Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Уопсастыба

Табахтааһыны хааччахтыыр сокуон барыла киирдэ

Ил Түмэҥҥэ кулун тутар 26 күнүгэр «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар тустаах уопсастыбаннай сирдэргэ табаҕы, никотиннаах бородууксуйаны тардыыга эбии хааччаҕы олохтуур туһунан» сокуон барыла киллэрилиннэ. Сокуон барыла түөрт ыстатыйалаах, онтон бииригэр…
29.03.24 10:35

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

Үйэ тэтимэ сылтан-сыл түргэтээн иһэр. Ньир-бааччы, аргыый-наллаан сырыттахха, олохтон хаалан хаалыахха сөп курдук. Дьон-сэргэ аныгы олоххо хамсанан, сүүрэн-көтөн элбэҕи ситиһэр дииллэр. Ол оруннаах. Ол эрээри киһи да эт бэйэтэ элэйэрэ, сыа бэйэтэ сылайара кэмнээх буолуо дуо.

Үйэ тэтимэ сылтан-сыл түргэтээн иһэр. Ньир-бааччы, аргыый-наллаан сырыттахха, олохтон хаалан хаалыахха сөп курдук. Дьон-сэргэ аныгы олоххо хамсанан, сүүрэн-көтөн элбэҕи ситиһэр дииллэр. Ол оруннаах. Ол эрээри киһи да эт бэйэтэ элэйэрэ, сыа бэйэтэ сылайара кэмнээх буолуо дуо.

Аны туран, бу күннэргэ “коронавирус”, “карантин” диэн тыллар уостан түспэккэ хатыланаллар. Нэһилиэнньэ сэрэнэн-сэрбэнэн олорор. Ол да буоллар үгүс дьон үлэлии-хамсыы сылдьар. Маннык тыҥааһыннаах кэмҥэ аҥардас үлэттэн сылайары ааһан, аймалҕан, ыгылыйыы дьону-сэргэни үүйэ-хаайа тутар. Бу олорон сахаларга стресстэн тахсар ньыма баар дуо, былыр өбүгэлэрбит хайдах сынньанар этилэр диэн толкуйга түстүм.

Бу туһунан учуонайдар тугу этэллэр?

Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай уни1424736778 aiu1zhjhdapgq3h4zlyvyubufzwv htmhhluhza9yzmuверситет Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын уонна култуураларын үнүстүүтүн дириэктэрэ Гаврил Торотоев этэринэн, бу туһунан анаан үөрэтии суох. Биирдиилээн источниктарга ити медитацияҕа маарынныыр араас хамсаныылары, үгэстэри лингвист учуонайдар бэйэлэрин үлэлэригэр бэлиэтээбиттэрэ баар буолуон сөп. Оттон фольклор уонна култуура кафедратын ыстаарсай уһуйааччыта Вера Матвеева сахаларга эти-хааны сынньатыы диэн, биллэн турар, баар этэ диир. «Тыылыы тэбэн, илиилэрин тиэрэ ууран сыталлар – сис көннөрүүтэ дэнэр. Симириктээн ылыы диэн баар – кылгас кэмҥэ быстах утуйан ылыы. Оттон ити анаан-минээн үөрэх курдук иһинэн тыыныыны, араас методиканы кэлин айдылар дии саныыбын. Тойукка, арай, тыыныы ньымата баара биллэр. Холобур, уһун тыыннаах, уһуннук  тардар тойуксут диэн. Сорохтор харахтарын симэн олорон, «ммм...» диэн матыып ньыматынан саҥа таһааран, ыарыыларын, сылааларын умналлара. Оттон ол медитативнай тыынар дьарыкка (мантра ааҕыыта эҥин) киирсибэт буоллаҕа дии. Кыһынын олоҥхо, остуоруйа истиитэ, таабырын таайсыы, үһүйээн, хомус түбэлтэ кэпсэтиитэ. Көмүлүөк бэйэтэ ураты тутуулаах — иннигэр сыҕаллан олорон, олоҥхо, остуоруйа эйгэтигэр киллэрэр ураты тутуулаах сырай оһох буоллаҕа. Итиэннэ саха кэпсэтэ олорон сынньанар. Сэлэһэн. Өбүгэлэрбит алааһынан олороллоро.

