Былдьыан сөп дуо?

Уруокка уоран бассааптаһа олордохпуна, учууталым төлөпүөммүн былдьаан ылла. Уонна үөрэх чааһа бүтүөр диэри күнү быһа соруйан биэрбэтэ. Кини оннук гынар бырааптаах дуо?

--Учуутал эн бас билэр тус малгын былдьыыр бырааба суох. Ол эрээри, кини уруок кэмигэр төлөпүөҥҥүн араараргын ирдиир бырааптаах.

Бу түбэлтэҕэ эн бэйэҥ сыыһа быһыыламмыккын өйдүөх тустааххын: учууталы истибэтэххин, оҕолору аралдьыппыккын, уруокка атынынан дьарыктана олорбуккун. Үөрэнээччи эбээһинэһин, үөрэх ирдэбилин толорботоххун. Ол аата, төттөрүтүн, билиини ылар быраапкын бэйэҥ күөмчүлээбиккин.

Билигин үөрэх үгүс кыһатыгар “Оскуола иһинээҕи быраабыла” диэн баар. Онно үөрэнээччи уруок кэмигэр төлөпүөнүн араарыахтааҕын туһунан ыйылла сылдьар. Ону кэһиэ суохтааххын.

 Бырааппын күөмчүлүүллэр курдук

 Дьонум мин бырааппын күөмчүлүүллэр дуу дии санаатым. Хаһан да киэһэ күүлэйдэтэ ыыппаттар, наар бырааттарбын көрдөрөн тахсаллар. Сайыҥҥы сынньалаҥмар биир күн сынньаммакка үлэлиибин: оттоһобун, сир астаһабын, өрөмүөн оҥорсобун, о.д.а үлэ элбэх.

Атын оҕолор оннооҕор соҕуруу күүлэйдээн кэлэллэр. Саатар, миэхэ ымсыырбыт таҥаспын ылан биэрбэттэр. Наар харчыбыт суох аатырар. Эгэ, айфон ылан биэриэхтэрэ үһү дуо?

Мин оҕолор курдук сынньанар, маанытык таҥнар-симэнэр, туох да хаарчаҕа-соруйуута суох бэйэм сөбүлүүрбүн гынар бырааптаахпын буолбаат?

                                                                                                       Милана.

  —Мин өйдөөбүппүнэн, эн суругуҥ төрөппүт кырыктаах сыһыанын туһунан буолбатах. Көннөрү эн дьонуҥ баҕаҕын толорор, муораҕа сынньата ыытар, маанытык таҥыннарар кыахтара суох эбит.

  Хас биирдии ыалга дьиэ кэргэн киһитэ барыта, оҕотуттан саҕалаан оҕонньоругар тиийэ, тус эбээһинэстээх буолар. Биллэн турар, ол эбээһинэһи үллэстии биир тэҥник түҥэтиллэрэ ордук. Ол гынан баран, үксүн оннук табыллыбат. Тоҕо диэтэххэ, элбэх оҕолоох ыалга төрөппүттэрэ мэлдьи үлэлээн тахсаллар, иллэҥэ суохтар, онон бырааттары-балтылары көрүү-харайыы, дьиэ иирбэ-таарба үлэтин толоруу барыта улахан оҕоҕо сүктэриллэр. Ол сиэринэн, эн эмиэ улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлиир эбиккин. Ону эн сор-муҥ курдук ылыныма. Бэйэҥ көмөҕүнэн ийэлээх аҕаҕар туһалыыргын, дьиэ кэргэниҥ уйгутун уһансаргын, бигэ туруктаах буоларыгар кылааккын киллэрэргин умнума. Ол улахан ситиһии, өйөбүл, тирэх. Сотору бырааттарыҥ улаатыахтара, көмөлөһүөхтэрэ. Оччоҕо үлэҕит өссө таһаарыылаах буолуоҕа.

  Доҕотторгор тэҥнэһэ сатаан, бэйэҕин көйгө курдук сананыма, сэнэнимэ. Төттөрүтүн эн кинилэрдээҕэр олоххо быдан бэлэмнээххин, сатабыллааххын, уопуттааххын. Ол инники олоххор улаханнык туһалыа. Кэлин бэйэҥ махтаныаҥ дьоҥҥор —  барытын сатыыргар, олоххо бэлэмнээх гына ииппиттэригэр. 

Үлэлиэхпин сөп дуо?

Мин 16 саастаахпын. Сайын аайы кылааһым оҕолоро бары араас сиринэн тарҕаһан хаалаллар: ким дэриэбинэҕэ сайылыы, ким лааҕырга сынньана, ким соҕуруу күүлэйдии. Мин эрэ уһун сайыны быһа куорат кыараҕас кыбартыыратыгар таах мээнэ олоробун. Ол иһин бу кэлэр сайын харчылаһа таарыйа үлэлээри гынабын. Холобур, оптуобуска кондукторынан дуу эбэтэр тэрилтэҕэ муоста сууйааччынан дуу. Биитэр маҕаһыыҥҥа атыыһытынан. Оннук көҥүллэнэр дуо? Хас саастан хамнас төлөнөр?

 Света, Дьокуускай.

—Сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор үлэлииллэригэр кэккэ ирдэбиллэр уонна хааччахтар бааллар.  Холобура, үлэ оҕо доруобуйатыгар буортуну аҕалыа, өйүгэр-санаатыгар, майгытыгар-сигилитигэр охсууну оҥоруо суохтаах, үлэлиир усулуобуйата үчүгэй буолуохтаах. Ол курдук, түүҥҥү кэмҥэ, ыараханы сүгэр, көтөҕөр таһаҕасчытынан, куһаҕан сыты, сүлүһүннээх тобоҕу, дьааттаах буруону таһаарар фабрикаларга, собуоттарга, о.д.а. оҥорон таһаарар тэрилтэлэргэ үлэлиирэ БОБУЛЛАР.  Аны туран,  үлэтэ үөрэҕэр мэһэйдиэ суохтаах. Ол иһин маннык нуорма баар:

14-16 диэри саастаах оҕо оскуолаҕа үөрэнэ-үөрэнэ үлэлиир буоллаҕына, нэдиэлэҕэ барыта  холбоон 12 чаас үлэлиэхтээх. Оттон 16-18 саастаахтар – 18 чаас;   уһун өрөбүл (каникул) кэмэ буоллаҕына, 14-16 саастаахтар нэдиэлэҕэ барыта 24 чаас, оттон 16-18 саастаахтар — 35 чаас.

Өскөтүн эһиги булбут үлэҕит ити үөһэ эппит хааччахтарбар киирсибэт, уопсай туруккут үчүгэй, сатаан кыайар буоллаххытына, оччоҕуна сайыҥҥы сынньалаҥҥыт кэмигэр үлэлииргит хайҕаллаах. Дьиэ кэргэҥҥитигэр эбии дохуот аахсаҕыт, бириэмэҕитин туһалаахтык атаараҕыт уонна, мин тус бэйэм санаабар, идэни талыы, үлэни тэрийии, кэлэктиип туһунан өйдөбүлү ылаҕыт.

Эн 16 саастааххын, онон үлэҕэ киирэргэр үлэнэн хааччыйааччыгын кытта үлэ дуогабарын түһэрсэҕин. Онно хамнаһыҥ, хаһы уонна хаһан төлүүллэрэ, икки өттүттэн туох эбээһинэстээххит, хайдах быһыылаахтык, туох услуобуйаҕа үлэлиириҥ туһунан барыта ыйыллыахтаах. Ол дуогабарга этиллибити хайаҕыт да кэһиэ суохтаах. Ити тэрилтэҥ эйиэхэ үлэ киниискэтиҥ арыйыахтаах.

Утарабын

 Ийэм кэргэн тахсарын мин, кини төрөппүт оҕото, утарар, тохторор бырааптаахпын дуо? Ыал буолан эрэр. Мин ону олох сөбүлээбэппин.

                                                                                                                                                                                   Р.

— Дьахтар дьоло диэн, бастатан туран, кини оҕолоро. Оҕолоро доруобай, ситиһиилээх, этэҥҥэ сылдьар буоллахтарына – ханнык баҕарар ийэ дьоллоох.

Ол эрээри, оҕо улаатан истэҕин ахсын дьонуттан тутулуга суох буолуон баҕарар, туспа интэриэстэнэр, бэйэтэ эрэ билэр эйгэлэнэр, кистэлэҥин үллэстэр чугас доҕоттордонор. Кэлин букатын да төрөөбүт дьиэтиттэн арахсан, ыал буолан, тус суолунан барар. Ол олох анала.

Ийэҥ ону өйдөөтөҕө, ол кэм чугаһаан эрэрин сэрэйдэҕэ. Ол иһин бэйэтин олоҕун оҥосторго сананнаҕа. Кини эмиэ толору дьоллоох буолар, дьахтар дьолун билэр, таптыыр уонна таптатар бырааптаах.

Ону эн өйдүөхтээххин, өйүөхтээххин. Киниэхэ эмиэ билигин тыҥааһыннаах, долгутуулаах, быһаарыылаах кэм. Кэргэн тахсарын дуу, суоҕун дуу туһунан төһө эрэ иһигэр толкуйдуура буолуой: сөбүлэһэр, өйдөһөр киһитин көрүстэ, аны оҕото утарар. Ол иһин бэйэтэ эмиэ олус мунаахсыйара буолуо.

Өскөтүн эн ийэҥ ыал буоларын оччо айылаах утарар уонна онуоха туох эрэ төрүөт баар буоллаҕына, ийэҕин кытта аһаҕастык кэпсэт, биричиинэтин быһаар. Аны туран, ол кэпсэтэргэр ийэҕин аҥаардас буруйдаан, сирэй-харах анньан, саба саҥаран, кыыһыран тахсымаар, кини санаатын, тугу этэрин саҥата суох тулуйан, болҕойон истээр.

Эрэнэбин, ол кэпсэтии кэнниттэн өйдөһүөххүт, оруна суох долгуйбуккун өйдүөҕүҥ.