Анатолий Семенов (салайааччыбыт), Афанасий Моргусов (Ньурбаттан), Елена Олбутцева (Бүлүүттэн), Николай Саввинов (Горнайтан), Гаврил Слепцов (Намтан) уонна мин буолан Бурятия Улан-Удэ куоратыгар көппүппүт.

Ол эрэгийиэннээҕи сугулааҥҥа Бурятияттан, Туваттан, Хакасияттан, Алтаайтан уонна Саха сириттэн ааптардар уонна мусукааннар түмсэммит, биир нэдиэлэлээх сэминээр-практикуму барбыппыт. Сүнньүнэн “Мелодистар хайдах түмсэҕит?” “Хайдах тэрээhиннээх олороҕут?”, “Тугу айаҕыт?”, “Билиҥҥи уларыйыылаах кэмҥэ хайдах-туох буолабыт?” диэн боппуруостар турбуттара. Туваларга 50-ча киhилээх ааптардар түмсүүлэрэ тэриллэн үлэлиир уопутун сэҥээрэн истибиппит. Саха сиригэр 100-тэн тахса мелодист баарын кэпсээн-сырдатан, ыллаан-туойан иhитиннэрэн сөхтөрбүппүт.

Ассоциация тэриллиитэ

Ол сэминээртэн кэлээт, араас таhымнаах кэпсэтиhии-ырытыhыы буолбута. Мин билсэрдии, өрөспүүбүлүкэ култуурунай олоҕор биллэр-көстөр, ырыа эйгэтигэр ырытан суруйуулаах, киэҥник тарҕаммыт ырыалардаах Виталий Андросовка тиийэн кэпсэтэн-сүбэлэhэн: «Ассоциация киэбин тобулан, мелодистар дьүүллэригэр таhаарыахха”, -- диэн түмүккэ кэлбиппит.

 Ол саҕана саха суруйааччылара «Саха литератора» диэн ассоциацияны тэрийэн үлэлии сылдьар кэмнэрэ этэ. Кинилэргэ тиийэн, эппиэттиир сэкирэтээр Дмитрий Зверевтэн араас боппуруостарга элбэх сүбэни ылбыппыт. Култуура миниистирэ Андрей Борисовка Виталий Андросовы кытта киирэн, былааммытын быhааран кэпсээн, улахан өйөбүлү ылбыппыт. Мелодистар тэрээhин кэмпириэнсийэлэрин ыам ыйын 27-29 күннэригэр ыытарга, тэрээhини Норуот айымньытын дьиэтин иhинэн ыытарга сорудах бэриллибитэ. Толбонова Надежда Семеновна, Семенов Анатолий Николаевич тула түмсэн, өрөспүүбүлүкэ мелодистарын кытары үлэлэhэн, 100-тэн тахса айар үлэһит кыттыылаах улахан кэмпириэнсийэ буолбута.

Самодеятельнай композитор Тимофей Стручков өлөр ыарыыга ылларан сытан, балыыhаттан көҥүллэтэн тахсан, мелодистарга туhаайан, кэлин санаатахха, кэриэс тылларын курдук сүбэтин этэн хаалларбыта: «Ассоциацияны өйүүбүн. Бары түмсэн, саха ырыата сайдарын туhугар үлэлээҥ, биhиги үлэлээбиппитин салҕааҥ...» -- диэн.

 Бу кэмпириэнсийэҕэ сүрдээх киэҥник ырытан, биһигини өйөөн, миниистир Андрей Борисов тыл эпптиэ: «Саха норуотун кута-сүрэ, олоҕо, ыра-баҕа санаата, духуобунаhа – барыта ырыаҕа түмүллэн хоhуллар-айыллар. Онон мелодистар билиҥҥи кэмҥэ суолталара, оруоллара өссө улаатар, өссө күүhүрэр кэмэ кэллэ» – диэн.