1424736778 ali0c7lo9g9iiwcemnbjiikxol1xpox8gjwkf8uohmxy копия

Биир эмэ ыалдьыт кэлэрэ ахсааннаах. Баардарын-суохтарын ууран аһатан, ирэ-хоро кэпсэтэн, онон сэргэхсийэн, тыыннарын таһаараллара чахчы», – диэн Вера Семеновна быһаарар. Тибет, Индия култууратын курдук духуобунай сынньаныы түүр норуоттарыгар суох эбит. Уруулуу норуоттартан, арай, истиэп эҥэр баара биллэр. Ол курдук, Саян-Алтай татар-монголларыгар медитация баара биллэр. Суолтата диэн бүтүн норуоту көҕүлүүр, түмэр, сирин-уотун кытта ситимин быспат суолталаах эбит. Маны сэргэ тыва норуотугар хабарҕа ырыата (хоомей) сынньатар аналлаах эбит. Ол курдук, бу саамай киһи ис кыаҕын арыйар, күүһүн-күдэҕин мунньунар ньымата диэн учуонайдар бэлиэтииллэр. Оттон улуу нуучча норуотугар дивленье, ладование уонна явленье диэн медитация көрүҥэ баар эбит. Дивленье – бу билигин йогалыырга, медитациялыырга маарынныыр – киһи тугу да толкуйдаабакка, ырыҥалаабакка, холкутуйар турукка киириитэ. Ладование буоллаҕына, туох эрэ чопчу соругу туруоран бүтүннүү онно умса түһүү, киирии диэн быһаараллар. «Оттон саха сэрэнэ-сэрбэнэ сылдьар норуот, куруук тэбэнэ сылдьар. Ол аата ыраастаныы биир көрүҥэ. Бэйэтин бэйэтэ киртэн-хахтан, араас дьаҥтан харыстанар ньымата. Оттон ол тибеттэр дуу, индустар дуу курдук асанаҕа дуу, араас позаҕа олорбута диэн суох», — диэн Вера Семеновна түмүктүүр.

1424736776 atsmtaeaddda01pfx z6gdkqh6tencx7n4vpks3euthb

Сынньаныы диэн уопсастыба сыбаабыт көстүүтэ

Оттон ХИФУ профессора, алгысчыт Людмила Ефимова этэринэн, «урут даҕаны биирдиилээн сынньанар ньыма баарын баара буолуо, ол гынан баран сахаларга анаан-минээн үлэттэн сынньанар диэн өйдөбүл суоҕун тэҥэ. Хара сарсыардаттан күн киириэр дылы күннээҕи түбүккэ сылдьаллара. Бу билигин үйэ уларыйан, судаарыстыба иитэн олорор буолан, найыланыы диэн наһаа баар. Оччотооҕуга күннээҕи үлэ билиҥҥи курдук тоҕустан алтаҕа дылы диэн буолбат этэ — дьарык курдук тыҥ хатыытыттан борук-сорукка дылы хамсаналлара – бу тыын суолталаах. Ол иһин эр киһини өрө туталлар этэ. Эр киһитэ суох бары кумалааҥҥа бараллара, дьиэ-уот туттар, олохтоохтук түс-бас олорор кыахтара сотуллара. Үлэттэн сынньаныахтаахпын диэн санаабаттара да буолуо. Олох эйгэтэ оннуга». Людмила Степановна ыһыах суолтатын тоһоҕолуур. «Дьэ, сайын ыһыах кэмигэр дьон-сэргэ түмсэн, кэпсэтэн сынньанара. Урут бырааһынньык курдук суолтата суоҕа, дьон өйүн-санаатын сааһылыыр, сынньанар, аймах-билэ дьонун көрсөр, оонньуур-көрүлүүр этэ. Итиэннэ саха киһитэ куруук хамсана сылдьар. Айылҕаҕа, балыктыы, бултуу, отун-маһын тиэйэ баран иһэн, көннөрү хааман иһэн санаалара-оноолоро, толкуйдара киирэрэ». Били саха оҕуһун мииннэ да ырыаһыт диэн, баҕар, эмиэ сылаа таһаарар көрүҥмүт буолуо... Онон сынньаныы диэн, арааһа, уопсастыба сыбаабыт көстүүтэ да буолуон сөп.

Ирина Ханды

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением