Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Уопсастыба

Табахтааһыны хааччахтыыр сокуон барыла киирдэ

Ил Түмэҥҥэ кулун тутар 26 күнүгэр «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар тустаах уопсастыбаннай сирдэргэ табаҕы, никотиннаах бородууксуйаны тардыыга эбии хааччаҕы олохтуур туһунан» сокуон барыла киллэрилиннэ. Сокуон барыла түөрт ыстатыйалаах, онтон бииригэр…
29.03.24 10:35

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

2020 сыл олунньу 5 күнүгэр Российскай Федерация наукатын уонна үрдүк үөрэҕин министиэристибэтин бирикээһинэн Россия Наукаларын академиятын Сибиирдээҕи салаатын Саха сиринээҕи научнай киинин састаабыгар киирэр Гуманитарнай чинчийии уонна Хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар проблемаларын институтугар диссертационнай сэбиэт саҥаттан арылынна.

2020 сыл олунньу 5 күнүгэр Российскай Федерация наукатын уонна үрдүк үөрэҕин министиэристибэтин бирикээһинэн Россия Наукаларын академиятын Сибиирдээҕи салаатын Саха сиринээҕи научнай киинин састаабыгар киирэр Гуманитарнай чинчийии уонна Хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар проблемаларын институтугар диссертационнай сэбиэт саҥаттан арылынна.

Диссертационнай сэбиэккэ саха тылын чинчийэр учуонайдар филологическай наука кандидатын, филологическай наука дуоктарын истиэпэнин ханна да ыраах барбакка, үрдүттэн олорон, төрөөбүт дойдуларыгар көмүскүүр кыахтаннылар. Бу туһунан мин диссертационнай сэбиэт бэрэссэдээтэлэ, институкка Саха тылын отделын кылаабынай научнай сотруднига, филологическай наука дуоктара Николай Николаевич Ефремовтыын уонна диссертационнай сэбиэт бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта, Саха тылын отделын сэбиэдиссэйэ, филологическай наука дуоктара Надежда Ивановна Даниловалыын сэһэргэстим.

2 копияАан бастаан саха тылыгар көмүскэнэр сэбиэт 1992 сыллаахха, академик Петр Алексеевич Слепцов туруорсуутунан арыллыбыта. Ол саҕана институт Саха сирин Наукаларын академиятын Гуманитарнай чинчийэр института диэн ааттанар этэ уонна сэбиэккэ кандидатскай диссертациялары эрэ көмүскүүр этилэр. Сотору соҕус, 1995 сыллаахха сэбиэт дуоктар диссертациятын көмүскэтэр кыахтаммыта. Ол сыл диссертационнай сэбиэккэ бастакынан научнай үлэтин ситиһиилээхтик көмүскээн, Саха сиригэр киэҥник биллэр, бөдөҥ диалектолог Спиридон Алексеевич Иванов филологическай наука дуоктарын үрдүк аатын ылбыта. Киниэхэ оппоненынан Россия Наукаларын академиятын чилиэн-корреспондена, профессор Анна Владимировна Дыбо (Москва к.) буолбута.

Кэлин институт Хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар проблемаларын институтун кытта холбоһон, Саха сирин Наукаларын академиятын састаабыттан тахсан официальнай аатын уларыппыта. 2018 сыллаахха Дьокуускай куоракка баар сэттэ научнай институт «Россия Наукаларын академиятын Сибиирдээҕи салаатын Саха сиринээҕи научнай киинэ» Федеральнай чинчийэр киин састаабыгар киирэр процедуралара саҕаламмытынан  сибээстээн, диссертационнай сэбиэт үлэтэ тохтуу сылдьыбыта. Онон 2020 сыл Гуманитарнай чинчийии уонна Хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар проблемаларын институтугар үчүгэй, кэрэхсэбиллээх уларыйыыттан саҕаланна диэххэ сөп.

— Биһиги үлэбитигэр наука эйгэтигэр киэҥник биллэр дьон көмүскээбиттэрэ. Ол курдук, 2000 сыллаахха Саха сиригэр Новосибирскай куораттан кэлэн Ираида Яковлевна Селютина уонна Наталья Николаевна Широбокова биһиги диссертационнай сэбиэппитигэр дуоктар диссертацияларын ситиһиилээхтик көмүскээбиттэрэ. Кинилэр иккиэн Новосибирскайга баар Филология институтугар үлэлииллэр — Наталья Широбокова  Сибиир норуоттарын тылларын сиэктэрин сэбиэдиссэйэ, институт дириэктэрин солбуйааччытынан өр үлэлээбитэ, оттон Ираида Селютина экспериментальнай-фонетическай чинчийиилэр лабораторияларын кылаабынай научнай сотруднига. Маны таһынан, официальнай оппоненнар уонна диссертацияҕа сыанабыл биэрэр тэрилтэлэр эмиэ биллэр учуонайдар уонна бөдөҥ научнай тэрилтэлэр буолаллар, — диэн Надежда Ивановна чопчулаата.

Россия Наукаларын академиятын Сибиирдээҕи салаатыгар дойдубут норуоттарын тылларыгар атын диссертационнай сэбиэт суох. Саха сиригэр эрэ баар. Бу Гуманитарнай чинчийии уонна Хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар проблемаларын институтун үрдүк таһымын дакаастыыр. Диссертационнай сэбиэт ханнык баҕарар научнай институкка дуу, научнай кииҥҥэ дуу арыллыбат. Ирдэбил быһыытынан, диссертационнай сэбиэти арыйыан баҕалаах научнай тэрилтэҕэ бу идэҕэ 5-тэн аҕыйаҕа суох наука дуоктара үлэлиир буолуохтаах, маны таһынан хас биирдии диссертационнай сэбиэт чилиэнэ научнай сурунаалларга бэчээттэнэр ыстатыйалара хайаан да үрдүк таһымнаах буолуохтаахтар, онно эбии кинилэр 5 сыл устата бииртэн итэҕэһэ суох монографияны суруйан бэчээккэ таһаарар буолуохтаахтар.

— Биһиэхэ аҥаардас саха тылын туһунан суруллубут диссертациялары эрэ буолбакка, атын тыллары чинчийбит учуонайдар эмиэ кандидат, дуоктар диссертацияларын көмүскүөхтэрин сөп. Итинник көмүскээһин «разовай защита» диэн ааттанар. Ити курдук 2001 сыллаахха юкагир тылын лексикологиятыгар дуоктар диссертациятын Гаврил Николаевич Курилов көмүскээбитэ. Кини биһиги институппут Хотугу филология отделын кылаабынай научнай сотруднига, — диэн быһаарар Николай Николаевич.

3 копияДиссертационнай сэбиэт аан бастаан арыллыаҕыттан ыла уопсайа 62 тыл үөрэхтээҕэ научнай үлэлэрин көмүскээннэр, 53 учуонай филологическай наука кандидата, 9 учуонай филологическай наука дуоктара буолбуттара. Маны таһынан, сэбиэт арыллан, саха тылын чинчийээччи ахсаана сылтан сыл элбии турар. Ити олус үчүгэй бэлиэ буолар.

—Биһиэхэ диссертацияларын респуб­ликаҕа биллэр тыл үөрэхтээхтэрэ, уопсастыбаннай, судаарыстыбаннай деятеллэр көмүскээбиттэрэ. Холобур, СӨ Бырабыыталыстыбатын тыллары сайыннарыыга управлениетын салайааччыта Римма Романовна Жиркова, институппут дириэктэрэ Наталья Иннокентьевна Попова, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ профессора Гаврил Гаврильевич Филиппов, РФ хотугулуу-илиҥҥи норуоттарын тылларын уонна культураларын Институтун дириэктэрэ Гаврил Григорьевич Торотоев уо.д.а, — диэн Николай Николаевич тоһо­ҕолоон биэрдэ.

— Сахабыт тыла чугастааҕы кэмҥэ сүтэр, симэлийэр куттала наһаа улахана суох. Быһа холуйан эттэххэ, Дьокуускайга саха омугун үс гыммыттан биирэ олорор. Манна тыа сириттэн көһөн кэлэн олохсуйуу элбээн, билигин өрөспүүбүлүкэбит киин куоратыгар саха тыла ордук күннээҕи кэпсэтиигэ-ипсэтиигэ үгүстүк туттуллар буолла. Биһиги институппут Саха тылын отделын сүрүн научнай сотруднига, филологическай наука кандидата Нина Иннокентьевна Иванова бу хайысхаҕа улахан чинчийэр үлэни ыыппыта. Кини научнай үлэтин түмүгүнэн, кэлиҥҥи сылларга официальнай, социальнай эйгэҕэ: эмп тэрилтэлэригэр, атыыга-эргиэҥҥэ, пенсия, нолуок сулууспаларыгар сахалыы кэпсэтии элбээтэ. Ол эрээри, официальнай дьыалабай эйгэҕэ саха тыла туттуллуута кыараҕас, мөлтөх, нуучча тыла баһылыыр. Оттон саха тыла сүппэт-симэлийбэт туруга хас биирдии саха киһититтэн тутулуктаах, оҕону кытта төрүөҕүттэн ийэ тылынан кэпсэтиэххэ наада, — диэн Надежда Ивановна түмүктээтэ.

Диссертационнай сэбиэт арыллыбыта саха тылын чинчийиигэ, тирээн турар прикладной боппуруостары быһаарыыга туһалаах буолуо. Саха тылыгар научнай чинчийиилэри ыытыы инникитин улахан суолталаах: научнай үлэлэр саха тылын  киэҥ эйгэҕэ, аан дойду таһымыгар таһаараллар.

Мария Ефремова суруйуута

Станислав Алексеев хаартыскаҕа түһэриитэ

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением