Суоҕа чахчы. Ол да буоллар, омукпут сытыы өркөн өйдөөхтөрө, улуу талааннаахтара, этигэн илбис тыллаахтара, атыны барытын хаалларан туран, ыар дьылҕалаах дьоннорун-сэргэлэрин муҥурданыыттан, самныыттан, кэхтииттэн өрүһүйэр сыалынан улуу олоҥхону айбыттар эбит. Норуоттара үүнүөҕүн, үксүөҕүн, чэлгийиэҕин, дьоллоох олоххо тиксиэҕин түстээн, төлкөлөөн, ыралаан, эрэл кыымын саҕан. Олоҥхобут, норуот ыра санаата буолан, кини бэйэтин дьиҥ үөһүттэн айыллан тахсыбыт эбит диэҕиҥ.

Саха дьолугар

Итинник этэрбитигэр, улуу саха – Былатыан Ойуунускай -- олоҥхо уонна олоҥхоһуттар тустарынан уһулуччу дириҥ ис хоһоонноох, олоҥхоҕо ньигилиистии сыһыаны утарар дьулаан күүстээх, аҕыйах тыллаах памфлетыгар олоҕуруоҕуҥ.

Норуоппут олоҥхото саҥалыы тыыны ылынан, саҥалыы тиллэн, билиҥҥитэ саҥа төрөөбүт оҕобут эрэ олоҥхолуу илик быһыылаах. Ол онуоха туох да куһаҕан суох, кэскиллээх норуот оҕото олоҥхолоон эйээрбитинэн ийэтиттэн күөх окко түһэн күөлэһийиэхтээҕэ эбитэ буолуо.

Олоҥхо хайа айыллыаҕыттан, уостан уоска бэриллэн, этитиилээх эт тыллаах дьоннорунан тиһиллэн, чочуллан, тупсарыллан, уонунан үйэлэргэ бар дьоҥҥо бэриллэн кэлэн истэҕэ. Олоҥхоҕо саха норуотун эрдэтээҥҥи мифологиятын, итэҕэлин, бөлүһүөпүйэтин, аан дойдуну, улуу куйаары анаарар өйдөбүлүн сэргэ, кини бараммат фантазията, устар ууну сомоҕолуур уус-уран тылын баайа, уһулуччулаах толорор ускуустубата, инникигэ сырдык эрэлэ түмүллэн сылдьаллар.

Сахаҕа сурук-бичик үөскэҕэ саҥардыы олоҕуран эрдэҕинэ, олоҥхону сурукка түһэрии баар буолбута кэрэхсэбиллээх. Афанасий Уваровскай (Бетлингк алпаабытынан) суруйууларыгар «Эр Соҕотох» олоҥхо баар. Ити XIX үйэ 40-с сылларыгар. Оттон ити үйэ иккис аҥаарыгар олоҥхо сурукка киирбитэ аҕыйаҕа суох. Сахаҕа тыйаатыр ускуустубата төрүттэниитэ эмиэ олоҥхону кытта ситимнээх. 1906 сыллаахха «Бэрт киһи Бэриэт Бэргэн» олоҥхо тыйаатыр ускуустубатын таптааччылар күүстэринэн туруоруллан турар.

 Ааспыт үйэ 30-с сылларыгар олоҥхо сэргэммэтин ааһан, умнулла быһыытыйыах буолбут кэмигэр даҕаны сурукка түһэрии, хомуйуу улаханнык аҕырамнаабатаҕа. Олоҥхону хомуйуу, сурукка тиһии, үөрэтии, чинчийии аҕыйах киһиэхэ, энтузиастарга кыайтарбат үлэ буолар. Манна биллэр-көстөр түмүгү уһун сыллаах дьүккүөрдээх кэлэктиибинэй үлэнэн эрэ ситиһиэххэ сөп. Соччонон улахан кэрэхсэбилгэ туруохтаах, үөрэхтээх тарбахха баттанар ахсааннаах эрдэҕинэ, олоҥхону суруйууну саҕалаабыт биирдиилээн дьон өлбөөдүйбэт үтүөтэ. Эбэтэр былаас сэргээбэт кэмигэр, олоҥхону хомуйууну хаалларан кэбиспэтэх исписэлиис, үөрэтиини тохтоппотох учуонай аймах махталлаах үтүөлэрин.

Эбэ Өксүүнньэ сабыдыала

Итинник санааҕа кэлэбин, олоҥхону хомуйууга, тарҕатыыга, үөрэтиигэ, үйэтитиигэ олоҕун анаан сылдьар фольклорист-учуонай, бэрэпиэссэр Василий Илларионовы кытта кэпсэтэн баран.

--- Баһылай Баһылайабыс, дьэ, онон, туохтан барыта саҕаланна этэй?

-- Барыта оҕо саастан этэ. Мин иитиллиибэр уонна борбуйбун көтөҕүүбэр улахан сабыдыаллаах киһинэн эбэм Ксения Яковлевна Илларионова-Өксүүнньэ буолар. Эбэм улахан дьиэ кэргэн баһылыга буоларын таһынан, биһиги «Хоммунаар» холкуоспутугар саамай аҕа саастаахтара этэ. Онон кини этэр тылын-өһүн истэр эрэ буолбакка, өссө сүбэлэтэр этилэр. Улаатан, оскуолаҕа барыыбар, эбэм төбөбүн имэрийэ-имэрийэ, сыллыы-сыллыы: «Оҕом үөрэхтээх киһи буолуо», -- диэн ымманыйа таптыырын адьас умнубаппын.

Эбэм кэргэнэ Сааба, оҕолоро кыраларыгар өлөн хаалан, 12 оҕотунаан аҥаардас хаалан, олох ыардарын толору билбит киһи этэ. Биир дойдулаахтара кэпсиир буолаллара, сэрии аччык сылларыгар оҕолоро бааһынаттан кутуйах хаһааһа бурдугу хомуйбуттарын оройуонтан сылдьар боломуочунай тутаттаабыт. Ону истээт, эбэм Өксүүнньэ сүүрүүнэн тиийэн, ынаҕы баайар быаны тута сылдьарынан боломуочунай тойону харса суох сабаабытынан барбыт. Боломуочунайа туран куотарга күһэллибит. Дьон кини харса суоҕун сөҕөллөрө, боломуочунай диэн оччолорго суостаах тойон буоллаҕа. Эбэм ыты тыллааҕа-өстөөҕө, кыргыттарын олох утары саҥарпат этэ. Бэл, ыал ийэлэрэ буолан бараннар, кини тылыттан тахсыбаттара. Эбэм 1947 сыллаахха Сунтаар оройуонугар биир бастакынан Дьоруой Ийэ бочуоттаах аатын сүкпүтэ.

Мин өйдүүрбүнэн, эбэм көмүлүөк оһох иннигэр хамсалаах табаҕын тарда олорон, арааһы кэпсиир буолара. Эбэм хос эһэтэ Дохсун Чохороон туһунан элбэхтик кэпсиирэ. Дохсун Чохороон аҕата Бэкэйээн кинээс сололоох эбит.  Бэкэйээн дьаһааҕы хомуйууга мэлдьитин дьону балыйар, албынныыр нуучча бойобуодатын үҥсэр сыаллаах Кэтириинэ Иккис ыраахтааҕыга айаннаабыт. Аара суолга, Дьэһиэй күөлүгэр, ыалдьан өлбүт. Арыалдьыт дьонуттан сорохторо ол дойдуга хаалбыттар. Кинээс солотун уола Дохсун Чохороон туппут. Чохороон Сунтаар улууһун кыраныыссатын олохтооһуҥҥа кыттыбыт. Үһүс Бордоҥ нэһилиэгэр ыарҕаны ыраастаан, лаҥханы өртөөн, үчүгэй оттонор ходуһалары таһаарбыт.

Эбэм Өксүүнньэ сүрдээх уус тыллаах этэ. Биһиэхэ остуоруйалыырыгар, арааһы кэпсииригэр сомоҕо домохтору, тэҥнээһиннэри, дьүһүннүүр, хоһуйар тыллары, дэгэттэри хойуутук туттара. Ол оҕо өйүгэр-санаатыгар умнуллубаттыы киирэн, хатанан хаалара. Оскуолаҕа үөрэнэр кэммэр учууталым Н.И.Гаврильев: «Вася Илларионов кырдьаҕас киһиэхэ иитиллибит буолан, фольклор тылынан саҥарар», -- диэн бэлиэтээбиттээх. Кэлин акадьыамык П.А.Слепцов: «Кырдьаҕас дьон, оҕонньоттор тылларынан саҥарар», -- диэн хайҕаан турардаах. Эбэм иитиитэ, кини кэпсээнэ, туттар тыла-өһө, бэйэм да билбэппинэн, өйбөр уонна саҥарар саҥабар иҥэн хааллахтара. Эбэм Өксүүнньэ, Амма Аччыгыйа «Сааскы кэм» арамааныгар суруллар Даарыйа эмээхсин курдук, биһирэмнээх сабыдыалын миэхэ, сиэнигэр, оҥорбут эбит диэн кытаанах өйдөбүллээхпин. Уус тылы таптааһыным, фольклорунан умсугуйааһыным төрүтүн эбэм Ксения Яковлевна уурбута.

Түүлүгэр кытта оһуокайдаан дьоллонор

-- Эн олоҥхону кытта оһуокайы сэргэ тутан пропагандалыыгын. «Олоҥхо. Оһуокай. Ыһыах.» диэн кинигэлээххин. Бүлүү сүнньэ оһуокай туругурбут төрүт түбэтэ буолара мөккүөргэ турбат. Буолан баран, саха оһуокайын кылаассыкалыы көрүҥэ диэн эбэн этиэм этэ. Оттон «Сунтаар – олоҥхо дойдута» диэн этиигитин тус бэйэм ылыммаппын. Олоҥхо биһигэ -- илин эҥээрдээҕи улуустар диэн өйдөбүллээхпин. Утарыта туруортуур сыалынан маннык этэр буолбатахпын. Бэйэм чычырбас билиибэр, аахпыппар, сыаналаан көрүүбэр олоҕуран этэбин.

-- Ити өйдөбүлгүн утарбаппын. Эн да, мин да Ньурба, Сунтаар ыһыахтарын иккилии-үстүү күннээх түүн быстыбакка барар оһуокайдарыгар бороохтуйбут дьон буоллахпыт. Кэлин үлэһит буолан баран, идэм хайысхатынан, өрөспүүбүлүкэ улуустарын бары кэриэтэ ыһыахтарыгар сырыттым, оһуокайдарын иһиттим. Дойдум оһуокайа кэрэтэ сүрдээх да буоллаҕа. Оо, үҥкүү оһуор силик тылын кэрээбэт кэҕэлии этэн-тыынан эппэлдьитэр чуораан көмүс күөмэйдээхтэр, улахан түөлбэ күөл саҕа түһүлгэни тэҥҥэ тутан ойутар сылайбат сындааһыннаахтар, мэктиэтигэр айахтарыттан алтан көмүс тохтор иэйии чыпчаала хоһоонноохтор баар буолаллар да эбит! Көр эрэ, түһээн кытта оһуокайга үөрэн, дьоллонон бөҕө сылдьар буолабын ээ.

Олоҥхону ирдэһэммин илин эҥээр улуустары хаста-хаста түгэхтэринэн түөрэ эргийтэлээбитим буолуой? Өссө букатын эдэр сылдьан олоҥхо уйата Тааттаҕа сылдьыбыппын, оччотооҕу олоҥхоһуттарын магнитофоҥҥа устубуппун, номоххо киирбит былыргы олоҥхоһуттарын тустарынан кэпсээннэри истибиппин, ама, тыыннаахпар умнар үһүбүөн?! Оһуокай кылаассыкылаах сайдыыта, кырдьык, Бүлүү сүнньүгэр сөҥөн ордон хаалбыт. Аар кырдьаҕас олоҥхобут Тааттанан, Чурапчынан, Амманан, Уус Алданынан муҥутаан туругура сылдьыбыт үйэлэрдээх. Отут чулуу олоҥхоттон сыыйыллан оҥоһуллубут «Дьулусханнаах дьолуо маҥан халлаан дьураатыгар тура төрүөбүт Дьулусхан Субуруйа Сүүрүк Хара аттаах Дьулуруйар Ньургун Боотур» саха олоҥхотун кылаассыкалаах холобура буолара элбэҕи этэр.

Баһылай Баһылайабыһы кытта сирэй кэпсэтииттэн кыратык туораан ыллахха, кини оһуокайынан үлүһүйүүтэ ардыгар кытыан кымньыы буолан, бэйэтин аһытан ылара эмиэ баар. Отучча сыл тухары араас таһымнаах оһуокай күрэхтэһиилэрин дьүүллүүр сүбэлэрин салайан кэллэ. Ол иһигэр Дархан этээччи аатын иҥэриилээх, сиэдэрэй массыына бириистээх күрэстэһиилэргэ. Дьэ, манна Баһылай араас тыллары истимэхтээбит бэйэтэ буолуохтаах. «Кыайтарбыттар» кыһыыларын аҕыйаҕа суохтук хаһыаттарга да суруйан көрөллөрө. Баһылай бэйэтэ: «Акаарыны кытта аахсыма» диир сүбэни тутуһабын. Биир дойдулаахтарбар төттөрүтүн ордук улахан ирдэбиллээхпин. Улуустарынан араастаһыыны төрдүттэн утарабын. Бириискэ, аакка-суолга күүстээхтик охтумтуо буолууну биһирээбэппин», -- диир. Уонна бульдозер курдук күрдьэн, салгыы бара турарынан маладьыас. Киһи буоллаҕа, иһигэр, баҕар, хомойоро буолуо эрээри, онтун хаһан да биллэрбэт мөккүөннээх.

Кэбиниэккэ олорон үлэлиир учуонай буолбатах

-- Эдэргиттэн илиигин араарбакка үлэлээбит киһи быһыытынан, түөскэр көтөҕөрдөммүт, көхсүгэр сүгэрдэммит ахан буолуохтааххын.

- Үлэм библиографията оҥоһуллубута. Онно 1500 ахсааннаах хаһыаттарга суруйууларым, ТВ-га уонна РВ-га биэриилэрим, олоҥхо ыһыахтарын тэрээһиннэригэр, кэмпирэнсийэлэригэр этиилэрим, бэлиэтээһиннэрим киирбиттэр. Фольклорга аналлаах монографияларым, олоҥхоһуттар тустарынан 30-ча кинигэлээхпин. «Искусство олонхосутов», «Проблемы возрождения  якутского олонхо» уонна «Эпическое наследие народа саха» наукаҕа монографияларым бу сылга «Наука» издательствоҕа тахсыахтара. «Эпическое сказительство северных якутов» уонна «Якутская полевая фольклористика» үлэлэрим кинигэнэн бэчээттэнэн тахсыахтара.

Мин кэбиниэккэ дугуйданан олорон үлэлиир учуонай буолбатахпын. Хара бастакыттан оройуоннарынан, нэһилиэктэринэн кэрийэ сылдьан, олоҥхоһуттары сирэй кэпсэтэлээн, ону суруйан, магнитофоҥҥа устан саҕалаан барбытым. 30-ча олоҥхону, баһаам элбэх ырыаны-тойугу, оһуокайы устан, наука эйгэтигэр таһаардым.

Барыларын өйдүүбүн, саныыбын

-- Талааннаах олоҥхоһут диэн уус тыл уранын муҥутуурдук баһылаабыт, тыл күүһүн дэгиттэр туттуон, туһаныан сөптөөх, көннөрү киһиттэн уратылаах киһи буоллаҕа. Күннүк Уурастыырап, бэйэтэ олоҥхоһут ааттааҕа киһи, биир улахан ырыаһыт, тойуксут туһунан кэпсээнигэр, ол киһитэ этэрэ үһү: «Күөл эмпэ сыырын үрдүгэр үүммүт өкөгөр тиити кууһан олорон таптыыр дьахтарбын хоһуйан ыллыырым буоллар, биэбэккэм үс сылга тиийбэккэ өлүө этэ», -- диэн. Дьэ, доҕоор, эн олоҥхоһут диэтэххэ олоҥхоһут, тойуксут диэтэххэ тойуксут бөҕөтүн көрсүбүт, кэпсэппит аҕай киһи буоллаҕыҥ. Олортон ким ордук өйгөр-санааҕар олорон сылдьар буоларый?

-- Кэпсэппит, билсибит олоҥхоһуттарбын барыларын өйдүүбүн. Ол эрээри ордук чугастык саныыр дьонноохпун. Сунтаар кырдьаҕас олоҥхоһута Митрофан Захарович Мартыновтыын үлэлээбиппин олус күндүтүк саныыбын. Устудьуоннуур сылларбар аан бастаан үлэлэспит улахан олоҥхоһутум буолан, ордук күүскэ өйбөр-санаабар олорон хаалбыт буолуон сөп. Митрофан Захарович барахсан киһи быһыытынан майгыта-сигилитэ үчүгэйэ, аламаҕайа, дьэллэмэ бэрт этэ. Эдэр киһиэхэ ыараабакка, дархаһыйбакка, улгумнук сөбүлэнэн иһэринэн, эн үлэҕин сыаналыырынан, онно көмөлөөх буолар баҕатынан ордук куппун туппута. Кини удьуор олоҥхоһут этэ. Дойдутугар Ботомоойуга аҕата, эһэтэ, өссө чугас аймахтара биллэр олоҥхоһуттар. Мин кини «Оҕо Дуолан» олоҥхотун магнитофоҥҥа устубутум. Митрофан Захарович бу олоҥхотун үс күн этэн биэрэн бүтэрбитэ.

Алтынньы 1 күнүгэр үнүбэрсиэккэ үөрэхпэр тиийэммин: “Оҕолорго олоҥхону толору уһуллум”, -- диэбиппэр, сөҕүү-махтайыы бөҕөтө буолбуттара. «Олоҥхо» куруһуок салайааччылара М.А.Черосов уонна Д.С.Макаров биир киэһэни олоҥхону истиигэ анаабыттара. Олоҥхоһут Митрофан Захарович куоракка олорор уолугар ыалдьыттыы кэлэ сырыттаҕына, ыҥыран кэпсэтиннэрбиттэрэ уонна олоҥхолотон истибиттэрэ. Бары саба түһэн махтаммыттара, хайҕааһын бөҕө буолбуттара. Онно кытыарыллан, мин эмиэ хайҕал бөҕөҕө тиксибитим. Ол кэмтэн ылата фольклорист буоларга өссө кытаанахтык быһаарыммытым.

1977 сыллаахха Дьокуускайга эпоска анаммыт Бүтүн Сойуустааҕы наука-быраактыкалаах кэмпириэнсийэтэ ыытыллыбыта. Мин оччолорго аспирантураҕа үөрэнэ сылдьарым. Бүлүү олоҥхоһута В.О.Каратаев манна улахан билиниини ылбыта. Бу кэмпириэнсийэҕэ 60 туомнаах «Сибиир уонна Дальнай Восток норуоттарын фольклордарын пааматынньыгын» таһаарар туһунан боппуруос турбута. Кэлин ол боппуруос быһаарыллан, саха фольклоругар алта туом, ол иһигэр иккитэ олоҥхоҕо бэриллэрэ сөбүлэһиллибитэ. Мин 1975 сыллаахха В.П.Еремеевтиин магнитофоҥҥа устубут В.О.Каратаев «Модун Эр Соҕотох» олоҥхотун киллэрэргэ эппитим. Мин этиибин П.Е.Ефремов өйөөн, П.Н.Дмитриев уонна В.Т.Петров утарбаккалар, тута ылыныллыбыта. Олоҥхоһут Василий Осипович Каратаев кэлин өрөспүүбүлүкэ биллиилээх олоҥхоһутун быһыытынан аата-суола киэҥник ааттаммыта. «Модун Эр Соҕотох» олоҥхото сахалыы уонна нууччалыы тыллардаах акадьамыычаскай сиэрийэҕэ киирбитэ.

Үөһээ Дьааҥы Эҥэ нэһилиэгин олоҥхоһута Дарья Андреевна Томскаялыын-Чаайкалыын билсэммин, кэккэ сылларга бэрт таһаарыылаахтык үлэлээн хаалбыппыт. «Эрбэҕэр эрчимнээх Элитэр Бэргэн», «Үчүгэй Үөдьүгүйээн, Куһаҕан Холдьугур», «Омуннаайы бухатыыр» Дарья Томская магнитофоҥҥа уһуллубут элбэх олоҥхолоруттан сурукка тиһиллибиттэрэ буолаллар.

Манна кытыаран эттэххэ, рөспүүбүлүкэ киэҥ биллиилээх кырдьаҕас фольклористара Г.Е.Федоровтыын, Н.Т.Степановтыын чугастык билсэн, табаарыстаһан хаалбыппытын күндүтүк саныыбын. Г.У.Эргис, Н.В.Емельянов курдук улахан учуонайдарга уһуллубут, кинилэр сүбэлэринэн уонна такайыыларынан үлэлээбит соргулаах дьылҕалаахпын. Устудьуоннуур сылларбар доценнар Д.С.Макаров уонна М.А.Черосов тэрийэн үлэлэппит «Олоҥхо» куруһуоктарыгар утумнаахтык дьарыктанан, олоҕум суолун сөпкө талбыппар сүдү махталлаахпын.

Олоҥхоҕо хомуйбут матырыйаалым билигин да баһаам

Баһылай Илларионов, дьэ чахчы, үлэһит киһи. Бэйэм ирээтим кинини үөрэххэ, наукаҕа уһулуччу дьоҕурдаах буолуо диэн уорбалааппын. Оттон үлэһитин чааһынан, туох да кыайан тохтоппот, биир кэм күрдьэн бара турар киһи буолар. Үлэлииргин сүрэҕэлдьиир буоллаххына, аҥаардас талаанынан ырааппаккын. Ону, хомойуох иһин, олоххо элбэхтэ көрүөххэ сөп. Онон туох барытын төрүтүгэр үлэ уонна сүрэхтээх буолуу турар.

Баһылай Баһылайабыс көннөрү кэпсэтиигэ, сорох аҕа табаарыстара, учуонайдар намтата көрөр курдук сыһыаннаахтарын быктаран аһарааччы. Чуолаан үчүгэй төрдө-ууһа суох эбэтэр өрө анньар түүлээх ытыһа суох, бэйэтин кыаҕынан олоҕор, үлэтигэр ситиһиилээх киһини намтата сатаан итинник сыһыаннаһыы баар буолар. Уопсайынан, биһиэхэ, сахаларга, бэйэ билэр киһитин сэҥээрбэттик, ону ааһан өссө сэнэбиллээхтик сыһыаннаһыы хааммытыгар баар. «Ээ, билэр күөлүм балыга» диэн буолар. Эбэтэр «Ээ, ол киһи хос эһэтэ, эһэтэ холоон дьон этилэр».  «Киһи билэр дьоно этилэр» диэн тыллары, сыанабылы истибиттэр, бука, аҕыйаҕа суох буолуохтаахтар. Алампа «Икки киһи кэпсэтиитэ» обургу хоһоонноох. Онно 1-гы киһитэ этэр:

«Били бэйэм бииргэ үөскээбит

Бэппиирэйбиттэн бэрт киһи тахсан,

 Биир ийэ ууһун биһирэтиэ диэн

Билбэккэ турабын.

Биир-биир кэпсэтиигэ миигиттэн

Бииринэн да билээччитэ суох,

 Бэҕэһээҥҥи оҕо буолбатах дуо?

Хата, кини кэриэтэ,

Биир эмэ мин билбэт

Бэрт омуктан ааттаабытыҥ буоллар,

 Бэркэ биһириэх этим».

Мөккүһэн баран, тиһэҕэр:

 «Бэйэм эрэ Бэппиирэйбин

Билигин даҕаны бэрт киһи буолуо диэн

Биһириэ суох киһи буоллаҕым» диэн түмүктээһиннээх.

Маннык көстүүнү нуучча норуота «Нет пророка в своем отечестве» диэн бэрт кылгастык уонна дьэҥкэтик быһааран биэрэр.

-- Аймахтыы түүр омуктар эпостарыгар үлэлэһии туох түмүгү биэрдэ?

-- «Аан дойду норуоттарын эпиичэскэй пааматынньыктара» бырайыагынан (сүрүн тэрийээччи Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин 1-кы солбуйааччы Алесандр Жирков) киргиистэр «Манаастара», алтаайдар «Маадай Харалара», баскыырдар «Ураал баатырдара» сахалыы тылбаастаннылар. Кинилэр биһиги «Ньургун Боотурбутун» бэйэлэрин тылларыгар тылбаастаан таһаардылар.

-- Дьэ, кэпсэтиини түмүктүүр быһыынан, инники туох былааннардааххыный?

-- Олоҥхоҕо хомуйбут матырыйаалым билигин да баар ахан. Оччолорго магнитофоҥҥа уһуллубуттарынан сылдьааччы эмиэ аҕыйаҕа суох. Сергей Васильев (физик) Арассыыйа гранын ылан, урут магнитофоҥҥа уһуллубут олоҥхолору сыыппараҕа түһэрэн испиппит, ол үлэбит тохтоон хаалбыта. Ону сөргүтүөххэ баара. Сүрдээх ииспэрэй үлэ.

Олоҥхону тэҥэ, оһуокайы өрө туппут киһи буолабын. «Олоҥхо. Оһуокай. Ыһыах» -- саха бу үс ытык өйдөбүллэрин тэҥинэн тутан үлэлээн кэллим. Олоҥхоҕо балачча кээмэйдээх наукаҕа үлэм, олоҥхону сөргүтүүгэ, тарҕатыыга, үйэтитиигэ эмиэ күүһүм, кыаҕым тиийэринэн үлэлэһэ сатаатым. Оттон чопчу оһуокайга сыһыаннаан, итинник этэр кыаҕым суох эбит. Үлэлиир баҕа баар, ол онтон төһөтө кыаллар?

Наука каадырын бэлэмнээһиҥҥэ үлэлэстим. Фольклорга наука 7 хандьытаатын бэлэмнээтим. Аспираннарбар толору көҥүлү биэрэбин, хааччахтыы сатаабаппын. Баскыырдары, киргиистэри, алтаайдары туурактары кытта сибээһи тутуһабын. Түүр-монгуол тыллаах учуонайдары кытта үчүгэйдик билсэр буоламмын, ол сибээһим көмүскүүр оҕолорбор улаханнык туһалыыр. Бэйэбит дьоммут ардыгар суругунан отзыв да биэрэллэрин буолунааччылара суох.

Эҕэрдэлиибит!

Филология наукатын дуоктара, бэрэпиэссэр, СӨ наукатын үтүөлээх диэйэтэлэ, РФ Үрдүк үөрэҕин Бочуоттаах үлэһитэ, СӨ П.А.Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата, олоҥхобут аан дойду матырыйаалынайа суох, тылынан уһулуччулаах кэрэ айымньыларын ахсааныгар киирэригэр биллэр-көстөр үтүөлээх учуонай, олоҥхону 50-тан сыл сыралаахтык хомуйбут, саҥалыы үйэтитиигэ күүһүн-күдэҕин толору биэрбит Василий Васильевич Илларионов бүгүн  75 сааһын туолла.

«Ил Түмэн» хаһыат кэлэктиибэ бэйэтин биир санаалааҕын, ытыктыыр учуонайын уонна кэрэ киһини, Василий Васильевиһы, олоҕун бэлиэ күнүнэн итиитик эҕэрдэлиир! Ылсыбытыҥ ыпсан истин, толкуйдаабытыҥ туола турдун, санаммытыҥ сынтарыйан биэрдин. Туппут кытаҕаһыҥ кытаатан биэрдин, хардыыҥ кыараабатын, өйүҥ-санааҥ сыппаабатын. Бэйэҕэр уонна чугас дьоҥҥор дьолу-соргуну!