Кини уустук боппуруоска сөптөөх быһаарыылары ылынарга, төрөөбүт дойдуну бэриниилээхтик таптыырга, дьон санаатыгар тирэҕирэргэ, кинилэргэ эрэнэргэ, саргылаах сарсыҥҥыга итэҕэйэргэ үтүө холобур буолар. Айсен Сергеевиһи үйэ аҥаардаах үбүлүөйүнэн ааҕааччыларбыт уонна «Ил Түмэн» издательскай дьиэ кэлэктиибин аатыттан эҕэрдэлиибит! Төрөөбүт өрөспүүбүлүкэтин, дойдутун туһугар салгыы ситиһиилээхтик үлэлииригэр, кытаанах доруобуйаны, табыллыыны, дьиэ кэргэнигэр дьолу баҕарабыт! 

• Айсен Николаев 1972 сыл тохсунньу 22 күнүгэр Ленинград куоракка төрөөбүтэ. Үөһээ Бүлүүгэ учууталлар дьиэ кэргэттэригэр улааппыта. 16 сааһыгар аатырбыт Үөһээ Бүлүүтээҕи физика-математика хайысхалаах оскуоланы кыһыл көмүс мэтээллээх түмүктээбитэ.

• 1994 сыллаахха М.В. Ломоносов аатынан Москватааҕы судаарыстыбаннай университеты бүтэрэн, ити сыл үлэтин «САПИ» үп корпорациятыгар саҕалаабыта.

• 1995 сыллаахха «АлмаасЭргиэнБаан» бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччынан анаммыта. Манна кини баан инники сайдыытын былаанныыр, Арассыыйа пуондабай ырыынагар киириигэ экэниэмикэҕэ куттал суоһаабатын туһугар хайысхалары салайбыта.

• 1997 сыллаахха Ил Түмэн Өлөөн биир мандааттаах уокуругуттан дьокутаатытан талыллар. 12 хандьыдааты, ол иһигэр дьокутаат, миниистир, «АЛРОСА» хампаанньа вице-бэрисидьиэнин кытта кытаанах киирсиигэ быыбардааччылар улахан өйөбүллэрин ылбыта. 25 сааһыгар кини СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын дьокутаата буолбута, итинэн Саха Сирин парламенын устуоруйатыгар саамай эдэр дьокутаат быһыытынан киирбитэ. Өрөспүүбүлүкэ палаататын киһи быраабыгар, ис уонна тас бэлиитикэҕэ, норуоттар сыһыаннаһыыларыгар, аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар дьыалаларыгар, уопсастыбаннай түмсүүлэр уонна бэлитиичэскэй баартыйалар хамыыһыйаларыгар үлэлээбитэ.

• 26 сааһыгар, 1998 сылтан, «АлмаасЭргиэнБааны» салайан барбыта. Баан инники сайдыытын тосхолун оҥорбута, өрөспүүбүлүкэ бастакы Бэрэсидьиэнэ М.Е. Николаев өйөбүлүн ылыан ылбыта.

• 2000 сыл муус устарыгар СӨ Бэрэсидьиэнин «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр баан ситимин бөҕө туруктаах оҥорууга миэрэлэри ылыы туһунан» Ыйааҕынан, «АлмаасЭргиэнБаан» Саха Сирин норуотун хаһаайыстыбатын салааларын тус экэниэмикэлэрэ тирэхтээх уонна үп өттүнэн бөҕө туруктаах буолалларыгар эппиэтинэһи сүгэр боломуочуйалаах баан быһыытынан буолара быһаарыллыбыта. А.С. Николаев салайааччылаах «АлмаасЭргиэнБаан» ньиэп салаатыгар, экология судаарыстыбаннай бырагыраамаларыгар уонна алмаастаах улуустар социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыларыгар, тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаараач­чыларыгар кирэдьииттээһиҥҥэ тастан үбү киллэриигэ соруктары ситиһиилээхтик толороро. Баан өрөспүүбүлүкэ үбүн систиэмэтигэр баһылыыр-көһүлүүр балаһыанньаны ылбыта.

• 2002 сыллаахха Ил Түмэн үһүс ыҥырыыга киин куорат Богатыревскайдааҕы быыбардыыр уокуруктан дьокутаатынан талыллыбыта. Дьокутааттыыр кэмнэригэр сис кэмитиэттэргэ үлэлээбитэ – бүддьүөт, хонтуруол, экэниэмикэ уонна инвестиция бэлиитикэлэригэр. Улахан үлэ Аартыка кытылынан тайаан сытар улуустары өйөбүлгэ, кинилэр социальнай инфраструктураларын сайыннарыыга, табаны иитиигэ, үгэскэ кубулуйбут төрүт дьарыктарын харыстааһыҥҥа ууруллубута. Ол кэмҥэ бүддьүөт кэмитиэ­тин биир ситиһиитинэн бары эйгэҕэ хамнаска иэстэн төлөрүйүү уонна судаарыстыба бүддьүөтэ социальнай хайысхатын бөҕөргөтүү буолбута. Хонтуруоллуур кэмитиэккэ Айсен Сергеевич бэрэссэдээтэл солбуйааччытынан үлэлиир кэмигэр парламент хонтуруоллуур таһыма күүһүрбүтэ. Кини дьокутаат быһыытынан экэниэмикэҕэ уонна социальнай эйгэҕэ суолталаах сокуоннар олоххо киириилэригэр биир сүрүн көҕүлээччинэн уонна тэрийээччинэн буолбута.

• 2004 сыллаахха бөҕө тирэхтээх үлэлээх «Алмаас­ЭргиэнБаан» салайааччыта Айсен Николаев Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үбүн миниистиринэн ананар. Кини Үп министиэристибэтин салайар кэмигэр дойду үрдүнэн бүддьүөт бэлиитикэтигэр уларыта тутуулар киирэ турар кэмнэрэ этэ. Федеральнайдааҕы уонна эрэгийиэннээҕи диэн боломуочуйалары тыырсыылар бара тураллара. Оччолорго РФ Үпкэ министиэристибэтин кытта сөптөөх сыһыан олохтонон, Саха Сиригэр чуолкай бүддьүөт бэлиитикэтэ бигэргэммитэ, үбү бэрээдэктээһин күүһүрбүтэ. Айсен Николаев салалтатынан аан бастаан СӨ судаарыстыбаннай бүддьүөтүн систиэмэлээх тосхоло оҥоһуллубута, өрөспүүбүлүкэ тэрилтэлэрин үп-хаһаайыстыбаннай үлэлэрин туруга ырытыллыбыта. Эрэгийиэн үбүн бырагыраамата сааһыламмыта, ол түмүгэр Саха Сирэ Арассыыйаҕа инники күөҥҥэ тахсыбыта. Өрөспүүбүлүкэ инвестицияҕа үлэтэ кэҥээбитэ, үбү хапытаалынай угуу улааппыта. «АЛРОСА» АХ арендатыттан киирэр үбү Саха Сиригэр төнүннэрэр туһунан федеральнайдааҕы былаас биир кэлим быһаарыы ылары ситиспитэ, итинэн өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн сүрүн дохуоттуур чааһа толоруллар.

• 2007 сыл олунньу 16 күнүгэр СӨ Бэрэсидьиэнин Ыйааҕынан Айсен Николаев СӨ Бэрэсидьиэнин уонна Бырабыыталыстыбатын дьаһалтатын салайааччытынан ананар. Кини ис бэлиитикэни тутара. Ол иһигэр олохтоох бэйэни салайыныы сайдыыта, судаарыстыбаннай салайыныыга уларыта тутуу, коррупцияны кытта үлэ. Айсен Сергеевич «Победа» өрөспүүбүлүкэтээҕи тэрийэр кэмитиэти салайбыта. СӨ Бэрэсидьиэнин уопсастыбаннай-консультациялыыр Сэбиэтин хос бэрэссэдээтэлинэн, «Алмаастаах провинциялар» улуустар социальнай-экэнэмиичэскэй уонна экологическай бырагыраамаларын олоххо киллэриигэ сыаллаах бүддьүөт пуондатын кэллиэгийэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ. Арассыыйа норуотун хаһаайыстыбатыгар салайар каадырдары бэлэмнээһин тэрилтэтин салайбыта, өрөспүүбүлүкэ салайар каадырдарын саппааһын тэрийиигэ бырагырааманы олоххо киллэрбитэ.

• 2011 сыл ыам ыйыгар Айсен Сергеевич Николаев СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччытынан анаммыта. Тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын, туризмы уонна урбааны, айылҕа харыстабылын, науканы уонна инновацияны сүрүннүүрэ. Кини быһаччы кыттыытынан бырагыраамалаах-сыаллаах салайыыга көһүү ыытыллар. Ити кэмҥэ кини салалтатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин инники сайдыытыгар алта сүдү суолталаах судаарыстыбаннай бырагыраамалар оҥоһуллаллар.

• 2012 сыл кулун тутар 4 күнүгэр Айсен Сергеевич Дьокуускай куорат баһылыгынан талыллар. 2013 сылга аан бастаан Дьокуускай куорат 2032 сылга диэри социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын стратегията ылыллар. Маны Арассыыйа муниципальнай таһымҥа биир бастакынан ылыллыбыт сүдү суолталаах историческай докумуон быһыытынан билинэллэр. Олох-дьаһах сайдыытыгар хас биирдии хайысхаҕа биир кэлим бырагыраамалар ылыллыылара стратегия төрүтүнэн буолар. Дьокуускай үлэҕэ-хамнаска «Аһаҕас салайыныыны» киллэриигэ пилотнай муниципалитеттар кэккэлэригэр киирсэр. 2012 сылтан куорат бүддьүөтэ 60% улаатта, ол иһигэр бэйэ киллэрэр дохуота 72% үрдээтэ. Эбийиэктэри хапытаалынай тутууга инвестиция киириитэ 2,5 төгүл эбилиннэ. Дьиэни тутуу икки төгүл улаатта, онон Дьокуускай бу хайысхаҕа Уһук Илиҥҥэ бастакы миэстэҕэ турар. Дьокуускай куорат дойду үрдүнэн биир бастакынан саахалланар туруктаах уонна хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүүгэ Бэрэсидьиэн бырагырааматын ситиһиилээхтик толордо. 2042 ыал саҥа кыбартыыралар күлүүстэрин туттулар. Саахалланар туруктаах тыһыынча аҥаара дьиэ көтүрүлүннэ. Куорат 80 км усталаах ис суола өрөмүөннэннэ. Өссө 20 сыл анараа өттүгэр кыаҕын сүтэрбит куорат ууну аһардар-сүүрдэр ханааллара саҥардылыннылар. Куорат бас билиитигэр тыһыынчанан гектар сир төннөрүлүннэ, ол түмүгэр оҕуруот аһын хомуйуу, бурдук үүннэриитэ 2-5 төгүл улаатта. 2015 сыллаахха өрөспүүбүлүкэҕэ аан бастаан «Хаҥалас» индустриальнай паарка ТОСЭР статуһун ылары ситиспитэ. Манна сылы эргиччи үлэлиир тэпилииссэ оҥоһуллубута.

• Айсен Николаев куоракка саха оҕото ийэ тылынан толору үөрэнэригэр уонна иитиллэригэр көрсүбүт кыһалҕаларын быһаарда. 16 муниципальнай уонна 22 чааһынай оҕо уһуйааннара тутуллан, оскуола иннинээҕи саастаах оҕолор тэрилтэнэн хааччыллалларыгар усулуобуйа тэрилиннэ. А.С.Николаев көҕүлээһининэн, куорат Уопсастыбаннай палаатата тэриллибитэ, Дьокуускай устуоруйаҕа дьаралыгын суолтата төннөрүллүбүтэ, норуот куоластааһынынан киин куорат өрөгөй ырыата бигэргэммитэ.

• Кини «Холбоһуктаах куораттар уонна олохтоох былаастар» Бүтүн аан дойдутааҕы тэрилтэ вице-бэрэсидьиэнэ, экэниэмикэ сыһыаннаһыытыгар туһуланар «Хотугу эргимтэ куораттара уонна Уһук Хоту холбоһуга» ассоциациятын вице-бэрэсидьиэнэ, Сибиир уонна Уһук Илин куораттарын ассоциациятын Сэбиэтин чилиэнэ.

• 2018 сыл ыам ыйын 28 күнүгэр Российскай Федерация Бэрэсидьиэнэ В.В.Путин Ыйааҕынан Айсен Николаев Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын эбээһинэһин толорооччунан анаммыта. Ити күн «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа эрэгийиэннээҕи салаатын кэмпириэнсийэтэ А.С. Николаевы Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханыгар хандьыдаатынан туруорбута.

• Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ Айсен Николаев – билиилээх, бириинсиптээх уонна ирдэбиллээх салайааччы. Судаарыстыбаннай толкуйдаах. Салайыыга аныгы көрүүлэрдээх, ньымалардаах. 2017 сыллаахха В.В. Путин сорудаҕынан тэриллибит Эрэгийиэннэри сайыннарыыга киин уонна стратегическай көҕүлээһиннэр агентствотыгар «Салайыы маастарыстыбата: эрэгийиэн хамаандатын сайдыыта» бырагырааманан үөрэммитэ. Национальнай технологическай көҕүлээһини олоххо киллэриигэ, Уһук Илиҥҥэ уонна өрөспүүбүлүкэҕэ эдэр профессионаллар хамсааһыннарын лиидэринэн буолбута.

• Олоххо олус көхтөөх көрүүлээх. Сахатын Сирин дьоно-сэргэтэ олохторун хаачыстыбата уйгулаах буоларыгар, тупсарыгар эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһар. Дьокуускай куорат уонна бүтүн өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар ис дууһатыттан кыһаллар. Бииргэ үлэлиир дьоно, кэллиэгэлэрэ, өрөспүүбүлүкэ уонна куорат уопсастыбаннаһа, Арассыыйа уонна аан дойду муниципалитеттара ытыктыыллар, киэн тутталлар.