Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -13 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Пилота суох пуойастар

Ааспыт нэдиэлэҕэ Судаарыстыбаннай Дуумаҕа «Арассыыйа тимир суоллара» АУо генеральнай дириэктэрэ, бырабылыанньа бэрэссэдээтэлэ Олег Белозеров хампаанньа үлэтин түмүгүн, инники былааннарын билиһиннэрдэ уонна дьокутааттар, фракциялар ыйытыктарыгар…
24.03.24 10:24

Уопсастыба

Терактан эмсэҕэлээбит дьону өйүүргэ сокуон барылын киллэрдилэр

Судаарыстыбаннай Дуумаҕа терактан эмсэҕэлээбит Арассыыйа олохтоохторун өйүүр туһунан сокуон барылын киллэрдилэр. Бу докумуону Судаарыстыбаннай Дуума бүддьүөккэ уонна нолуокка сис кэмитиэтин чилиэнэ Оксана Дмитриева көҕүлээтэ. Ол туһунан «Парламентская газета»…
27.03.24 09:39

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

“Балыктан минньигэс уонна туһалаах ас астанара төһө сатабыллаахтык хатырыктыыргыттан, эттииргиттэн тутулуктааҕын таһынан хайдах буһарары билэриҥ, сатыырыҥ элбэҕи быһаарар, — диир тыа хаһаайыстыбатын билимин дуоктара, Аартыкатааҕы судаарыстыбаннай агротехнологическай университет профессора Константин Степанов. — Балыктан бүлүүдэ бэлэмниир уратылаах. Онуоха киинэ-хаартыска наһаа көмөлөспөт. Элбэхтик астаатаххына, баһылыыгын”.

“Балыктан минньигэс уонна туһалаах ас астанара төһө сатабыллаахтык хатырыктыыргыттан, эттииргиттэн тутулуктааҕын таһынан хайдах буһарары билэриҥ, сатыырыҥ элбэҕи быһаарар, — диир тыа хаһаайыстыбатын билимин дуоктара, Аартыкатааҕы судаарыстыбаннай агротехнологическай университет профессора Константин Степанов. — Балыктан бүлүүдэ бэлэмниир уратылаах. Онуоха киинэ-хаартыска наһаа көмөлөспөт. Элбэхтик астаатаххына, баһылыыгын”.

Балыкка баар EPA уонна DHA сыа кислоталара олус туһалаахтар. Балары үрэйбэт инниттэн уу чааныгар эбэтэр ууга буһарар, духуопкаҕа күҥкүтэр, ыыһыыр, аһаҕас төлөнө суох грильгэ буһарар, тууһуур, тумалыыр (маринуйдуур) ордук.

24 стр 1

Өскөтүн ыһаарылыыр буоллахха, балык иһиттэн олус итийбэт гына түргэнник буһарыллыахтаах. Панировка уонна кляр балыкка итии олус суоһуурун намыраталлар. Мас (үүнээйи) арыытыгар ыһаарылаамаҥ. Оливковай арыыны туттуҥ. Кокос арыыта уонна кыынньарыллыбыт арыы эмиэ үчүгэйдэр. Ыһаарылыы түһээт, салгыы духуопкаҕа ситэри буһарыахха сөп. Омега-3 күүстээх ыһаарылааһыҥҥа үрэллэрин умнумаҥ.

Балыгы ыһаарылыыр кэмҥэ арыы сыатын бэйэтигэр иҥэринэр. Оччоҕуна калорийа улаатар. Холобур, мас арыытыгар буһардахха, элбэх Омега-6 сыа кислоталаах балык ити кислотата олус үрдээн, киһи этин-хаанын сүһүрдүөн сөп. Онон аһара элбэх арыыга ыһаарылыыртан туттунуҥ. Маныаха сыата суох балык сыалаах балыктааҕар элбэх арыыны иҥэринэр.

391407

Ууга уонна уу чааныгар буһарыы. Маннык ньымаларынан буһарыыга атын даҕаны убаҕастары (үүт, вино) туһаныахха сөп. Чааҥҥа буһарарга анал иһит туттуллар. Бу ньымаларынан астаатахха, балыкка сыа-арыы, ол аата калорий эбиллибэт, тутулун уларыппат. Ону тэҥэ арыый намыһах температураҕа буһарыллар буолан, балык иҥэмтиэлээх эттиктэрэ үрэллибэттэр.