Ити 100-тэн тахса кыттааччылаах кэмпириэнсийэҕэ мелодистар саҥа тэриллэр Ассоциацияларын тэрээһинин өйөөн, поэттар Моисей Ефимов, Иннокентий Артамонов, композитор Захар Степанов, мелодистар Аркадий Алексеев, Федор Лобанов, Виталий Андросов, Елена Олбутцева, Афанасий Моргусов уо.д.а. тыл эппиттэрэ.

Онон, уопсай куоластааhынынан Саха сирин мелодистарын айар ассоциацията диэн бастакы уопсастыбаннай тэрилтэ тэриллибитэ. Бэрэссэдээтэлинэн миигин талбыттара. Сэттэ киhилээх Сэбиэт талыллыбыта: солбуйааччым -- В.Т.Андросов, чилиэннэринэн А.Н. Павлов, В.И.Никаноров, А.Н.Семенов, В.И.Заболоцкай, Г.Г.Мамонтова буолбуттара.

Сэргэх кэмнэр

Алтынньы 18-19 күннэригэр Опера уонна балет, итиэннэ Эстрада тыйаатырдарыгар күргүөмнээх презентация, Ассоциацияны билиhиннэрии түhүлгэтэ тэриллэн ыытыллыбыта. Ону хаhыаттарга, араадьыйаҕа, тэлэбиидэнньэҕэ киэҥник ырытан сырдаппыттара.

 Ити кэмтэн ылата ырыа туhугар диэн элбэх тускуллаах тэрээhиннэр, дьаhаллар ыытыллан барбыттара. Мелодистарга аналлаах айар киэhэлэр, түмсүүлээх кэнсиэртэр утумнаахтык ыытыллан испиттэрэ. Мелодистар ырыаларын хомуурунньуктара, уопсай ырыанньыктар тахсыбыттара, ааптардарга аналлаах куурустар, сэминээрдэр, кэмпириэнсийэлэр тэриллэн ыытыллыбыттара.

Ити курдук, аҕыйах кэм иhигэр ырыа айааччыларга туhаайыллыбыт кэккэ дьоhун тэрээhиннэр, тускуллар оҥоhуллубуттара, бэлиэтэммиттэрэ.

Өрөспүүбүлүкэ 16 улууһугар мелодистар түмсүүлэрин тэрийии, үлэлэрин сөргүтүү, Ассоциацияҕа чилиэнинэн ылыы, кэнсиэртэри тэрийии үлэтэ буолбута. Кинигэлэр презентацияларын, үбүлүөйдээх киэhэлэри ыытыы, араадьыйа, тэлэбиидэнньэ биэриилэригэр кыттыы утумнаахтык барбыта.

Национальнай култуураны сайыннарыы кэнсиэпсийэтигэр олоҕуран, Дьокуускай куорат нуучча тыллаах 30-тан тахса оскуолатыгар мелодистар көрсүhүүлэрин тэрийэн ыыппыппыт. «Аргыс», онтон «Чолбон» сурунаалларга ырыа айааччыларга аналлаах «Уйулҕам уhугуннаҕына» диэн рубриканы астаран, мелодистар тустарынан сырдатарбыт.

Суруйааччылар сойуустарын кытта ырыа тылын суруйар ааптардар хоһооннорун ырытан дьүүллэhэрбит, поэттар сүбэлэри биэрэллэрэ. Моисей Ефимовы, Иван Гоголев-Кындылы, Василий Сивцеви, Николай Герасимов-Айталыны, Христофор Горохов-Элгэстэйи, Наталья Михалева-Сайаны, Ксенофонт Уткин-Нүһүлгэни уо.д.а. кытта көрсүhүүлэр буолбуттара.

Көмө-тирэх буолбут дьоммут

Биллэн турар, саҥаны саҕалааhын, тэрийии, олоххо киллэрии, суоҕу баар гыныы ол ыарахан, кырыымчык, бутуурдаах, ыhыллыы-тоҕуллуу, харчы-хамнас суох кэмнэригэр уустуга. Ассоциация үлэлиир араас ньыманы көрдөөн, тустаах тэрилтэлэргэ киирэн-тахсан, үп-харчы булан-талан, сүрүн сыалын ыhыктыбакка үлэлээн кэлбитэ.

