Бастакы риэлторскай хонтуора Арассыыйаҕа 1880 сыллаахха Санкт-Петербурга баар буолбут. Онтон тэнийэн-элбээн эрдэхтэринэ, сэбиэскэй былаас олохтонон, барыларын саппыттар. Дьэ, ол кэнниттэн 90-с сылларга үөдүйэн саҕалыыллар. Саха сиригэр букатын да 2000 сыллар бүтүүлэриттэн эрэ бу салаа сайдан барбыта.

  --Оттон билигин Дьокуускайга 160-ча агентство хамсаабат баай-дуол атыытынан дьарыктанар. Онно барыта 600-тэн тахса риэлтор үлэлиир, -- диэн кэпсээнин саҕалыыр Жанна Данилова, “Столица Недвижимости” хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэ генеральнай дириэктэрэ.

         --Жанна Платоновна, эйигин сарсын буолар Риэлтор күнүнэн эҕэрдэлиибин! Арассыыйаҕа бу бырааһынньык 1996 сылга олохтоммут эбит – ахсынньы үһүс субуотатыгар ханнык чыыһыла түбэһэринэн. 1992 сыллаахха риэлтордар гильдиялара төрүттэммит. Оттон биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр оннук диэн баар дуо?

         --2017 сыллаахха биллэр риэлтор Анастасия Тиманини тэрийбитэ. Онно билигин 42 риэлторскай агентство бэрэстэбиитэллэрэ чилиэн быһыытынан сылдьабыт. Мин онно актыып састаабыгар баарбын. Уопсастыбалаах буолар үчүгэй буоллаҕа дии. Бастатан туран, бэйэ-бэйэбитин кытта билсэбит, уопут атастаһабыт. Иккиһинэн, куурустары, сэминээрдэри тэрийэллэр. Холобура, Росреестр, МФЦ, Сбербаан, ВТБ курдук улахан тэрилтэлэр кэлэн үөрэтэллэр. Билигин бэрэссэдээтэлбит Александр Кондаков диэн, “Центральное агентство недвижимости” дириэктэрэ. Гилдьияҕа киирбиппитин туоһулуур сэртипикээти биэрэллэр. Ол эрэллээх хампаанньа буоларбытын мэктиэлиир.

 --Арба, оннук ким бастыҥ үлэлээҕэр рейтинг эҥин таһаараллар дуо?

  --Сбербаан таһаарааччы. Атыы үксэ кинилэр нөҥүө ааһар буолан, ким хайдах үлэлиирин бэркэ билэллэр. Биһиги тэриллибиппит саҥа үһүс сыла буолла уонна 20 бастыҥ иһигэр баарбыт. Оттон “вторичка” (үлэҕэ киирбит, дьон олорор дьиэлэрэ) атыытыгар 4-с кэрдиискэ турабыт. 50-тан тахсалыы үлэһиттээх “Приоритет”, “Этажи”, “Лидер” кэннилэриттэн сылдьабыт. Биһиги 5 үлэһиттээхпит, бэйэбитиниин сэттэбит. Онон үчүгэй көрдөрүүлээхпит диэн үөрэбит. Бу репутациябытын түһэн биэрбэт гына кыһаллан үлэлиибит.

   --Хойутаан бу эйгэҕэ кэлбит эбиккит уонна номнуо хамсаабат баай-дуол  ырыынагар бигэтик киирбиккит.

   --2016 сылга диэри Ньурбаҕа олорбуппут. Онно кэргэмминээн иккиэн пенсионнай пуондаҕа үлэлээбиппит. Идэбитинэн экэнэмиистэрбит. Манна көһөн кэлэн баран, Федор пенсионнайга тута үлэ булбута, оттон мин бэһис оҕобун төрөөн олорбутум. Ол олорон, эбиискэ харчылаһаары, 2017 сыллаахха биир агентствоҕа риэлторынан киирбитим. Көҥүл графигынан бара-кэлэ сылдьарга дуогабардаһан. Оннук сылдьан, соһуйуом иһин, биир ыйга түөрт кыбартыыраны атыылаан, букатын умайыктана түспүтүм. Сыл устата тугун-ханныгын иһиттэн билэн баран, эһиилигэр 2018 сыллаахха кэргэммин кытта бу “Столица Недвижимости” риэлторскай агентствобытын тэрийбиппит. Иккиэн кумааҕы үлэтигар эриллибит дьон буоламмыт, суот-отчуот чааһыгар ыарахаттары көрсүбэтэхпит. Мин дириэктэр быһыытынан туох баар дуогабардары түһэрсэбин, докумуоннары толоробун, оттон Федор бухгалтерия, нолуок отчуоттарын оҥорор. Кини учредитель быһыытынан сылдьар. Онтон үлэһиттэрбит килийиэннэри булаллар, кэпсэтэллэр, дьиэни талаллар, баран көрдөрөллөр, бааҥҥа, МФЦ-га арыалдьыт буолаллар, ыйан-кэрдэн биэрэллэр.

   --Ээ, уонна үчүгэй хамнаһы ылаллар да?

     -- Кистэл буолбатах, бары билэллэр даҕаны, онон чиэһинэ аһаҕастык этэбин: биһиги куораппатыгар риэлторскай өҥө 100 тыһыынчаҕа сыаналанар. Бу сууманы биһиги агентствобытыгар дьиэ атыылааччы уйунар, оттон атыылаһааччы тугу да төлөөбөт. Аны, ити өҥө төлөбүрүн аҥаарын атыылаабыт риэлтор ылар, аҥаара тэрилтэҕэ хаалар. Ардыгар атын агентствоны кытта кыттыһабыт. Холобура, биһиги атыылаһааччылаахпыт, оттон кинилэргэ кыбартыыралаахтар. Оччотугар өҥө төлөбүрүн үллэстэбит, итинтэн 50 бырыһыана син биир сүүрбүт-көппүт риэлторбытыгар тиксэр. Онон үлэһиттэрбит ыйга добуоччаны өлөрөллөр, табылыннаҕына букатын сүүстүү тыһыынчанан аахсаллар.

   --Дьон өҥө төлөбүрүн ыарырҕаппат дуо?

--Суох, тоҕо диэтэххэ, риэлторы көмөлөһүннэрэр, төттөрүтүн, быдан барыстаах уонна табыгастаах. Уонна, үөһэ эппитим курдук, биһиги атыылаһар киһиттэн биир да кэппиэйкэни ылбакка эрэ көмөлөһөбүт. Ол курдук, ылаары гынар дьиэтин сыанатын түһэрсиэхпитин сөп. Холобура, 4 мөлүйүөннээҕи 3 мөл. 800 тыһыынча солкуобайга. Аны туран, киһи бэйэтэ сүүрэригэр бириэмэ бөҕөтө да наада: хас биирдии кыбартыыраны баран көрөргө, сыанатын түһэрсэргэ, баанныын быһаарсарга, МФЦ-га уочараттыырга... Итиннэ да хас да күнэ баранар, этэргэ дылы, ньиэрбэ да бүтэр. Саатар, билигин Сбербаан улуустарга ипотека салаатын үлэлэппэт буолла. “ДомКлик” сервиспит нөҥүө сайаапкаҕытын биэриҥ”, -- дии олороллор. Тыа дьоно үксэ ону сатаабат даҕаны, интэриниэттэрэ да мөлтөх. Ол иһин риэлтор өҥөтүн туһаналлара элбээтэ. Куоракка кэлбэккэ да, дэриэбинэттэн эрийэн, ханна, хас хостооҕу ылыахтарын баҕаралларын этэллэр уонна докумуоннарын электроннай почтанан эбэтэр бассаабынан ыыталлар. Ону биһиги Сбербааҥҥа ыытан, бэйэбит кураторбыт нөҥүө түргэтиннэрэн, аҕыйах чаас иһигэр “одобрение” ылабыт. Ол кэнниттэн килийиэммит ирдэбилигэр сөп түбэһэр дьиэни-уоту көрдөөн саҕалыыбыт. Хас да барыйааны видеоҕа устан эбэтэр хаартыскаҕа түһэрэн ыытабыт. Кини сэҥээрбиттэрин этэр. Биһиги ол кыбартыыралар хаһаайыттарын көрсөн, докумуоннарын бэрэбиэркэлиибит, сыанатын түһэрсэбит, атыылаһааччыга хаһан көрдөрөрбүтүн болдьоһобут. Атыылаһааччыбыт болдьоммут күнүгэр кэлэр уонна хас да дьиэттэн биир сөбүлээбитин талар. Дьэ, оччоҕо биһиги дуогабары баратын бэлэмнии охсобут уонна иккиэннэрин (атыыһыты уонна атыылаһааччыны) илии баттаһыытыгар ыҥырабыт. Бүттэ. Олус судургу уонна чэпчэки.

   -- Кырдьык даҕаны, быдан табыгастаах эбит, бэйэҥ түҥ-таҥ түһэн түбүгүрүөхтээҕэр. Эппитиҥ дии, куоракка 600-тан тахса риэлтор баар диэн. Туһанааччы үгүс буолан, күн-түүн элбии тураллар буоллаҕа дуу?

--Оннук. Аныгы дьон ордук хос хамсанарын сүрэҕэлдьиир, сүпсүгүрэрин  сөбүлээбэт, бириэмэлэрин да харыһыйаллар. Ол иһин барытын “под ключ” оҥорор кинилэргэ табыгастаах. Аны туран, баан бэйэлэригэр ипотеканы аккаастаабыт буоллаҕына, риэлторскай агентство нөҥүө сайаапкатын ыыттаҕына, “одобрение” кэлэрэ дэбигис. Итиэннэ риэлтордарыҥ барытын билэллэрэ бэрт буоллаҕа дии -- тутааччы хампаанньалар таһымнарын, ханнык кыбартыыра туох иэстээҕин-итэҕэстээҕин, ханна атыылаһар ордугун, о.д.а. Онон биһиги өҥөбүтүн туһанар быдан эрэллээх уонна көмүскэллээх.

--Дьокуускайга дьиэ ырыынагын сырдат эрэ.

-- Дьиэ сыаната саамай муҥутаан 2014 сыллаахха улаата сылдьыбыта. 2017 сыллаахха судаарыстыба өйөбүлэ киирэн, ипотека 9 %-ҥа диэри түспүтэ. Дьэ, онно атыы-тутуу биллэ тэтимирбитэ. Былырыын Уһук Илин 2 %-наах ипотеката 2020 сылтан киирэрин истэн, эдэр дьиэ кэргэттэр ол бырагырааманы күүтэн, кыратык чуумпуруу тахса сылдьыбыта. Онтон быйыл, биллэн турар, төлө тэптэ. 2 %-наах ипотека “первичкаҕа” (саҥа тутуллубут дьиэҕэ) эрэ көҥүллэнэрэ, ол иһин тутар хампаанньалар үксүн бэйэлэрэ быһалыы атыылаатылар. Сыаналарын биллэ таһаардылар. Өскөтүн былырыын 1 кв. м 70-85 тыһыынча солк. эбит буоллаҕына, билигин 120 тыһ. солк. тиийдэ.

Биһиги сүрүннээн “вторичкаҕа” үлэлиибит. Манна да сыана тэҥинэн ыараата, кииҥҥэ биир кв. м. сүүс тыһыынчаттан таҕыста. Ипотека билигин бырыһыана 7-9 курдук. “Саҥаны ылбакка, тоҕо эргэҕэ атыылаһалларый?” – диигин. Дьон үксэ оройуонун көрөр. Цирк уонна 17-с оскуола эҥээр былдьаһык буолар. Онно үчүгэй оскуолалар, уһуйааннар бааллар. 203-с микрооройуоҥҥа Айыы Кыһата, оҕо саада тутуллан, билигин ити түөлбэ эмиэ болҕомто киинигэр сылдьар. Оттон тутар хампаанньалартан “Сэттэ”, “Прометей”, “Ир-строй” тэрилтэлэри ордороллор. Күн бүгүн саамай атыылана турааччылар --  Жорницкай 10-гар (“РИА-Недвижимость”) уонна Осипенко уулуссатыгар (ДСК) тутуллубут дьиэлэр.

--Килийиэннэргит эһигини түбүгүрдэн-түбүгүрдэн баран, быраҕан кэбиһэр түбэлтэлэрэ баар дуо?

--Баар бөҕө буоллаҕа. Көрдөөн-көрдөөн, дьиэ булбуппутун, атыыһыты уонна атыылаһааччыны көрсүһүннэрбиппитин кэннэ, бэйэлэрэ биһигинэ суох кистээн “сделкаларын” түһэрсибит буолааччылар. Ол эрээри кэнники кэмҥэ итинник түбэлтэ тахса илик. Хайа да өттүттэн килийиэннэр риэлтордаах сылдьалларын ордороллор. Эбэтэр сүүрдэн-сүпсүгүрдэн баран, тиһэҕэр букатын да атын риэлторскай агентствоттан ылбыт буолаллар. Оччоҕо кыргыттарбар этэбин: “Хомойумаҥ, ол аата биһиги бэйэбит килийиэн мааһын таппатахпыт, тугу эрэ учуоттаабатахпыт”, – диибин.

Уопсайынан, риэлтор буолар киһи хараҕа уоттаах буолуохтаах. Атыыһыт уонна атыылаһааччы икки ардыгар сылдьар, онон биир тылга киллэрэр “дипломат”, өйдөһүүнү олохтуур “психолог”, сокуону-быраабы билэр “юрист”, дьиэ хаачыстыбатын көрөр-истэр, быһаарсар “инженер” буоларга дьулуһуохтаах. Түгэнинэн туһанан, кэллиэгэлэрбин барыларын идэлээх бырааһынньыкпытынан эҕэрдэлиибин!