Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Пилота суох пуойастар

Ааспыт нэдиэлэҕэ Судаарыстыбаннай Дуумаҕа «Арассыыйа тимир суоллара» АУо генеральнай дириэктэрэ, бырабылыанньа бэрэссэдээтэлэ Олег Белозеров хампаанньа үлэтин түмүгүн, инники былааннарын билиһиннэрдэ уонна дьокутааттар, фракциялар ыйытыктарыгар…
24.03.24 10:24

Уопсастыба

Терактан эмсэҕэлээбит дьону өйүүргэ сокуон барылын киллэрдилэр

Судаарыстыбаннай Дуумаҕа терактан эмсэҕэлээбит Арассыыйа олохтоохторун өйүүр туһунан сокуон барылын киллэрдилэр. Бу докумуону Судаарыстыбаннай Дуума бүддьүөккэ уонна нолуокка сис кэмитиэтин чилиэнэ Оксана Дмитриева көҕүлээтэ. Ол туһунан «Парламентская газета»…
27.03.24 09:39

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

Саха сирин норуодунай суруйааччыта, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ Егор Неймохов кулун тутар 30 күнүгэр төрөөбүтэ 70 сылын туолла. Ыарахан ыарыы буулаабатаҕа буоллар, кини өссө да элбэҕи айбыт-туппут буолуох этэ. Оттон биһиги, тыыннаахтар, маннык чулуу дьоммутун ахтан-санаан ааһар ытык иэстээхпит. Егор Неймоховы кытта атах тэпсэн олорон, ирэ-хоро сэһэргэһэн турардаахпын. Ааҕааччыларбар ол кэпсэтиибин биир да тылы уларыппакка бэчээттиэхпин баҕарабын.

Саха сирин норуодунай суруйааччыта, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ Егор Неймохов кулун тутар 30 күнүгэр төрөөбүтэ 70 сылын туолла. Ыарахан ыарыы буулаабатаҕа буоллар, кини өссө да элбэҕи айбыт-туппут буолуох этэ. Оттон биһиги, тыыннаахтар, маннык чулуу дьоммутун ахтан-санаан ааһар ытык иэстээхпит. Егор Неймоховы кытта атах тэпсэн олорон, ирэ-хоро сэһэргэһэн турардаахпын. Ааҕааччыларбар ол кэпсэтиибин биир да тылы уларыппакка бэчээттиэхпин баҕарабын.

 Оҕо сылдьаммын «Хапсыһыы», «Көтүү», «Сайсары күөлгэ түбэлтэ» кинигэлэри утаппыттыы биир тыынынан ааҕыталаабытым. Геройдара аттыбытыгар бу хаамса сылдьар дьоҥҥо олоҕурбут буоланнар, киһиэхэ ордук чугастара, кинигэлэр ааҕарга ордук умсулҕаннаахтара. Дьон, олох уратыларын, иирбэтин-таарбатын иҥэн-тоҥон, ордук айар үлэһити көрөр-билэр, сыаналыыр уонна сурукка тиһэн дьоҥҥо-сэргэҕэ тириэрдэр. Мин саныахпар, Егор Петрович Неймохов ити кинигэлэрэ — геройдарын олохторун-дьаһахтарын үгүс сыллаах кэтээһинин, кинилэри кытта алтыһыытын түмүгэ.

Олус ылларан, интэриэһиргээн аахпыт кинигэлэрим ааптардарын кытта утары көрсөн олорон, ирэ-хоро кэпсэтиим тус бэйэбэр олус долгутуулаах этэ.

— Егор Петрович, ойор-тэбэр оҕо сааскын, биһиккин ыйаабыт сириҥ туһунан ааҕааччыларга билиһиннэр эрэ.