Ырыа сайдыытын пуондата тэриллиитэ, ол тула «саҥа сахалар» салайар үптээх-астаах тэрилтэлэрин түмэ тардан, ырыа туhугар диэн араас тэрээhиннэр ыытыллыбыттара. Ону иилээн-түмэн салайбыт киhибитин Ил Түмэн оччотооҕу дьокутаатта А.А. Гольдман этэ. Бүгүн кини аатын бэлиэтээн ахтан ааhар, махтанар, сүгүрүйэр иэстээхпит.

Мелодистарга көмө-тирэх буолбуттар кимнээхтэрий? «Туймаада» сэбиэскэй-австрийскай холбоһуктаах тэрилтэ генеральнай дириэктэрэ Гольдман Анатолий Абрамович, «Сахатрансбанк» управляющайа Томскай Виктор Иванович; «Сахавнешопторг» фирма ген. дириэктэрэ Попов Андрей Егорович; «Байылыат» аахсыйалах уопсастыба ген. дириэктэрэ Еремеев Леонид Дмитриевич; «СахаИнвест» чектээх пуонда управляющайа Федоров Александр Афанасьевич; «СахаАлмазПрофИнвест» корпорация бэрэсидьиэнэ Тумусов Федот Семенович; «СахаБилииБаан» бэрэссэдээтэлэ Миронов Михаил Федорович уо.д.а. Кинилэргэ билиҥҥэ диэри өрүү махтанабыт.

Ырыа күнэ олохтонуохтаах

2010 сылтан саҕалаан, “Дьүһүй” түмсүү өрөспүүбүлүкэҕэ Ырыа күнүн официальнайдык олохтуурга туруорсар. 2013 сылтан Ырыа күнэ өрөспүүбүлүкэҕэ тэриллэн, көхтөөхтүк ыытыллан кэллэ.

Ырыа күнүн туһунан бөлүһүөк, ырыанньык-поэт К.Д. Уткин-Нүһүлгэн этиитинэн суруйуубун түмүктүүбүн:

“Ырыа диэн бу айылҕа биир дьиктитэ… Ол аата айылҕа биир дьикти көстүүтэ уонна көстүбэт эйгэтэ... Ол эрээри ханнык баҕарар омук бэйэтин ырыатыгар кини ханнык омуга, этэргэ дылы, курдары көстөр, сэрэйиллэр. Кини тугу сөбүлүүрэ, хайдах тэтимнээх олохтооҕо уонна ис кутун иэйиитэ, хайдах хамсыыра -- түөрэ барыта ырыаҕа болҕойон иһиттэххэ сиэркилэ курдук көстөр. “Ыллыыр омук -- инникилээх, ыллыыр омук -- эрэллээх, ыллыыр омук – кэскиллээх” диибит, онон биһиги ырыаны өрө тутаммыт, киммитин-ханныкпытын биллэрэбит уонна санаабытын-сүргэбитин көтөҕөбүт. Ырыа өйдөөх-санаалаах, ырыа куттаах-сүрдээх, ырыа кэпсиир кэпсээннээх. Ырыа киһи туох баар баҕата, туох баар дьулуура, туохха тардыһара, инникитин хайдах көрөрө, түмсүүлээҕэ -- ырыаны үчүгэйдик өйдөөн иһиттэххэ, толкуйдаатахха, барыта онно көстөн тахсар. Саха ырыата тыгар тыыннанан, саҥа үйэ салгынын ырааһырдар дьоһун соругун толоро сылдьар. Бу кэскиллээх социальнай хайысха дьон-норуот өйөбүлүн ыларын таһынан, үрдүкү салайар эргимтэлэр болҕомтолоругар киирэн, кэлэр кэм саҕахтарын сарыалынан сырдатыахтара. Ырыа күнүн өрөспүүбүлүкэҕэ олохтооһун бигэ мэктиэ буолуо этэ”.

Алексей Калининскай-Луҥха Өлөксөй,

СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ,

 Кэбээйи улууһун, 5 нэһилиэк Бочуоттаах гражданина,

 М.Е.Николаев пуондатын лауреата,

композитор-мелодист .