Чахчыта да, учуутал нэһилиэнньэ олоҕор сабыдыала улааппыта. Кини биридимиэти биэриинэн эрэ муҥурдаммакка, ыччат дьону иитиигэ сыратын, болҕомтотун уурара. Уопсастыбаҕа оннук дьоһун суолтатын сыаналаан, 1965 сыл балаҕан ыйын 29 күнүгэр ССРС Үрдүкү Сэбиэтин Президиума Учуутал күнүн олохтообута. Ол дьаһалга олоҕуран, бу идэлээх бырааһынньыгы 90-с сылларга диэри алтынньы бастакы баскыһыанньатыгар бэлиэтиирбит.
1994 c. ЮНЕСКО алтынньы 5 күнүн Учуутал аан дойдутааҕы күнүнэн биллэрбитэ. Тоҕо диэтэххэ, ити күн 1966 с. «О положении учителей» диэн учуутал туһунан бастакы докумуон ЮНЕСКО тэрийбит кэмпириэнсийэтин түмүгүнэн ылыныллыбыт. Онон ити кэмтэн ыла Арассыыйа эмиэ алтынньы 5 күнүгэр Учуутал күнүн бэлиэтиир буолбута.
Аан дойдуну арыйар күлүүс
Билигин үөрэнээччилэртэн ханнык куруһуокка сылдьалларын ыйыттахха, төрөппүттэртэн ханнык биридимиэккэ репетиторга наадыйалларын туоһуластахха, бары: “Ангылычаан тыла”, — дииллэр. Ол иһин да кэлиҥҥи кэмҥэ Дьокуускайбытыгар омук тылыгар уһуйар кииннэр элбии тураллар эбит.
Омук тылыгар интэриэс тоҕо итиччэ улаатта? Биллэн турар, глобализация тыына биллэн. Интэриниэт үйэтин оҕото араас омук дьонунуун биир ситимҥэ (сетевой) оонньуур, тылбаастамматах сериаллары көрөр, ол иһин тылы баһылыырга дьулуһар. Аны туран, истэрим тухары аныгы төрөппүттэр: “Омуктуу билэр эрэ буоллаххына, аан дойдуну кэрийэҕин, кыраныысса таһыгар олороҕун, норуоттар икки ардыларынааҕы улахан хампаанньаларга үлэлиигин”, – диэн, оҕолорун английскайы дьаныһан үөрэтэллэригэр көҕүлүүллэр.
Дьэ, ол иһин кэм ирдэбилинэн итинник олус наадалаах буолбут биридимиэти уһуйар эдэр учууталлардыын кэпсэттим.
Уйгулаана Григорьева, Чурапчы улууһун Р.И. Константинов аатынан Мындаҕаайы оскуолатын учуутала:
— Мин оҕо сааспар “Хотугу Сулус” телерадиоакадемия эдэр кэрэспэдьиэнэ этим. Юнкор буоламмын, омук дойдуларынан сылдьан, биэриилэри бэлэмниирбит. Кырабыттан сири-дойдуну кэрийэ улаатаммын, ХИФУ-га регионоведение салаатыгар киирбитим. Ол эрээри ити идэбинэн үлэ булар уустугун өйдөөн, учуутал буоларга быһаарынан, магистратураны педагогика хайысхатынан барбытым. Үлэ дьаарбаҥкатыгар сылдьан, кыыс Амма кытылыгар турар Мындаҕаайы бөһүөлэгэр миэстэ булан, тута дуогабар баттаһан, күһүн үлэлии кэлбитим. Эдэр исписэлиистэр уопсайдарыгар олохтообуттара. Кэлэктиип истиҥник көрсүбүтэ. Агро-оскуола буолан, куулунан хаппыыста, хортуоппуй биэрэн үөрдүбүттэрэ.
Кырдьыгынан эттэххэ, оҕотук кэнэн санаабар элбэҕи эрэйбит эбиппин. Лингафоннай кэбиниэттээх буоларым буолуо дии санаабытым, көннөрү хоско киллэрбиттэрэ. Интерактивнай дуоскам да суох. Билиҥҥи үйэҕэ хас биирдии кылаас билиини биэрэргэ көмө-тирэх буолар тиэхиньикэнэн, тэрилинэн хааччыллыахтаах дии саныыбын. Интэриниэт мөлтөҕө бу хааччахтааһын кэмигэр билиннэ. Бытаан буолан, Zoom платформаҕа сатаан холбоммоппут, хара турар. Онон бассаабынан сорудах биэрэргэ күһэллэрбит. Омук тылын оннук үөрэтэр улахан көдьүүһэ суох. Сирэй көрсөн олорон саҥардыахпын, элбэхтик кэпсэтиэхпин наада.
Хата, бу күһүҥҥүттэн оскуолаҕа үөрэтэбит. Ол эрээри сорох оҕолор төрөппүттэрэ ыарыыттан куттаналлар, дьиэҕэ олордоллор. Ол иһин кинилэри туспа онлайн дьарыктыыбын. Онон икки бүк түбүктээх буолла, оттон хамнаска туох да эбиллибэт. Эдэр учуутал хаһы ылабын? Илиибэр 39 тыһ. солк. Нэдиэлэҕэ 27 чаастаахпын.
Урут саҥа учуутал нэһилиэк уопсай үлэтигэр барытыгар көхтөөхтүк кыттар буолара. Ол сиэри тутуһан, маннааҕы Норуот айымньытын дьиэтигэр бастаан утаа сылдьан испитим. “Лоокуут уонна Ньургуһун” испэктээккэ Нуннуур буолбутум. Ол эрээри кулун тутартан хааччахтааһын биллэриллэн, туох да маассабай тэрээһин буолбат.
Оччоҕо хайдах тэһийэбин? Билигин Интэриниэт көмөтүнэн араас куурустарга уһуйуллуохха сөп. Мин бэйэбэр сорук туруорбутум – 30 сааспар диэри араас “скиллс” баһылыахтаахпын диэн. WorldSkills диэн күрэхтэһиини бары бэркэ билэҕит. Сыл аайы киэҥ далааһыннаахтык ыытыллар. “Skills” диэн “гибкие навыки” диэн тылбаастанар. Аныгы үйэҕэ үөрэх үрдүгэ, ортото оруолу оонньообот. Сүрүнэ — сатабыллаах буолуохтааххын. Ол ирдэбилинэн диэххэ дуу, торт астыырга онлайн уһуйулуннум. Аны билигин гитараҕа үөрэнэ сылдьабын. Төһөнөн элбэҕи сатыыгын, араас идэни баһылыыгын – соччонон сарсыҥҥыга эрэллээххин, үлэтэ суох хаалыам диэн куттаммаккын.
Учуутал диэн бары өттүнэн эргиччи талааннаах киһи буолуохтаах. Онон бэйэни сайыннарыыны инники күөҥҥэ тутан, ыччат дьоҥҥо холобур буолуохха, дириҥ билиини биэрэргэ кыһаллыахха!
Евгения Павлова, Хаҥалас улууһун И.А. Федоров аатынан III Малдьаҕар оскуолатын учуутала:
—Биһиги ураты айылҕалаах сиргэ олоробут – Өлүөнэ өрүс арыытыгар. Тула өттүбүт уу. Мантан Өлүөнэ остуолбалара чугастар.
Оскуолабыт 9 кылаастаах, 31 үөрэнээччилээх. Экстремальнай усулуобуйаҕа олорор буоламмыт, билиҥҥитэ оскуоланы сабар дуу, начаалынай оҥорор дуу туһунан боппуруос көтөҕүллэ илик. Тохсус кэнниттэн уҥуор Тиит Арыыга үөрэнэ тахсаллар.
Төһө да аҕыйах буолларбыт, улуус күрэхтэһиилэригэр ситиһиилээхтик кыттабыт. Мин оҕолорум “British Bulldog” курдук норуоттар икки ардыларынааҕы таһымнаах олимпиадаларга эмиэ холонон көрөллөр.
Этэллэр: “Кылааска 2-4 үөрэнээччилээх буоллаххына, барыларын да ангылычаан оҥоруоххун сөп буоллаҕа”, — диэн. Оннук син биир кыаллыбат. Бастатан туран, тылы ылынар-ылыммат, сэҥээрэр-сэҥээрбэт оҕолор диэн бааллар. Интэриэһиргээччилэри туспа мунньан эрчийэбин. Үөрэппит икки кыыһым ХИФУ омук тылын бүтэрдилэр. Учууталлар солобут суоҕа бэрт. Докумуон үлэтинэн көмтүлэр. Эбиэттэн киэһэ оҕону кытта дьарыктаныахпыт оннугар көмпүүтэр иннигэр олоробут, отчуот суруйабыт. Аны туран, тыа сирин оҕото иллэҥэ суоҕа бэрт. Мууһа-маһа элбэх. Онон анаан дьарыктанарыгар бириэмэтэ да тиийбэт курдук. Тус бэйэм ЕГЭ, ОГЭ, ВПР курдук эксээмэннэри биһирээбэппин, дьиҥнээх өйү-толкуйу бэрэбиэркэлээбэттэр дии саныыбын. Спортивнай күрэхтэһии курдук. Биир халыып ыйытыыларга үчүгэйдик эрчиллибит улахан баалы ылар.
Биһиги кыра оскуола буоламмыт, үөрэх дьыла саҕаланыаҕыттан үгэс буолбут ньыманан үлэлии олоробут. Оҕолор күҥҥэ иккитэ аһыыллар. Сарсыарда — хааһы, фрукта, күнүс — миин, ыһаары. Уопсайынан, босхо итии аһылык сокуона тахса да илигиттэн биһиги оскуолабыт үөрнээччилэрин үчүгэйдик тото-хана аһатара.
Ахсыс кылаас салайааччытабын. Онон РФ Үөрэҕин миниистирэ эрэннэрбитинэн, Учуутал күнүн көрсө, 5 тыһ. солк. эбии төлөбүрбүтүн ылаары кэтэһэбит. Үп-харчы көрбүттэрэ саамай сөп. Тоҕо диэтэххэ, кылаас салайааччыта буолар олус түбүктээх уонна эппиэтинэстээх.
Галина Федорова, Дьокуускай 15 №-дээх оскуолатын учуутала:
— Үлэбин Ньурбатааҕы техническэй лицейтэн саҕалаабытым. Лицей буолан, хамнаһа үрдүгэ. Уонна антах талыллыбыт оҕолор буолан, билэ-көрө сатыыр баҕалара улахана. Оттон манна биирдиилээн кыһаллан үөрэнэр оҕолор бааллар. Куоракка төрөппүт учууталтан ирдэбилэ наһаа улахан эбит. Бэйэлэрэ дьиэтээҕи сорудахтарын толороллорун хонтуруоллаабаттар уонна учууталтан оҕолоро тута омуктуу холкутук саҥарар буолалларын эрэйэллэр. Туох барыта дьаныардаах дьарыктан тахсар ээ. Учуутал-үөрэнээччи-төрөппүт кыттыгас үлэтиттэн.
Кылаастаахпын, ахсыстар. Оҕолорум иллээхтэр, бэрээдэктээхтэр. Биллэн турар, билиҥҥи оҕо аралдьыйара наһаа элбэх. Ону кинилэр интэриэстэрин учуоттаан, тугу сэҥээрэллэрин билэн, биир тылы булуохха наада. Аныгы учууталлар оҕону кытта тэҥҥэ сайдан иһиэхтээхпит. Кэм-кэрдии оннугу ирдиир. Оттон омук тыла диэн аан дойдуну арыйар күлүүс буолар. Ол иһин хас биирдии үөрэнээччи билэрэ булгуччулаах.
Сахалыы саҥарар, нууччалыы суруйар, омуктуу кэпсэтэр, үс тылы тэҥҥэ тутар эдэр учууталлары идэлээх бырааһынньыктарынан эҕэрдэлиибит! Талан ылбыт идэҕитигэр бэриниилээх буолуҥ, дойдуларыгар туһалаах үтүөкэн дьону үүннэрэн таһаарыҥ!
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