— Мин 1950 сыллаахха кулун тутар 30 күнүгэр Томпо оройуонун Мэҥэ-Алдан нэһилиэгэр күн сирин көрбүтүм. Дьоллоох оҕо сааһым Мэҥэ-Алдаҥҥа уонна Кириэс Халдьаайыга ааспыттара. Кыра эрдэхпитинэ аҕабыт кинигэни мэлдьи дорҕоонноохтук ааҕара. Биһиги дьиэ кэргэн кинини төгүрүйэн олорон, олус интэриэһиргээн истэрбит. Онон оскуолаҕа үөрэнэ киирэ иликпиттэн Амма Аччыгыйын «Сааскы кэмин», Эрилик Эристиин сэһэннэрин, кэпсээннэрин кытта билсибитим. Биһиги оскуолабытыгар өрөспүүбүлүкэ араадьыйатыгар диктордаабыт, хапсаҕайдьыт Гаврил Гаврильевич Андросов диэн учуутал саха тылыгар уонна литературатыгар үөрэтэ кэлбитэ. Кини кэлиэҕиттэн мин саха литературатыгар интэриэһим улааппыта. Суруналыыс Афанасий Иосифович Корнилов диэн күтүөттээҕим. Кини Хаандыгаттан мэлдьи биһиэхэ саҥа тахсыбыт кинигэлэри кэһиитин аҕалара. Онно олус да үөрэрбит. Оҕо сылдьан мэнигэ-тэнигэ суох сэмэй уолчаан этим. Пионерскай дружина сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн талыллан үлэлээбитим. Кириэс Халдьаайы орто оскуолатын аҕыйах түөртээх, үксэ «туйгун» сыаналарынан бүтэрбитим.

— Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан суруйарга, айар үлэҕэ холонор этиҥ дуо?

— Үөрэнэ сылдьан олох суруйбат этим. Арай биирдэ «Бэлэм буолга» анкета тахсыбытыгар хоруйдааммын ыыппытым да, бэчээттээбэтэхтэрэ.

— Егор Петрович, оскуола кэнниттэн олоҕуҥ хайдах салаллыбытай?

— Саха судаарыстыбаннай университетыгар саха тылын салаатыгар үөрэнэ киирбитим. Устудьуоннуу да сылдьан суруйааччы буолар баҕам суоҕа, наукаҕа барыахпын баҕарарым. Үөрэхпин бүтэрбитим кэннэ Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Павловскайыгар учууталынан анаабыттара. Ол сырыттахпына, обкомҥа пропаганда уонна агитация отделын сэбиэдиссэйэ Иван Александрович Аргунов миигин ыҥыттаран ылбыта. «Преподавателлэрин эйигин хайҕыыллар, куоракка үлэлии хаал», — диэбитэ. Онон Обллит диэн тэрилтэҕэ үлэһит буоллум. Хара маҥнайгыттан үлэбин сөбүлээбэтим. Хаһыакка, кинигэҕэ «өлгөм баайдаах алмаас үөскээбит сирэ» эбэтэр «самолеттар эскадрильялара» эҥин диэн курдук «алҕастар» тахсалларын тутуохтаахпын. Бу тэрилтэбэр нэһиилэ биир сыл тэһийэн-тулуйан үлэлээтим. Хата, табаарыһым Василий Осипович Васильев «Эдэр коммунист» хаһыакка ыҥыран, корреспонденынан үлэлээбитим. Ити үлэбин сөбүлээтим. Үлэлии, сүүрэ-көтө сырыттахпына, Иван Александрович Аргуновум Тыл, литература уонна история институтугар социология лабораториятыгар үлэҕэ ыҥырбыта. Манна Ульяна Винокуровалыын, Раиса Кузьминалыын бииргэ үлэлээбитим. Өссө Новосибирскайга философия салаатыгар аспирантураҕа биир анал миэстэ кэлбитэ, онно үөрэнэ бар диэн буолбута. Хомойуох иһин, үөрэнэ барбатаҕым, наука чыпчаалларын диэки чарапчыламмат да буолбутум. Борис Попов «Олох поэзиятын туһунан» диэн омугумсуйууга буруйданар кинигэтигэр Василий Васильевтыын рецензия суруйаммын уонна Обллитка үлэлии олорон Дмитрий Дыдаев сэбиэскэй былааһы, социалистическай тутулу үөҕэр «Хара быраат хара убайыгар суруйбут суруга» диэн хоһоонноох хомуурунньугун бэчээккэ көҥүллээбит диэн үҥсүбүттэр этэ. Буржуазнай националист аатыраммын, филиал Президиумугар үҥсүүгэ түбэспитим. Иван Александровиһы сөбүлээбэт дьон элбэхтэрэ. Аны санаатахха, кини кадра диэн сойуолаһыыга түбэспит эбиппин. Онон аспирантураҕа барар быраабым быһыллыбыта, наукаҕа суолум сабыллыбыта.

«Эдэр коммуниспар» төннөн кэлэн үлэлии сырыттахпына, «Хотугу сулуска» үлэҕэ ыҥырбыттара. Софрон Даниловы, Николай Габышевы, Иван Федосеевы, Василий Яковлевы — Даланы, Александр Егоровы, Семен Руфовы, Алексей Бэриягы, Семен Никифоровы кытта бииргэ үлэлээбитим. Билигин санаатахпына, улахан суруйааччылары кытта бииргэ алтыспыппын. Кинилэртэн элбэххэ үөрэммитим, уһуйуллубутум. Ааттарын эрэ истэн билэр суруйааччыларым Иван Арбита, Дмитрий Таас тустарынан элбэҕи билбитим. Манна үлэлии сылдьан партияҕа киирбитим. Юрий Прокопьев обкомҥа үлэҕэ ыҥырбыта. Култуура салаатыгар үлэлээбитим. Ити кэнниттэн 1990 сыллаахха «Аргыс» уус-уран сурунаалга кылаабынай эрэдээктэринэн үлэлээбитим. Саҥа сүүрээннэри киллэрэ сатаабыппыт. Эдэр ааптардары түмпүппүт. «Письмо якутской интеллигенции» Кулаковскай суругун аан бастаан биһиги бэчээттээбиппит. Туһалаах сүбэлэри, ырыалары ноталаан таһаарталаабыппыт. Тиражпыт 1 тыһыынчаттан 10 тыһыынчаҕа тиийбитэ. Ол кэнниттэн СГУ-га, Президент аппараатыгар, Санкт-Петербурга өрөспүүбүлүкэ бэрэстэбиитэлистибэтигэр үлэлээбитим. Араас эйгэни барытын боруобалаабытым.

— Кинигэлэри суруйуугун хайдах саҕа­лаабыккыный?

— Хаһыакка үлэлии сылдьан очеркалары суруйарым. «Хотугу сулус» сурунаалга үлэлии сылдьан тренер Дмитрий Коркин туһунан документальнай эссени суруйбутум. Онтон «Хапсыһыы» диэн сэһэни суруйан холонон көрбүтүм. Итинтэн ылата айар суолум аартыга арыллыбыта.

— Егор Петрович, саха суруйааччыларыттан биир маҥнайгынан детектив жанрыгар ылсыбыт киһинэн буолаҕын, «Сайсары күөлгэ түбэлтэ» кинигэҕин хайдах быһыылаахтык суруйбуккунуй?

— Мин детективы сөбүлээн ааҕабын, бу жанр үгүс дьон болҕомтотун тардар. Олоххо баар дьоҥҥо олоҕуран, прототиптаан суруйабын. Киһи олохтон ордугу син биир кыайан толкуйдаабат. Олоххо баар сюжеты ылан суруйаҕын. «Хапсыһыыга» тустуук уолаттары, «Көтүүгэ» Анегина Ильинаны, Анастасия Лыткинаны прототип оҥостубутум. «Сайсары күөлгэ түбэлтэ» кинигэбин эмиэ олоххо олоҕуран суруйбутум. Детектив жанрын сөбүлүүр буоламмын, ити кинигэни суруйарга ылсыбытым.

— Егор Петрович, хас сыллаахха ыал буолбуккунуй?

— 1976 сыллаахха Үөһээ Бүлүү кыыһын Мария Петровнаны кытта сүбэбитин холбоон алаһа дьиэ тэриммиппит. Ыал буолбуппут үйэ чиэппэриттэн орто. Үс уоллаахпыт. Улахан уол Петр мин төрөөбүт Мэҥэ-Алдаммар учууталлыыр, орто уол Гоша Санкт-Петербурга үлэлии-үлэлии госуниверситекка дьоппуон тылын үөрэтэр. Кыра уолум Миша эмиэ Питергэ физиканы дириҥэтэн үөрэтэр, оскуолаҕа тохсус кылааска үөрэнэр.

Дьиэ кэргэн, оҕо олоххо тардыһыыны күүһүрдэллэрин эппинэн-хааммынан билбитим. Сэттэ сыллааҕыта дойдубуттан оттоон-мастаан Дьокуускайбар кэлбитим. Иккис мэндиэмэҥҥэ кирилиэһинэн тахсаары аҕылааһын, тиритии-хорутуу бөҕөтө. Туох ааттаах алдьархайа буолла дии санаабытым. Урут ыалдьыбатах буоламмын, ааһар ини дии-дии үлэлии сырыттым. Онтукайым ааспат-арахпат ыарахан ыарыы буолан биэрдэ. Хотуолатар, аһыах санаам кэлбэт. Биир ый иһигэр 15 киилэни сүтэрэн кэбистим. Кэргэним баран көрдөр диэбитигэр, дьэ балыыһаҕа бардым. Икки бүөрүм аккаастаан кэбиспит. Сымыйанан эппит курдук, киһи начаас өлүү суолун диэки таҥнары сурулуур эбит. Онтон абыраллаах дойдуга, медицинскэй кииҥҥэ, диализка хааммын ыраастатаннар арыый чэпчээбитим. Сырдыкка-хараҥаҕа киирэ сылдьыбытым. Дьэ маннык, киһи күчүмэҕэй кэмигэр аттыгар чугас дьонуҥ, кэргэниҥ, оҕолоруҥ бааллара күүскэр күүс эбэллэр. Мин тыыннаах хааларбар ыҥырбыт-угуйбут киһинэн оҕом Мишенькам буолар. Кэргэним балыыһаттан көҥүллэтэн дьиэбэр таһаара сылдьыбыта. Сэттэлээх Мишам хаалтыстаах, көстүүмнээх уолаттар хордарыгар ыллыы турарын көрөммүн олус диэн уйадыйбытым. Ама, бу кырачаан киһибин быраҕаммын, аллараа дойдуга аттаныах бэйэкэм дуу дии санаабытым.

Куорат баанньыгын аттыгар дьиэ кэргэнинэн хаартыскаҕа түһэ барбыппыт. Тиһэх  күммэр наада буолуо диэн соҕотоҕун хаартыскаҕа түһэргэ санаммытым. Хаартыскаҕа түһээри бэлэмнэнэн олорбутум кэннэ, кырачааным Миша «оттон мин» диэбитинэн сыста түспүтэ. Күн сириттэн күрэммэппин билбит курдук. Ол хаартыскам миэхэ күн бүгүҥҥэ диэри ымыы буолар.

Күүстээх санаа, арааһа, хайа да эмтээҕэр туһалаах быһыылаах. Икки сылы быһа күн өрүү-өрүү хааммын ыраастата-ыраастата сырыттым. Бастакы Президеммит Михаил Николаев өйөбүлүнэн, көмөтүнэн Германияҕа бара сылдьыбытым. «Бүөрүҥ бүппүт, атын бүөрү олордуохха наада», — диэбиттэрэ. Доруобуйам туругунан биһиги дьиэ кэргэн Санкт-Петербурга көспүппүт. 1997 сыллаахха бүөрбэр трансплантация оҥорбуттара. Бу куорат климатын олус сөбүлээбитим. Үс сыллааҕыта доруобуйам тупсан дойдубар төннөн кэлбитим.

— Кэлин туох үлэлэри оҥортоотуҥ?

— «Таптал түөрт кэмэ», «Хара мааска», «Дорога Якутии» диэн кинигэлэрим бэчээттэнэн таҕыстылар. «Ильмень күөлгэ иэдээн», «Угуйар саҕахтар» хомуурунньуктары бэлэмнэстим. Санкт-Петербурга саха суруйааччыларын улахан доҕордоро, биһиги биллиилээх поэттарбыт хоһооннорун тылбаастаабыт Илья Фоняков олорор. Кини араас сылларга тылбаастаабыт үлэлэрин көрдөһөн аҕалан, хомуурунньук оҥотторон, «Бичиккэ» аҕалан биэрбитим. Саха сирэ Россия састаабыгар көҥүл өттүнэн холбоспута 370 сыллаах үбүлүөйүн көрсө «Волшебное слово» диэн кинигэ буолан таҕыста. Маны таһынан аан бастакы толору метражтаах Никита Аржаков туруоруутунан «Хара мааска» диэн киинэм ситиһиилээхтик көрдөрүллэ турар.

— Инники былааҥҥын кытта кылгастык билиһиннэр эрэ.

— Былаан элбэх. Ол эрэн төһөтө туоларын-туолбатын эрдэ таайымыах. «Ильмень үрдүнэн туруйалар» диэн киинэ сценарийын суруйан бүтэрбитим. Улуу Кыайыы 60 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиир хамыыһыйа бэрэссэдээтэлигэр вице-президент Александр Акимовка ити киинэ сценарийын туттарбытым. Кини хамыыһыйатын чилиэннэригэр көрдөрө сылдьар. Табылыннаҕына «Ильмень үрдүнэн туруйалар» киинэ сотору кэминэн көрөөччүлэр иннилэригэр тахсыаҕа .

 * * *

 Маннык саха интеллигенциятын чулуу бэрэстэбиитэллэрин кытта кэпсэтии күн-дьыл аастаҕын ахсын өссө сыаналанар дии саныыбын.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением