиповна ааспыты ахтар.

Кэм-кэрдии балхааннаах баалыгар суураллан хаалбакка, бу биир сырдык түгэн билиини-көрүүнү, үйэлээҕи тарҕатыы эндирдээх эрээри,

эриэккэс эйгэтигэр киниэхэ сирдиир суолдьут кэриэтэ буолбута. Сыл-хонук ат ахсым айаныныы дьулурҕатык суккуллан ааһыа, Анна Осиповна бастыҥ үөрэҕинэн, дьаныардаах үлэтинэн олох үрдүк мыраанын дабайыа, ылсыбытын ыһыктыбат туруу үлэһитинэн биллиэ.

Кини төрөөбүт күөх Ньурбатын 1-кы №-дээх оскуолатын үрүҥ көмүс мэтээлинэн, онтон СГУ биолого-географическай факультетын ситиһиилээхтик бүтэрэр.

«Биһиги көлүөнэ дьоҥҥо учууталларбыт уһулуччулаах үлэлэринэн, кэрэхсэбиллээх олохторунан, олоххо мындыр көрүүлэринэн, дьоҥҥо-сэргэҕэ үтүөкэн сыһыаннарынан эргиччи холобур буолаллара. Элбэхтэн биири талан кэпсээтэххэ, үрдүкү кылааска үөрэнэ сырыттахпына, учууталым Лидия Борисовна Наумова химия кэбиниэтигэр ыстаапка аҥаарыгар лаборанынан үлэҕэ ылбыта. Уруок практикатыгар туттуллубут иһити-хомуоһу сууйарым. Онно веществолар бэйэ-бэйэлэригэр сөп түбэһиилэрин, химия тобоҕо хайдах хараллыахтааҕын билбитим. Бу үлэм иһин ылар хамнаһым икки оҕону соҕотоҕун иитэр инбэлиит ийэбэр мыыныыта суох көмө этэ. Онон ийэм учууталбар үйэтин-сааһын тухары махтанара», -- диэн кини кэпсиир.

Кэлин үлэһит буолан баран, Анна Осиповна учууталын ити үтүө сабыдыалын батыһар. Лаборана кэтэхтэн үөрэнэр кэмигэр ийэтэ суох хаалбыт, кыаммат-хотуммат уол оҕону үлэҕэ ылар уонна ыйан-кэрдэн, сүбэлээн-амалаан, кинилиин тэбис-тэҥҥэ үлэлэһэр. Оҕо оскуолаҕа кэтэ сылдьар тырыттыбыт таҥаһын оннугар саҥа көстүүмнэнэн үөрүүтэ үрдүүр.

Бастыҥ кэбиниэттээх

Мэҥэ Хаҥалас улууһун Төхтүр, Майа оскуолаларыгар Анна Осиповна уопсай биологияҕа, химияҕа үөрэтэр. Хас биирдии уруок көдьүүстээх, оҕоҕо тиийимтиэ буоларыгар дьаныһан туран ылсар. Оҕо уруогу өйдүүрүгэр, иҥэринэригэр үөрэнэр усулуобуйата ылар оруола улаханын таба өйдөөн, Майа орто оскуолатыгар бэртээхэй кэбиниэти оҥорор. Онтуката өрөспүүбүлүкэҕэ бастыҥнар ахсааннарыгар киирэр. 1983 сыллаахха химик учууталлар сэминээрдэригэр В.И.Ленин аатынан Москватааҕы судаарыстыбаннай педагогическай институт доцена, педагогическай наука хандьыдаата Г.М.Чернобельская уо.д.а кэбиниэт бары өттүнэн сиппитин-хоппутун, олус табыгастааҕын, кэм ирдэбилигэр тилэри эппиэттэһэрин үрдүктүк сыаналаабыттара, сөҕө-махтайа бэлиэтээбиттэрэ.

Үөрэппит оҕолоро -- учуонайдар

Учууталлаабыт сыллара тугунан да кэмнэммэт күндү баай буолан, Анна Осиповна сүрэҕэр-санаатыгар мунньуллан, сөҥөн сылдьаллар.

«Үөрэнээччилэрбин кытта алтыспыт түгэннэрим -- олоҕум кэрэ кэрдиис кэмнэрэ. Кинилэр миэхэ олох уруогун биэрбиттэрэ да диирим аһара барыы буолуо суоҕа. Кылаас чааһыгар үөрэнээччим Павлик: «Анна Осиповна, эн олоҕу оруосабай ачыкы нөҥүө көрөҕүн. Оттон дьиҥнээх олох букатын атын ээ», -- диэтэ. Кини ити тыллара миигин уоттааҕар абытайдык хаарыйбыттара. «Аныгы олохтон хаалан эрэбин дуу, оҕолорум таһымнарыгар тиийбэт эбиппин дуу” диэх курдук чэпчэкитэ суох санаалар үүйэ-хаайа туппуттара. Ити саҕана кэргэммин Иван Иннокентьевиһы Дьокуускайга обкомҥа үлэҕэ анааннар, итиэннэ куруук тымныы дьиэҕэ-уокка үлэлээн, доруобуйам мөлтөөн, оскуолаттан тэйэргэ күһэллибитим. “Оруосабай ачыкылааххын” диир Павлигым кэлин Новосибирскайдааҕы эргиэн-экэниэмикэ институтун кыһыл дипломунан бүтэрбитэ. «Химияҕа атын устудьуоннартан таһыччы ордук билиилээх-көрүүлээх этим», -- диэбиттээх. Онтон мин олус долгуйан, үөрэн, утуйбатах түүннэрдээхпин. Үөрэнээччилэрим барахсаттар, өрөгөйдөөх, сүөм түһүүлээх да күннэрбэр куруук мин аттыбар баалларыттан, көмө-өйөбүл буолалларыттан үөрүүм үксүүр. Өссө оскуолаҕа үлэлии сылдьан, идеология мантан саҕаланарын, оҕону сиэрдээх киһи, личность быһыытынан иитиигэ сүрүн олук буолары өйдөөбүтүм. Бүгүн ити төрдүллэн-түөрүллэн суох оҥоһуллуута миигин туохтааҕар да улаханнык долгутар» -- диир кини.

Анна Осиповна билиитин-көрүүтүн, сүрэҕин-дууһатын ортотунан ааспыт элбэх ахсааннаах үөрэнээччилэрэ мэдиссиинэ, тыа хаһаайыстыбатын, физкультура уонна спорт, о.д.а олох бары эйгэлэригэр сыһыаннаах идэлэри баһылааннар, өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыгар уонна ону уҥуордаан, киин куораттарга күүрүүлээхтик үлэлии-хамсыы, айа-тута сылдьаллар. Ол курдук, Мэдиссиинэ национальнай киинин кылаабынай бырааһын солбуйааччы, СӨ үтүөлээх бырааһа Г.Д.Бугаев, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ А.Н.Шарин, химическэй наука хандьыдаата, ХИФУ доцена А.С. Шарина, медицинскэй наука дуоктардара С.С.Колоскина, А.Н.Сивцев медицинскэй наука хандьыдааттара В.М.Константинова, Ж.Г.Николаева уо.д.а

Бүгүрү үлэһит

Анна Осиповна үлэлээбитин тухары сэмэлэммитэ, омсоломмута диэн хаһан да суох.

«Эн хайдах үлэлиириҥ, эппиэтинэстээх сыһыаныҥ, эппит тылгар турарыҥ, бэриллибит соругу кэмигэр ситэрэриҥ ыраас мууска ууран биэрбиттии ырылхайдык, дьэҥкэтик көстөр. Онон, үлэһит быһыытынан сыаналаныыҥ бэйэҕиттэн эрэ быһаччы тутулуктаах диирбин кытта,

арааһа, элбэх киһи сөбүлэһиэ. Тус интэриэһи тэйиччи, үлэ соругун туохтааҕар да үрдүктүк тутуу үлэ тахсыылаах, дириҥ хорутуулаах буолуутун мэктиэлиир. Эдэр көлүөнэ дьоҥҥо үлэни таптааҥ, тугу да умнан, быраҕан туран, сыалы-соругу тиһэҕэр диэри тиэрдиҥ, эппиэтинэстээх буолуоҥ диэн сүбэ-соргу быһыытынан этиэх этим» -- диир.

Үөрэх министиэристибэтигэр үлэлиир кэмигэр Анна Осиповна национальнай кэнсиэпсийэни олоххо киллэриигэ сыраласпыта. Химия, биология, георгафия, математика, физика, экология биридимиэттэригэр куратор буоларын быһыытынан, учуобунньуктары, араас босуобуйалары, бырагыраамалара кини эрэдээксийэтинэн бэчээттэнэн тахсыбыттара. Университет преподавателлэрэ, наука дуоктардара А.В.Иванова, А.И.Петрова, П.А.Гоголева салайар лабораторияларын кытта ыкса ситимнээх үлэни тэрийбитэ. Үөрэх министиэристибэтин методическай сэбиэтин, итиэннэ туйгун уонна үчүгэй үөрэхтээх оҕолору кыһыл, үрүҥ көмүс мэтээллэринэн наҕараадалыыр хамыыһыйа эппиэттээх сэкирэтээринэн үлэлээбитэ. Оҕолор орто үөрэҕи уонна 9-с кылааһы бүтэрбиттэрин туоһулуур аттестаттары, сибидиэтэлистибэлэри, кыһыл, үрүҥ көмүс мэтээллэрин улуустарга тиэрдиини сүрүннээбитэ.

Үөрэҕи сайыннарыы уонна квалификацияны үрдэтии института хара тэриллиэҕиттэн, ол эбэтэр 1939 сылтан, үөрэх министиэристибэтин архыыптарын матырыйаалларын ымпыгар-чымпыгар тиийэ түмпүтэ уонна докумуоннары оҥорбута.

Доҕордоох киһи дьоллоох

Олоҕу үксүгэр сороҕор маанылыыр, ардыгар кыһарыйар Ийэ айылҕа күнүгэр-дьылыгар тэҥниибит. Чэмэлкэй, уу нуурал кэмнэри тыаллаах-куустаах күннэр күөнтү анньаллара баар буолар. 1997 сыллаахха Анна Осиповна тапталлаах уола былаҕайга былдьанан барбытыгар, үлэтинэн өрүһүммүтэ.

«Олоҕум уустук кэрдиис кэмигэр өйөбүл, тирэх-тирээбил буолбут бииргэ үлэлээбит үтүөкэн дьоммор-сэргэбэр Е.И.Михайловаҕа, Ф.В.Габышеваҕа, А.С.Владимировка, М.П.Федоровка, М.В.Никифороваҕа, С.П.Федороваҕа, М.В.Платоноваҕа уо.д.а махталым муҥура суох улахан», -- диир. Ити сыл Анна Осиповна буруйу-сэмэни оҥоруу үүнэ-тэһиинэ суох барыытын утарар дьахталлар уопсастыбаннай тэрилтэлэрин үлэлэтэр.

Кини олоҕун устун үөрэ-дьүөрэ үктэһэн иһэр үтүөкэн доҕорунан, харах биир көрүүтүттэн, тыл быһаҕаһыттан өйдөһөр кэргэнэ Иван Иннокентьевиһынан, уолунан, сиэннэринэн сирдээҕэ олоҕо, дьоло-соргута ситэри.

Кэргэнэ Иван Иннокентьевич юстиция генерал-майора. Кини күүрүүлээх, кимиилээх үлэтин туһунан кылгастык эмти тутан эттэххэ, баартыйа уобаластааҕы кэмитиэтин тэрийэр партийнай отделын сэбиэдиссэйин солбуйааччынан, Үөһээ Халыма оройуоннааҕы сэбиэтин ситэриилэх кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн, СӨ гражданскай оборонаҕа, ыксаллаах быһыыга-майгыга судаарыстыбаннай кэмитиэт бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан, РФ Үрдүкү суутун иһинэн үлэлиир суут департаменын СӨ управлениетын начаалынньыгынан тиргиччи үлэлээбитэ. Юридическай наука хандьыдаата, доцент, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Мэҥэ Хаҥалас, Үөһээ Халыма улуустарын уонна Баатара, Дьаҥхаады нэһилиэктэрин бочуоттаах гражданина.

Анна Осиповна уонна Иван Иннокентьевич дьоһун олохторун эдэр көлүөнэ Корякиннар сиэрдээхтик салгыыллар. Кинилэр олох эҥин-эгэлгэ эйгэтин бастыҥнара буолан, олохторо-дьаһахтара өрүкүйэр төлкөлөннүн, барҕарар оҥоһууланнын диэн баҕа санаабытын тиэрдэбит.

Елена ОБУТОВА,

СӨ Бэчээтин туйгуна, РФ Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ.

  • 1
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением