Н.И.Шарин 1930 сыллаахха сэтинньи 17 күнүгэр Орто Халымаҕа Сылгы Ыытар нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Сэрии сылларыгар сайын аайы, оччотооҕу тыа сирин оҕолорун курдук, холкуос хара үлэтигэр харса суох үлэлээн улааппыта. Ол быыһыгар 1943-1944 сс. үөрэх дьылыгар, үп-ас татымыгар кыһарыйтаран, оскуола оннугар холкуоска учуотчук-биригэдьииринэн үлэлии сылдьыбыта. Дьоҕурдаах, дьаныардаах уол уон тоҕус саастааҕар үөрэҕин бүтэрэн, сэттэ кылаастаах оскуолаҕа учууталлаабыта.

Үөрэххэ-билиигэ баҕалаах, тобуллаҕас толкуйдаах буолан, Николай Шарин 1951 сыллаахха Герцен аатынан Ленинградтааҕы педагогическай институкка туттарсан киирбитэ,  итиэннэ ол кэмнээҕи тыа сирин сахатын оҕото санаммат даҕаны үөрэҕин кыһатын ситиһиилээхтик бүтэрэн, 1955 сыллаахха  дойдутугар идэлээх үлэһит буолан эргиллибитэ. Эдэр учууталы төрөөбүт Сылгы Ыытарыгар сэттэ кылаастаах оскуолаҕа дириэктэринэн анаабыттара. Манна таһаарыылаахтык үлэлии сырыттаҕына, үөһээ салалта таба көрөн, Орто Халыма оройуонунааҕы Сэбиэт ситэриилээх кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн талбыттара. Онтон ССКП Орто Халыма оройуонунааҕы кэмитиэтин бастакы сэкирэтээринэн өрө таһаарбыттара.

Николай Иванович Шарин оройуон салалтатыгар үлэлиир сылларыгар дьиҥнээх буһуу-хатыы оскуолатын ааспыта, бэртээхэй бэлиитик, хаһаайыстыбанньык быһыытынан уһаарыллан тахсыбыта. Үлэ дьонун кытта биир тылы була, кинилэр кыһалҕаларын быһаара үөрэммитэ кэлин өссө үрдүк эппиэтинэстээх дуоһунастарга үлэлииригэр олук охсубута чуолкай.

Н.И.Шарины 1962 сыллаахха Саха АССР үөрэҕин миниистиринэн анаабыттара. Кини салааны салайар кэмигэр, 1962-1981 сылларга, дойду үрдүнэн бүттүүн сэттэ, аҕыс кылаастаах, онтон орто үөрэхтээһиҥҥэ судаарыстыба улахан соруктары туруорбута. Ол сүнньүнэн Үөрэх министиэристибэтэ уонна Учууталлар идэлэрин үрдэтэр институт утумнаах уонна кимиилээх үлэни ыыппыттара. Баартыйа салалтатынан миэстэтигэр сэбиэскэй уорганнар уонна уопсастыбаннас көмөлөһөр, ыкса үлэлэһэр буоланнар, норуот үөрэҕириитин систиэмэтигэр, куорат уонна тыа сирин  оскуолаларыгар сүктэриллибит улахан сорук кэмигэр толоруллара. Ити сылларга орто үөрэҕи бүтэрбит ыччат ахсаана 6,6 төгүл элбээбитэ, кылааска иккис сылын хаалыы суох оҥоһуллубута, үөрэнээччилэр билиилэрин хаачыстыбата үрдээбитэ, биирдиилээн биридимиэттэри, чуолаан, физиканы-математиканы дириҥэтэн үөрэтэр кылаастар, оскуолалар үөскээбиттэрэ. Быһата, нэһилиэнньэ үөрэҕин-билиитин таһымын үрдэтиигэ сөҕүмэр көрдөрүүлэр ситиһиллибиттэрэ. Саха сирэ дойду 16 автономнай өрөспүүбүлүкэтин ортотугар сүрүн көрдөрүүлэргэ барытыгар бастакы миэстэҕэ тахсыбыта.

Николай Иванович бы­һаччы салалтатынан учууталлар идэлэрин үрдэтиигэ баһырхай үлэ ыытыллыбыта. Оскуолалары үөрэх былааннарынан, бырагыраамаларынан, кинигэлэринэн уонна реформа ирдэбилигэр эппиэттиир үөрэтэр-методическай босуобуйаларынан хааччыйарга кэмигэр уталытыллыбат дьаһал ылыллара. Саҥа тутуу суотугар оскуолалар материальнай базалара бөҕөргөөбүтэ. Оскуолаларга кэбиниэттэринэн үөрэтии тиһигэ киллэриллибитэ. Миниистир тус өйөбүлүнэн, кыһамньытынан Социалистическай үлэ дьоруойа Г.Е.Бессонов, ССРС норуодунай учуутала М.А.Алексеев, РСФСР оскуолаларын үтүөлээх учуутала Б.Н.Андреев курдук өрөспүүбүлүкэ биллиилээх учууталларын педагогическай талааннара арыллыбыта.

Н.И.Шарин 1981 сыл бэс ыйы­гар Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин президиумун сэкирэтээринэн талыллан, 1990 сыл муус устарга аппараат тутула уларытыллан, Үрдүкү Сэбиэт сэкирэтэрийээтин иһинэн саҥа тэриллибит омуктар икки ардыларынааҕы салааҕа сэбиэдиссэйинэн бигэргэниэр диэри үлэлээбитэ. Николай Иванович Үрдүкү Сэбиэт президиумугар сэкирэтээрдиир кэмигэр сэбиэттэр тэрийэр-маассабай үлэлэрэ биллэ-көстө тупсубута, кинилэр оройуоннар, куораттар сайдыыларыгар оруоллара үрдээбитэ. Бары таһымнаах дьокутааттар үлэлэрин тупсарыыга, кинилэр быыбардааччыларын кытта ситимнэрин бөҕөргөтүүгэ, быыбардааччылар этиилэрин, туруорсууларын толорууга болҕомто күүһүрбүтэ. Николай Шарин бэйэтэ Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин алта ыҥырыытыгар, 1963 сылтан 1990 сылга диэри, дьокутаатынан талыллыбыта,  25 сыл ССКП Саха сиринээҕи кэмитиэтин чилиэнинэн сылдьыбыта, учууталлар Бүтүн Арассыыйатааҕы уонна иккитэ Бүтүн Сойуустааҕы сийиэстэригэр, үөрэҕирии, үрдүк оскуола уонна наука тэрилтэлэрин үлэһиттэрин идэлээх сойуустарын Бүтүн Сойуустааҕы сийиэстэригэр дэлэгээтинэн талыллан кыттыбыта.

Н.Шарин 1990 сыллаахха биэнсийэҕэ тахсан, улахан үлэттэн туораабыта гынан баран, педагогическай үлэтин салҕаабыта. Николай Ивановиһы биир идэлээхтэрэ Норуот педагогикатын ассоциациятын бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлинэн талбыттара уонна «Саха сиригэр норуот үөрэҕэ» сурунаал эрэдээктэрин солбуйааччынан бигэргэппиттэрэ. Кини маны таһынан уопсастыбаннай үлэтэ хара баһаам этэ: Үөрэх министиэристибэтин кэллиэгийэтин чилиэнэ, Ил Түмэн уонна Бырабыыталыстыба бэтэрээннэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ, өрөспүүбүлүкэ Ытык Сүбэтин чилиэнэ.

Саха сирин хайа баҕарар муннугар Николай Иванович Шарины муударай салайааччы, талааннаах педагог, айылҕаттан мындыр өйдөөх киһи быһыытынан билэллэр, билинэллэр. Кини 2015 сыллаахха 85 сааһыгар сылдьан, бу орто дойду олоҕуттан барыар диэри кырдьыгы тутуспута, сэмэй майгытын ыһыктыбатаҕа. Николай Шарин олоҕо, үлэтэ – төрөөбүт дойдуга, норуокка сулууспалааһын уонна бэриниилээх буолуу чаҕылхай холобура.

Түмүк оннугар

Саха Өрөспүүбүлүкэтин биллиилээх судаарыстыбаннай-уопсастыбаннай диэйэтэлэ, РСФСР оскуолаларын үтүөлээх учуутала, ССРС үөрэҕириитин туйгуна, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕин үтүөлээх үлэһитэ, Учууталлар учууталлара, Саха Өрөспүүбүлүкэтин ытык киһитэ, тыыл уонна педагогическай үлэ бэтэрээнэ Н.И.Шарин төрөөбүтэ 90 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиир дьаһалы тэрийиини көҕүлүүр бөлөх салайааччыта Николай Дьяконов: «Николай Иванович өҥөтүнэн биһиги бүгүн төрөөбүт сахабыт тылынан көҥүллүк саҥарабыт, өрөспүүбүлүкэҕэ национальнай оскуолалар үлэлээн кэллилэр, хас биирдии оҕо бэйэтин төрөөбүт тылынан үөрэнэр быраабын олоххо киллэрэр кыахтаах», — диэн тэрээһин мунньахха эппитэ.

Николай Иванович Шаринтан төрөөбүт тылбытын хаһан, хайдах өрүһүйбүтүн туһунан эт кулгааҕынан илэ истибит Иван Иванович Шамаев, биллиилээх уопсастыбанньык, өрөспүүбүлүкэтээҕи лиссиэй дириэктэрэ, Ил Түмэн бэһис ыҥырыытын дьокутаата, маннык иһитиннэрдэ:

— Мин бу туһунан Николай Ивановичтан бэйэтиттэн икки төгүл анаан-минээн токкоолоһон, кэпсэтиннэрэн турабын. Бастакыбыт 1998 сыллаахха этэ. Учууталбыт Михаил Андреевич Алексеевка пааматынньык туруорбут күммүтүгэр Николай Иванович эмиэ баара. Мыраантан түһэн баран, ытык киһини дьиэбэр ыҥырбытым. Онно чэйдии олорон: «Мин ол саҕана саҥардыы миниистирдээн эрэрим. Москваҕа күһүн сийиэскэ тиийбиппитигэр Арассыыйа үөрэҕин миниистирин «быйылгы үөрэх дьылыттан төрөөбүт тылынан үөрэтиини тохтотуҥ» диэн ис хоһоонноох бирикээһин туттартаан кэбистилэр. Татарстан үөрэҕин миниистирэ миигин уонна Башкирия миниистирин гостиницаҕа бэйэтин хоһугар ыҥыран ылан: «Мин, сааһырбыт киһи, сүтэрэрим суох, бу бирикээһи толорбоппун. Эһиги, эдэр дьон, бэйэҕит билиҥ. Өскөтүн бирикээһи толордоххутуна — норуоккут кырыыһыгар барыаххыт. Оттон толорботоххутуна – дуоһунаскытыттан мэлийиэххит», — диэтэ. Дьокуускайга кэлэн баран, бирикээс кумааҕытын үлэм остуолун сукуна сабыытын анныгар уган кэбистим. Бу туһунан кимиэхэ даҕаны эппэтэҕим. Оннук ааһан, устунан умнуллан хаалбыта...» – диэн кэпсээбитэ.

Онтон иккистээн 2010 сыл эргин туох эрэ бэлиэ түгэҥҥэ көрсөн, лаппыйан ыйыппытым. Ол саҕана Н.И.Шарин «Саха тылын өрүһүйбүт миниистир» диэн киэҥник биллибит, биһирэнэн сылдьар кэмэ этэ.  Онон тимэҕэ сөллөн кэпсээбитэ. Ол татаар, баскыыр, саха буоланнар үһүөн куомуннаһан, сийиэскэ тыл этэн утарсарга сүбэлэспиттэр. Атын ким даҕаны утарыласпатах. Биһиги дьоммут этиилэрин миниистир кулгааҕын таһынан истибит. Шарин дойдутугар кэлэн, толкуй бөҕөҕө түһэр. Бирикээһи сукуна анныгар укпатах. Онтун туппутунан үөһэ Чирээйэпкэ тахсар уонна үөскээбит балаһыанньаны кэпсиир. Гавриил Иосифович истэн баран: «Кумааҕыгын миэхэ хааллар. Кэпсэтиэм», — диир. Онон, обком бастакы сэкирэтээрэ Киин Кэмитиэккэ эрийэн, боппуруоһу үөһэттэн быһаартаран, төрөөбүт тылбыт быстар дьылҕаттан быыһаммыта чахчы.

Урукку сэбиэскэй каадырдар кытаанах хатарыылаах дьон. Николай Иванович бастакы сырыытыгар, төһө даҕаны Г.И.Чиряев олохтон туораабыта ырааттар, кини сырдык аатыгар күлүк түһэримээри дьиҥнээҕин кэпсээбэтэх буолуохтаах...

Василий НИКИФОРОВ