Духуопкаҕа күҥкүтэн буһарарга кураанах итии салгын туһаныллар. Сорох чинчийиилэр көрдөрөллөрүнэн, маннык ньыманан буһарарга ыһаарылыырдааҕар эбэтэр микроволновкаҕа бэлэмниирдээҕэр Омега-3 сыа кислотата сүтэрэ аҕыйах. Маны сэргэ D битэмиин үрэллибэт эбит. Чинчийиигэ олоҕуран холобурдаатахха, күҥкүтэн буһарыллыбыт лосось балыкка D битэмиинэ бүтүннүү чөл хаалбыт, оттон ыһаарыламмыкка 50 бырыһыанын сүтэрбит. Ол эрээри, атын ньымаларга курдук, арыыны туһаныы балык сыатын тутулун уларытыан сөп. Онон итиини тулуйар арыыны, ону даҕаны олус кыратык туттуҥ. Холобур, оливковайы.

28a5747318eaf06611478330215fa8eb 2019

Балыгы ыыһаатахха, хатардахха эбэтэр тууһаатахха, сорох туһалаах минералларын сүтэрэр буолан, туһата кыччыыр.

(Мантан аллара Константин Максимович соботтон астыыр бүлүүдэтин билиһиннэрэбит) 

Собону симии ньыматынан буһарыы

Саха дьоно сөбүлээн сиир балыга – собо. Буһардахха даҕаны, ыһаарылаатахха даҕаны олус минньигэс. Бырааһынньыкка соботтон хас да суол бүлүүдэни астыахха сөп. Билигин үксүн собону симии оһоҕос ньыматынан (фаршируйдаан) бэлэмнээн, духуопкаҕа буһарар буоллулар. Мин эмиэ ол сиэринэн бөдөҥ соботтон бырааһынньык остуолун киэргэтэр, доруобуйаҕа туһалаах, битэмииннээх бүлүүдэни хайдах бэлэмниирбин кэпсиэм.

Туматыгар айылҕа бэйэтэ биэрэр хоту сир отоннорун туттабын. Аһыы соҕус оҥоруохпун баҕардахпына — уулаах отону, уохтаны, сугуну туттабын. Минньитээри гыннахпына — моруосканы, унньуула отун эбэбин, ону таһынан кытыан отонун, үөрэ отун туттабын. Собобун үксүн духуопкаҕа буһарабын.

Сандалы фото

 Собону хатырыктаан, үөстээн, айаҕын, хайыытын ньамахтан ыраастаан, сайҕаан, сайыҥҥы балык буоллаҕына оhоҕоhун хостоон баран, иһин орообокко, искэҕин араарбакка, кыра ньуоскунан булкуйан, дөлүһүөнү, уулаах отону симэбин уонна собом иһин эмиэ сэрэнэн булкуйабын. Өссө луук уонна түөркэлэммит моркуоп эбиэхпин сөп, тууһу бэйэҕит сөбүлүүргүтүнэн эбэҕит. Онтон собону отон уутунан эбэтэр наһаа минньигэһэ суох моонньоҕон барыанньатынан чараас гына сотон, бурдукка сыбаан, кыа угунан, боҕуруоскай отунан тумалаан, эрдэттэн 180 С сылытыллыбыт духуопкаҕа  50-60 мүнүүтэ буһарабын. Онтон харыйа кыра лабаатын эбэтэр кытыан угун аттыгар ууран баран, өссө биэс мүнүүтэ буһарабын, духуопкабын араарабын. Оччоҕо духуопкам аанын астахпына, дьиэ иһигэр собо минньигэс сытын кытта Саҥа дьыллааҕы харыйа лабаатын эбэтэр кытыан ураты сыта дьиэҕит иһин тунуйуо.

Stroganina 1300x867

Тоҥнуу сииргэ ханнык балык ордугуй?

Балыгы тоҥнуу кыһан сииргэ тугу тутуһуохха, туохтан сэрэниэххэ сөбүй? Саха сиригэр үксүн чыыр (муҥур), тууччах, муксуун (чорбоҕор), уомул, сорох улуустарга дьарҕаа, күндүөбэй балыктары тоҥнуу кыһан сииллэр. Бултаммыт балыгы ууттан хостоон таһаараат тута дөйө тоҥордоххо, үөнэ (паразита) өлөр. Учуонайдар чинчийэн көрүүлэринэн, майаҕастыҥы балыктарга (муҥур, тууччах, чорбоҕор, уомул, о.д.а.) паразит 70-ча көрүҥэ баара биллэр.

unnamed

Балартан киһиэхэ “лентец чаечный” диэн биир көрүҥ сыстар. Бу үөн хопто, киһи, ыт оһоҕосторугар үөскүүр. Личинкэтэ майаҕастыҥы балыктар куртахтарын таһыгар маҥан циста иһигэр олохсуйар. Ситэ буспатах, тууһамматах, тоҥмотох балыктан киһи этигэр-хааныгар кэбэҕэстик киириэн сөп. Дьон, үгэс курдук, сайын-күһүн балыктыы сылдьан, “5-минутка” дэнэр ньыманан тууһаабыт балыктарыттан сысталлар.

Бу эппит паразитым киһиэхэ куттала суох гынан баран, балыгы биллэрдик дьүдэтэр үөннэргэ миксоспоридиоз уонна триэнофороз киирсэллэр. Миксоспоридиозка балык былчыҥын быыһыгар маҥан цисталар үөскүүллэр. Олору тэстэххэ, истэриттэн ириҥэтиҥи убаҕас тохтор. Үксүн маннык үөҥҥэ уомул сутуллар. Ол иһин уомулу тоҥнуу кыһан сииртэн туттунар ордук.  Муҥур, чорбоҕор эттэрин быыһыгар триэнофороз личинкэтэ олохсуйар. Бу паразит биирдэ эмит дьүдэх чыырга көстөөччү. Киһиэхэ куттала суох.

6989264 Gastrovoyazh po Ross03561133

Тоҥнуу кыһан сииргэ үөнэ суоҕунан тууччах ордук барсар. Ол кэнниттэн чыыртан бөдөҥүн уонна эмиһин талан сииргитигэр сүбэлиибин. Лентец личинкэтин өлөрөргө балыгы 12 кыраадыс тымныыга 60 чаас сытыарыллыахтаах, -20-ҕэ 36, -27-ҕэ 7, -30-ка 6 чаас дөйө тоҥордоххо сөп буолар. Үөһэ ыйыллыбыты барытын тутустаххытына, тоҥ эмис балык Саҥа дьыллааҕы сандалыгыт маанылаах аһа буоларыгар саарбахтаабаппын. Минньигэстик аһааҥ! 

Терентий Платонов, биология билимигэр хандьыдаат


 Олус минньигэс, тотоойу салаат

Ил Түмэн дьокутаата, «Сахатран­снефтегаз» АУо гаас магистральнай утаҕын линейнэй-производственнай салалтатын сүрүн инженерэ Павел Ксенофонтов сылга биирдэ – Саҥа сылы көрсөр бырааһынньык сандалытыгар  – эт салаатын астыыра түөрт оҕолоох улахан дьиэ кэргэҥҥэ үтүө үгэс буолбут. Павел Валерьевич салаатыгар сүөһү этин кытта сымыыты, хортуоппуйу, гороҕу, маринованнай оҕурсуну уонна майонеһы (сороҕор, бэйэтэ оҥорор) туттар. Тууһа, лууга суох. Барытын харах холооһунунан уонна уос-айах сөбүлүүрүнэн кээмэйдээн астыыр. Оҕолор тоорохойу да ордорбокко, олус сөбүлээн сииллэр. Ол аата – олус минньигэс буоллаҕа!

сандалы фото Ойуур байбал

Бу салаат «Оливье» диэн аатынан биллэр. Москваҕа XIX үйэ 2-с аҥаарыгар француз төрүттээх ресторатор Люсьен Оливье айбыт. Ааптар рецебин хара өлүөр диэри кистэлэҥҥэ туппут. Маҥнай “Кыһыҥҥы салаат” дииллэр эбит. Онтон ааптар кэриэһигэр «Оливье» диэн ааттаабыттар.

  • 1
  • 0
  • 0
  • 1
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением