Билигин үһүйээн курдук истэбит, былыргы саха дьахтара иэдээннээх кытаанах усулуобуйаҕа уонтан тахсалыыта, сүүрбэччэтэ оҕолонон баран, биири-иккини илиитигэр тутан хааларын, эбэтэр өссө адьаһын даҕаны ыал илиитин соттон хааларын туһунан. Саха ыала, баайыттан-дьадаҥытыттан тутулуктаммакка, «оҕо – дьол», «оҕо – баай» диэн халбаҥнаабат өйдөбүллээҕэ. Тыйыс олох киһини кытаанах хараактардыыра, оҕо өлүүтэ кэмэ суох үгүһэ, ол үрдүнэн төрөппүттэр «таҥара биэрбитэ – таҥара бэйэтэ ылбыта» диэн санаанан аһыыларын мүлүрүтэн, олоҕу салгыы олороллоро. Туох билиэй, эр-биир оҕолорун сүтэрэ тураахтыыр ийэ киһи сорун-муҥун, санаатын-оноотун? Таайа эрэ саныахха сөп.

Саха аҕа ууһунан олорон кэлбит омук. Аҕаҥ ууһа төһөнөн халыҥ, кыахтаах да, соччонон киэн туттунуулаах буолара. Оннук аҕа ууһуттан сыдьааннаах киһи, бэйэтэ дьадаҥы да буоллаҕына, атын аҕа ууһун дьонноруттан үрдүктүк сананара, кинилэр баай дьоннорун кытта тэҥнээҕинии кэпсэтэрэ. Ол эбэтэр бэйэтин эрэллээхтик сананара. Сахаҕа кыахтаах, тэнийбит, халыҥ аҕа ууһун таһынан, төрүөҕэ улам кэхтэн, ыччатын сайдыытынан мөлтөөн-ахсаан иһэр аҕа ууһа булгуччу баара. Саха эргэ барар, ойох ылар саастаах ыччатын, дьэ, манна кыраҕытык кэтээн көрө сылдьар буолара. Кэхтибит эбэтэр ол диэки баран иһэр аҕа ууһун ыччатыгар кыыһын ойох биэрбэт, уолун ойох ылларбат мөккүөрдээҕэ. Маныаха ол төрөппүт баай ымсыытынан сирдэппэтэ, кэхтибит аҕа ууһуттан үчүгэй ыччат турбат диэн өйүнэн-санаанан салайтарара. Сир үрдүгэр туох барыта үүнэр, силигилиир, муҥутуур, онтон иинэр-хатар, мөлтүүр-ахсыыр, кэхтэр аналлаах. Быраабылаттан туорааһын быһыытынан, арааһа, тапталы үрдүктүк тутан буоллаҕа, мөлтөх аҕа ууһун уолугар бэйэтин көҥүлүнэн эргэ сүктэн барбыт кийииттэн оҕо-уруу бөҕөтө төрөөн, ол ыччаттан тэбинэн, аҕа ууһа иккис тыынын ылара эмиэ баар буолара.

Сүөдэр кэргэн кэпсэтэр

Дария Федоровна Яковлева, Ньурба улууһун Түмүк нэһилиэгин олохтооҕо. 10 оҕолоох Дьоруой Ийэ. 40-ча сыл алын кылаас учууталынан үлэлээбит ыстаастаах. Оскуолаҕа биир кэмҥэ үөрэммит, биир уулуссаҕа олорбут билэр кыыһым. Эһэтэ Григорьев Данил Григорьевич-Мончоорус 106 сааһыгар өлбүтэ. Аҕата Федор Данилович 95 сааһыгар олохтон барбыта. Удьуордаан уһун үйэлээх Сара аҕатын ууһун сыдьааннара буолаллар.

-- Дария Федоровна, аҕаҥ хайдах ойохтоммутун туһунан истэр буоларым да, умнан кэбиспиппин. Санат эрэ.

-- Аҕам олоҕор табыллыбат. Үс кэргэнэ өлөр, 7 оҕолоох хаалар. Булчут киһи хайдах дьиэтигэр бүгэн олоруой? Дьонун иитиэн наада буоллаҕа. Билэр-билбэт дьонуттан көрдөһөр көрдөһүүтэ: «Дьэ, мин ойоҕунан ороскуотура, дьахтарынан тутайа сылдьар киһибин. Сөптөөх дьахтарда ыйан кулу. Бу гынан баран, оҕото суох буолуохтаах, оҕолорбун атыҥырыаҕа», -- диэн өссө усулуобуйа туруорардаах. Сэрии бүппүтүн кэннинээҕи кэм. Холкуостарын сорудаҕынан, нэһилиэгин эдэр уолун кытта Үөһээ Бүлүү Быракааныгар бултуу бараллар. Сиргэ сылгыһыттар балаҕаннара баарыгар түһүүлэнэллэр. Балаҕаҥҥа үс сылгыһыт, биир эдэр кыыс бааллар. Тус туһунан дьарыктаах дьон төһө өр бииргэлэспиттэрэ буолла. Дойдулуохтарын иннинэ, таҥаһы-сабы бэринии буолбутугар, аҕам ыстаана алдьаммытын абырахтанаары, дьиэлээх киһиттэн иннэлээх сап көрдүүр. Онуоха ороҥҥо олорбут кыыс «иһиттиэм-истибэтиэм» диэбиттии, сүр сылбырҕатык ойон туран, иннэлээх сабы туппутунан тиийэн кэлэн, алдьаммыт ыстааны абырахтыы охсон биэрэр. Аҕам, дьэ, сулумаасы бөҕө буолар, толкуй бөҕөҕө түһэр: «Ити соруспатаҕым үрдүнэн тоҕо итиччэ улгумнук кэлэн абырахтыы охсон биэрдэ. Ама, сөбүлээбитэ итиччэ буолуо дуо? Барар бу кэллэ, хайыах баҕайыбыный?» Киэһэ балаҕан иһигэр киһи аҕыйаабыт кэмигэр түбэһиннэрэн, кыыс убайыттан балтын кэргэн ыйытар. Убай кэтэмэҕэйдии барбат киһи буолан биэрэр. “Бэйэтэ сөбүлэстэҕинэ -- бирибиэт” диэн буолар. Ол киэһэ быыс булан, кыыстан ыйыппат. Сарсыарда хомунан, аттаныах иннинэ, дьэ, кыыстан аһаҕастык ыйытар. Кыыһа: «Барсабын!» -- диэн хардарар. Онон ийэм Николаева Мария Тихоновна 23 сааһыгар 60 саастаах, үс ойоҕо өлбүт, 7 оҕолоох огдообо аҕабар кэргэн буолан, сир дьиэтиттэн аараттан сүктэн кэлэн турар.

-- Бэрт дьыала эбит, байыаннай кэмҥэ байыаннайдыы быһаарсыы буолбут.

-- Ол кэлэн сэттэтэ оҕолонор, биир оҕо кыратыгар төннүбүт. Мин иккис кыыспын. Ийэм 97 сааһыгар манна куоракка олорон өлбүтэ. Урут эрдэ «сир да сир, ханна да харайыҥ» диир буолара. Кэлин уһугулаан баран: «Дойдум барахсан», -- диир буолбута. Дойдутугар Ньурбаҕа Маарга кистээбиппит.

Ыал -- аҕатынан

-- Бүлүү училищета олоххор улахан суолталаммыт буолуохтаах.

-- Оннук бөҕө буоллаҕа дии. Үлэлиир-хамсыыр сааһым сүрүн идэтин биэрбит ытыктабыллаах үөрэммит кыһам. Таптыыр киһибинээн бииргэ үөрэнэн, онно холбоһон, хомсомуолустуу сыбаайбаны тэрийэн турабыт. Олохпор хаһан да умнуллубат бэлиэ түгэннэрим.

-- Бэйи эрэ, 10 оҕо аҕата Дмитрий Николаевич туһунан мин билиим кыараҕас эбит ээ.

-- Миитэрэй Ньурба Хатыы нэһилиэгин Улахан Күөл диэн кэлин эстибит дэриэбинэтигэр төрөөбүт. 9 оҕолоох ыал саамай кыралара. Миигиттэн 5 сыл аҕа. Мин кийиит буоларбар, дьоно кырдьаҕастар этэ. Онон хайабыт да кырдьаҕас дьоннор оҕолоро буолабыт. Быйыл кыһын «Кыһыл көмүс сыбаайбабытын» -- 50 сылбытын – бэлиэтээтибит. 40 сиэн, 1 хос сиэн баар. Этэҥҥэ баран истэҕинэ, элбиэхтэрэ диэн эрэллээхпит. Миитэрэйим оҕомсоҕо бэрт, элбэх оҕолонорго сүр баҕалаах этэ. Хайдах да ытыы сылдьар оҕо, кини илиитигэр киирдэ, киниэхэ көтөхтөрдө да уоскуйан хаалара. Ыал аҕатын быһыытынан кини сатаабат үлэтэ диэн суох. Уонча сыллаахха диэри наар тыа сиригэр олорон үлэлээн кэллибит. Аҕалаах буоламмыт, ат эккирэтэр киэҥ-куоҥ дьиэлэнэн, хаһаайыстыба бөҕөнү тэринэн, кэлин оҕолор күүс-көмө буолан сылаастык, байылыаттык олорбут  дьоллоохпут. Ол иһин эр киһитэ суох олох баар буолуон өйбөр кыайан оҥорон көрбөппүн. Оҕолорбутун барыларын тыа сирин үлэтинэн ииппиппит.

Оҕолоро – өрөспүүбүлүкэ киэн туттар ыччата

-- Оҕолоргут бары бэйэлэрэ ыаллар дии. Ааттарын-суолларын ааттаталаан, бэйэбэр да, ааҕааччыларга да билиһиннэр эрэ.

-- Бастакы оҕом Коля 1971 сыллаахха төрөөбүтэ. ФСБ-га өр сылларга үлэлээтэ. Билигин ХИФУ-га куттал суох буолуутугар проректор. Федя 1973 сылга төрөөбүтэ. Үөһээ Бүлүүтээҕи физика-матымаатыка оскуолатын бүтэрбитэ. Тутааччы идэлээх, куорат биир тутууга бастыҥ тэрилтэтин салайааччыта. Валентина 1974 сыллаах. Идэтинэн физика учуутала. Кэлин биология наукатын хандьыдаата буолан, АГАТУ-га преподавателлиир. Дима 1976 сыллааҕы төрүөх. Геолог идэлээх, Накыын алмааһын бэтэрээнэ. Володя – 1978 с.т. Культуролог идэтин ылбыта. Накыыҥҥа күндү металларга хонтурулуордуур. Елена – 1981 с.т. Саха уонна Олоҥхо тыйаатырдарын артыыската. Юрий – 1983 с.т. Тутааччы-технолог. Айыына – 1984 с.т. Быраас. Психонарколог. Оҕотугар олорор. Артем – 1986 с.т. Предприниматель, таһаҕас тастарар. Гоша 1988 с.т. ГИБДД управлениетын отделын начаалынньыгын солбуйааччыта.

-- Дьэ, биирдии-иккилии сыл арыттаан 10 оҕону субуруппут эбиккин дии. 7 уолу, 3 кыыһы. Биэс бырааттыыттан оннооҕор эһэ куттанар диэн буолар.

-- Ээ, диэтэҕиҥ. 18 сыл устата -- 10 оҕону.

Дьиэ кэргэн иллээх эйгэтин ийэ түстүүр

-- Бэйэ оҕото диэн бэйэ оҕото буоллаҕа. Охсуһуохха да, иллэһиэххэ да сөп. Оттон күтүөттэр, кийииттэр атын хаан, туора дьон буоллахтара. Эһиэхэ хотун уонна кийииттэр икки ардыларынааҕы «сэрии дьыалата» хайдаҕый?

-- Сэрии суоҕунан суох, сэриигэ тиийбэтэр ханнык этэ. Кийииттэрим үлэлээбэттэр, оҕолорун иитиинэн дьарыктаналлар, дьиэни-уоту көрөн, бэрийэн олороллор. Мин, баҕар, кырдьаҕас киһи оҕото буоламмын эбитэ дуу, дьиэ кэргэн иһигэр чуумпу олоҕу сөбүлүүбүн. Бэйэм өттүбүттэн иирээни хайа да түбэлтэҕэ таһаарбат буола сатыыбын. Улахан ыал ийэтэ киһи, билигин өссө улахан ыал эбэтэ киһи, буолар-буолбат аайы кыыһыран татынньахтана сырыттахпына, хайа, ыал аатыттан ааһар буоллахпыт. Төһө да оҕолор бары туспа ыал буолбуттарын иһин, дьиэ кэргэн уопсай килиимэтэ миигиттэн эмиэ тутулуктааҕын, ол эппиэтинэһин сүгэрбин үчүгэйдик өйдүүбүн. Олоххо туох буолбат буолуой, этиҥ эмискэ этэн кэбиһэр дии. Ону халбарытарга эбэтэр онтон хаххаланарга бэлэм буола сатыахха наада. Ол бэлэм буолуу диэн, кыргыһарга оҥостуу, тэринии диэн буолбатах. Төһө күүс, кыах баарынан иллээх олоҕу бигэтитэ сатааһын буолуохтаах. Миитэрэйбинээн оннук олоҕу олорон кэлбит дьоллоохпут. Билигин кэлэн ол туһунан улаханнык да саҥарыахпын сөп. Кыбыстарбыт туох да суох. Биир уолум кэргэнинээн арахсыбыттара. Ол кийииппин кытта урукку иллээх сыһыаммыт баар. Хайа, сиэннэрим ийэлэрэ буоллаҕа, ону кытта хайдах өстөөх сыһыаннаах буолуомуй.

Кэлин кэмсиммэт гына

-- Куоратынан да, тыанан да арахсыы киэҥ далааһыннанар. Ону дьахтар бэйэтин уонна оҕолорун соҕотоҕун даҕаны иитэр кыахтаммытынан, ол эбэтэр экэнэмиичэскэй өттүнэн тутулуга суох буолбутунан быһаараллар. Биир эмэ кыыһыҥ «эрбиттэн арахсабын» диэн турдаҕына, туох диэҥ этэй?

-- Арахсыы… Тус бэйэм бастатан сиэннэрбин саныам этэ. Төрөппүттэрэ арахсалларыттан кинилэр уйулҕалара олохторун устата оһон биэрбэт охсууну ылара адьас дьэҥкэ. Оҕо дьонун олоҕун көрөн, ол онтон үчүгэйин да, куһаҕанын да бэйэтин тус олоҕор хатылыыра үгүс буолар. Алдьатыылааҕа онно сытар. Көтөр биир кынатынан кыайан көппөтүн кэриэтэ, олоҕу толору олордум дииргэ, айылҕа дуу, таҥара дуу ыйаахтарынан, иккиэ буолуохха наада. Адьас дьиикэй куһаҕан киһи буолбатаҕына, кыыспар туох эрэ куттал суоһаабат буоллаҕына, хаһан да «арахса оҕус» диэм суоҕа. Билэр дьахталларым туох эрэ түбэлтэттэн сылтаан арахсан хаалбыттарын кэмсинэ саҥаралларын аҕыйаҕа суохтук истэр буоларым. Эр киһи олоҕун хаттаан оҥосторо балачча судургу, оттон дьахтарга уустук буолара үчүгэйдик биллэр.

Дьахтартан элбэҕи эрэйии мэлдьитин баара

-- Биһиги, кыракый саха норуота, ахсааммытынан хаһан да халыҥаан биэрбэт буолуу сөбө суох суолун тутустубут дии саныыбын. Төрүүр саастаах кыргыттарбыт, дьахталларбыт үөрэххэ уонна карьераҕа олус күүстээхтик туруннулар. 40 сааска диэри дьупулуом айдаана, карьера ымсыыта-баҕата. Эрдэммэккэ, оҕоломмокко сылдьыы, бэркэлээтэҕинэ биир-икки оҕолонуу. Итинник «өрөбөлүүссүйэттэн», бэл, улахан сайдыылаах, халыҥ ахсааннаах норуоттар демография дириҥ дьааматыгар түһэллэр. Биһиги туспутунан киһи тугу элбэҕи этиэ баарай.

-- Биир-икки оҕо диэн оҕо буолбатах. Аныгы дьон оҕо оннугар уончалыы ыты, куосканы туталлар. Дьиэ кыылларынан саатаан, онон оҕону солбуйаллар. Киһи майгыта-сигилитэ төрдүттэн уларыйан иһэр. Дьахтар күн сиригэр саамай күндүнү уонна сыаналааҕы – олоҕу бэлэхтиир киһи – маныаха саамай тиһэҕэр диэри оҕо туһун туруулаһааччы уонна төрөөбөт буолууну утарсааччы кини буолуохтаах этэ. Күүһүн, сайдыытын, өйүн-санаатын онно ууруохтааҕа – ол суох. Дьахтар үөрэхтэннин. Ийэ киһи билиилээх-көрүүлээх буолуохтаах. Онтун, бэл, дьиэтээҕи олоҕор, бэйэтин дьонугар көдьүүстээхтик туһаныахтаах. Оттон сыччах үөрэхтээх аатырар туһугар үөрэнэ сатаабыттан туох да туһа тахсыа суоҕа.

Бэйэм санаабар, дьахтар тоҕо төрөөбүт дойдутун, норуотун иннигэр иэстээх буолуо суох тустааҕый? Баҕар, өссө улахан иэс биһигиттэн күүтүллэрэ буолаарай? Олоххо, быраабыла курдук, дьахтартан элбэҕи эрэйии, күүтүү мэлдьитин баара. Дьахтар ол күүтүүнү өрүүтүн толоро сатыыра. Ама, сылайан, салҕан, мөлтөөн-ахсаан хаалбыт бэйэбит буолуо дуо? Оннук буолуо суох тустаах этэ. Мин норуотум ахсаана хаҥыан, кини күүһүрүөн, сайдыан олуһун баҕарабын. Саха кыыһа, дьахтара, бары ийэлэрэ итинтэн атын санаалаахтара буолуо диэни итэҕэйбэппин. Сахам Сирэ, сахам норуота дьоллоох эрэ буоллуннар, ону кытта биһиги бары дьоллоох буолуохпут.

“Хаан уруу дьонум иннигэр иэспин толордум”

-- Дааса, сүгэ-балта тылларгынан миигин адьас хампы охсон кэбистиҥ дии. Дьэ, ол эрээри санаабын ситэрэн кэбиһиим. Саха кыыһа атын омуктары хаҥатар суолга турунна. Истэр-билэр тухары үөрэхтэммит, сайдыбыт кыргыттарбыт омук дойдуларыгар курдары ааһа турар буоллулар. Онно кийиит, ойох буоланнар дьоллорун булаллар. Дьахталларбыт буоллаҕына, «урут саха эр дьоно нуучча дьахталларын ойох ылаллара, онон кэһэйдиннэр» диэн өссө өһү-сааһы ситиһэр курдук тыллаһаллар. Улахан омук олоххо баай быраактыкалаах дьахталлара, кинилэри аһатар-таҥыннарар, далбардыҥы олоххо олордор кыахтаах бэрт аҕыйах «чукчаҕа» эргэ тахсыбыт курдук буолаллара. Ол аахсыллыа да суоҕун сөбө. Саха эр киһитэ, дьахтара да омугу ойох ылар, эргэ тахсар толору бырааптаах. Өссө хааны сиэнчэрдээһин түөрүйэтинэн бэрт буолуо этэ гынан баран, (дьиҥэр, ити мөккүөрдээх түөрүйэ, аан дойдуга хаана симэлийэн, атын хааны ылынан эбэтэр сиэнчэрдэнэн сайдан, туругуран хаалбыт омук диэн суох) кыра омук синдромунан биһиги эргиччи ночооттоох хаалар хомолтобут улахана бэрт.

-- Итиннэ тугу этиэмий. Мин оҕолорум бары эмиэ үөрэхтээхтэр, айахтарын ииттинэр, дьиэ кэргэннэрин иитэр идэлээхтэр. Бары Саха Сиригэр олохторун булунан, олохсуйан олороллор. Миитэрэйбинээн биһиги онтон үөрэбит эрэ. Саха киһитэ, чуолаан кыыһа, дьахтара омук дойдуларынан уччуйан, быралгы баран хаалалларын, ордук дьахтар аймах сөбүлүө суоҕа гынан баран, этэрбин этиим – таҥнарыы курдук сыаналыыбын. Ийэ дойдутун таҥнарбыт диэбэппин. Олох киһиэхэ биирдэ бэриллэр, ол олоҕу олорбутуҥ таһынан, өбүгэҕиттэн бэриллэн кэлэн иһэр утум, удьуор эйигинэн салҕанан, салгыы бэриллэн иһэр эрэ буоллаҕына, эн хаан уруу дьонуҥ иннигэр иэскин толорбутунан ааҕыныахтааххын. Эйигинэн быстар буоллаҕына, бэйэҥ уонна эн кэннигиттэн хаалар ыччатыҥ дьоло суохтар. Таҥнарыы диэн тылы ити өйдөбүлгэ этэбин. Оттон удьуоруҥ эн омук дойдутугар дьоллоохтук олорбуккуттан, омуктан оҕоломмуккуттан салҕанан барыа суоҕа, сонно быстыаҕа. Билэбин, мин бу тылларым аныгы сайдыылаах дэнэр киһиэхэ туох да суолтата суохтарын, кураанах дорҕоон буоларын. Оннугун да иһин мин бэйэм эмиэ итэҕэлээх, өйдөөх-санаалаах киһибин. Уон оҕолоох, элбэх сиэннээх киһи удьуорум хас үйэҕэ салҕанан барыан этэр кыаҕым суох. Арай этиэхпин сөп, мин холкубун, бэйэбэр эрэллээхпин. Дьахтар буолан төрөөбүт иэспин толордум дии саныыбын, хаан уруу дьонум иннигэр, өссө күүркэтэн норуотум иннигэр.

Алта кырдьаҕаһы көрөн-харайан

Бэйэбиттэн эбэн эттэхпинэ, Дария Федоровна ийэ буолбут иэһин туйгуннук толорбут киһи буолар. Урут ийэм тыыннаах эрдэҕинэ, сыл аайы уоппускабын дойдубар атаарарым. Онно үгүстүк истэрим -- 10 оҕолоох Дьаакыбалаптар 5 кырдьаҕаһы дьиэлэригэр ылан, көрөн-истэн олороллорун. Чэ, Дария Федоровна бэйэтин ийэтэ көрүллэр толору сокуоннай бырааптаах. Сахаҕа иитиллэр иэстээх диэн төрүкү өйдөбүл баара. Төрөппүт кырыйдаҕына, оҕотугар иитиллиэхтээҕэ, суруллубатах сокуон да буоллар, халбаҥа суох тутуһуллара. Өссө «кыыс оҕо холумтана ордук сылаас буолар» дэнэрэ. Кырдьыга даҕаны, дьахтартан төрөөн баран, дьахтарга харахтарын саптаран барбыт киһи “дьоллоохтук олордум” диэн сөп. Дьахтар барахсан санаата сайаҕас, сүрэҕэ сылаас эрэ буоллар, киниттэн ордук ким кэлэн киһини көрүө-истиэ, харайыа баарай? Сылаас холумтаннааҕа ханнык да мөккүөргэ турбат.

Ыал аҕата Миитэрэй бииргэ төрөөбүт эдьиийэ, икки хараҕынан көрбөт буолбут кырдьаҕас Александра Николаевна, Даша аҕата Сүөдэр кырдьаҕас былыр үйэтээҕитэ өлбүт үһүс кэргэнин эдьиийэ куһаҕан саҥалаах, дьүлэй, төрүт тулаайах Дария Прокопьевна, Даша ийэтин эдьиийэ, эмиэ тулаайах Пелагея Тихоновнаны Үөһээ Бүлүү Быракааныттан көһөрөн, уонна Даша ийэтин ийэтэ бииргэ төрөөбүт балтын кыыһа Акулина Матвеевна Мэҥэ Хаҥаласка кырдьаҕастар дьиэлэригэр баарын көһөрөн аҕалтаан, бэйэлэрин дьиэлэригэр олохтууллар. Оччолорго кырдьаҕаһы дьиэ кэргэҥҥэ ылан көрүү-харайыы иһин судаарыстыба төлөбүрэ диэн олохтоно илик кэмэ. Кырдьаҕастар биэнсийэлэригэр ымсыырбыттара буолуо диэҕи, кырдьаҕаһынан эрэ ылар быыкаа биэнсийэ сыыстаах тыа эмээхситтэрин харчыларыттан бэйэҕэр хос моҕоҕу үүннэриммэтиҥ чахчы. Аны уулусса нөҥүө ыаллыы олорор, Даша аҕатын иккис ойоҕун быраата, сэрии бэтэрээнэ, икки хараҕынан көрбөт инбэлиит Николай Спиридонович кырдьаҕаһы Яковлевтар оҕолоро шефтэһэннэр, таһыттан сылдьан күннэтэ барытын бэрийэн, наадалааҕын маҕаһыынтан атыылаһан, саас хортуоппуйун олордон, күһүн хостоон биэрэллэрэ биир туспа. Бу бары тулаайах, инбэлиит кырдьаҕастары уһун сылларга сымнаҕастык, сылаастык тутан сытыарыы, көрүү-истии хайдахтаах үтүө санааттан оҥоһуллара буолуой?! Оҕолор бары “эбээ”, “эдьиий”, “абаҕаа” дии сылдьар сылаас сыһыаннара төһөлөөх үөрдэрэ буолуой. Дьаакыбалаптар бу көрбүт-харайбыт 6 кырдьаҕастарыттан үстэрин, сиэр быһыытынан толору харайан, антах тыаҕа дойдуларыгар кистээн, кэлин куоракка көһөн кэлэллэригэр хаалбыт кырдьаҕастара бииргэ кэлсэн, анараа дойдуга аттаналларыгар эмиэ кинилэр харайан тураллар. Үөһэ таҥара баар буоллаҕына, киһи бу үтүөтүн көрөн, билэн олордоҕо. Эрэйдээххэ-муҥнаахха, кыһалҕалаахха үтүөнү оҥорбукка, бэйэтигэр буолбатаҕына, кини ыччатыгар үтүөтэ үтүөнэн төннөр диэн буолар. Ол үтүө төлөбүрэ төһө да көмүс манньыатынан кутуллан кэлбэтэҕин иһин, тустаах киһи бэйэтин санаатын ырааһа, кинини олоҕун устатын тухары сылаастык кууһан сылдьар буоллаҕына, ол үөһээҥҥи махтал тыына буолбатаҕа буолуо дуо?

Бу буоллаҕа, бэйэ холобурунан оҕону үтүө санаалаах буоларга үөрэтии диэн. Дария Федоровна тутааччы уола Федор кыаммат аймахтарыгар матырыйаалынан, харчынан көмөлөһөн барыларын дьиэлэтэлээбитин туһунан элэкис этэн аһарар. Аҕалара Дмитрий Николаевич хас да сыллаахтан ыараханнык ыалдьыбытын, оҕолоро түмсэн, күүстэрин холбоон, Соҕуруу Кэриэйэҕэ иккитэ таһааран эпэрээссийэлэтэн, этэҥҥэ буолла. Төрөппүттэрин куоракка таас дьиэнэн, сайылыгынан хааччыйбыттарын таһынан, быйыл сайын дойдуларыгар тыаҕа канадскай технологиялаах бүтүн уораҕайы тутан биэрдилэр. Бу маны барытын били «иитиллэр иэстээх» диир саха өйдөбүлүгэр сыһыаран кэпсиибин.

***

Күн сыдьаайа ийэ, ытык эбэ, саха далбар хотуна Дария Федоровна Яковлеванан сирэйдээн этиэхпин баҕарабын, хаачыстыбалаах ыччаккынан икки аҕа ууһун таһынан, норуоккун хаҥатыспыт үрдүк үтүөлээххин. Ол туохтан да үөһэ туруохтаах. Удьуоргут ууһуу, кэнчээригит кэҥии, ыччаккыт үксүү туруохтун!

Прокопий ИВАНОВ