Оҕолорго аналлаах «Бэлэм буол» хаһыат сахалыы тылынан 1936 с. ыам ыйын 15 күнүгэр тахсыбыта. .
Хаһыат бастакы эрэдээктэринэн биллиилээх поэт Архип Георгиевич Кудрин-Абаҕыыныскай анаммыта.
Кини кэнниттэн суруналыыс Гаврил Павлович Тихонов, норуодунай суруйааччы Владимир Михайлович Новиков-Күннүк Уурастыырап үлэлээбиттэрэ.
Никифор Кирикович Седалищев- Дьүөгэ Ааныстыырап «Бэлэм Буол» хаһыат сэрии иннинээҕи бүтэһик (1939-1941 сс.) эрэдээктэрэ этэ. Кыргыһыы толоонугар сураҕа суох сүппүтэ.
Аҕа дойду Улуу сэриитэ саҕаланаатын кытта, хаһыат сабыллыбыта. Бүтэһик №-рэ — 277.
Партийнай-комсомольскай уорганнар өйөбүллэринэн, Саха АССР комсомолун обкомун I сэкирэтээрэ Егор Дмитриевич Кычкин этиитинэн, 18 сыл буолан баран, 1959 сыл тохсунньутуттан «Бэлэм буол» иккистээн тахсар буолбута. Хаһыат сэрии иннинээҕи таһаарыыларын салҕаан, 278-с нүөмэринэн бэчээттэммитэ. Хаһыат эрэдээктэринэн Секлетея Алексеевна Курчатова анаммыта.
Оччотооҕу кэлэктиип: С.А.Курчатова, И.И.Эртюков, Н.Е.Мординов -Амма Аччыгыйа, Н.И.Протопопова, М.Д.Игнатьев, И.С.Кычкин, Ф.В.Колодезникова, С.В.Федоров, Е.А.Николаева, Е.Попова, К.А.Бояков.
1961 сылтан бочуоттаах сынньалаҥҥа барыар диэри, барыта 51 сыл 8 ый, солбуллубат эрэдээктэринэн Нина Иннокентьевна Протопопова үлэлээбитэ.
Кини саамай уһуннук кылаабынай эрэдээктэринэн үлэлээбит киһи быһыытынан, "Россия рекордун кинигэтэ" диэҥҥэ киирбитэ.
60-90 сылларга уһуннук үлэлээбиттэрэ: пионер уонна оскуола отделыгар Марина Дьячковская, эдкордары кытта үлэҕэ Варвара Мякишева, эппиэттиир сэкирэтээринэн Николай Дмитриев, литература отделыгар Николай Васильев, фотографынан сэрии бэтэрээнэ Иннокентий Канаев, кыраайы үөрэтэр отделга Наталья Томтосова, корректорынан Зоя Михайлова, машинистканан Клара Васильева, уо.д.а.
1988 сылтан «Будь готов»диэн хаһыат тахсар буолбута. Эрэдээктэринэн Екатерина Третьякова, тылбаасчытынан Мария Алексеева анаммыттара.
90-с сыллардааҕы уларыта тутуу, комсомол, пионерия тэрилтэлэрэ үрэллэр уустук кэмнэригэр Нина Иннокентьевна өрөспүүбүлүкэ бастакы Президенэ Михаил Ефимович Николаев (оччолорго САССР Верховнай Сэбиэтин Президиумум бэрэссэдээтэлэ) өйөбүлүнэн хаһыаттарын "тыыннаах” хаалалларын ситиспитэ. Онон КПСС Дьокуускайдааҕы Обкомун уонна Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин 1990 c.атырдьах ыйын 27 күнүнээҕи 4/2-282 №-дээх уурааҕынан «Бэлэм буол», «Будь готов» пионердар хаһыаттара "оскуола оҕолоругар аналлаах" диэн буолбута, «Кэскил» уонна «Юность Севера» диэн ааттаммыттара.
Н.И.Протопопованы кытта араас кэмҥэ В.Н.Угарова, Е.А. Третьякова, Н.П. Васильев, Н.С. Дмитриев, А.В. Васильев, Ж.В. Леонтьева, А.Н. Павлов, И.А. Андросов, Е.С. Иринцеева, О.М.Шамаева, А.М.Иевлева, М.В.Кондратьева, И.М.Петрова (Н.И.Протопопова сиэнэ), Т.И. Алексеева, М.М. Юмшанова, Ю.Ю. Слепцова, А.Н. Курилкина, В.П. Иванов, Е.Г. Юмшанова, Л.А. Устинова, М.П. Решетникова, В.Н. Пак, О.А. Борисова, С.Г. Мухина, Д.Н. Мухин, А.С. Собакина, Р.Н. Чайнова, Л.И.Босикова, О.М. Кириллина, А.С. Жиркова уо.д.а. үлэлээбиттэрэ.
1992-2013 сылларга СӨ Үөрэххэ министиэристибэтиттэн үбүлэнэн, “Учуутал аргыһа”, “Учительский вестник” сыһыарыылары эрэдээксийэ таһаарара (Нина Дьячковская, Анна Егорова-Айысхаана, Октябрина Шамаева, Евдокия Юмшанова, Екатерина Габышева араас кэмҥэ эппиэттээх этилэрэ).
2007-2010 сс. үрдүкү кылаас үөрэнээччилэригэр «Үрдэл» глянцевай сурунаал тахса сылдьыбыта (эппиэттээх Анисия Иевлева).
2013 c. ГАУ «Детское издательство «Кэскил» диэн туспа тэрилтэ буолбута. Манна «Кэскил», «Юность Севера» хаһыаттар, «Чуораанчык», «Колокольчик» сурунааллар киирбиттэрэ.
2014 сылтан издательство «Бэлэм буол» хаһыакка өр кэмҥэ үлэлээбит норуодунай суруйааччы Николай Егорович Мординов-Амма Аччыгыйа аатын сүгэр.
85 сыл устата “Кэскилтэн” хас эмэ көлүөнэ суруналыыс иитиллэн, билигин өрөспүүбүлүкэ бэчээтин, тэлэбиидэнньэтин, араадьыйатын, Интернет ситимнэрин таһаарыыларыгар үлэлии сылдьаллар. «Бэлэм буол» хаһыат Саха сиригэр аан бастакынан эдэр кэрэспэдьиэннэри иитэр кыһанан буолбута, юнкоровскай хамсааһыны тэрийбитэ. Бастакы юнкоровскай постар 1970 с. В.И.Ленин 100 cылынан «Бэлэм буол» хаһыат иһинэн тэриллибиттэрэ. Бу хамсааһыны бастакы иилээччинэн Варвара Мякишева буолбута, салгыы юнкордары кытта Варвара Угарова, кэлиҥҥи кэмҥэ Таисия Алексеева, Анисия Иевлева үлэлэспиттэрэ. Оҕо хаһыатын суруналыыстара, атын эрэдээксийэлэртэн уратылара диэн, аҥаардас суруйуунан эрэ дьарыктаммакка, маассабай үлэни кыайа тутан, экспедициялары, марштары, көрдүүр-чинчийэр үлэлэри, сүлүөттэри, кэмпириэнсийэлэри, ааҕыылары, саахымат-дуобат турнирдарын, эстафеталары ыыталлар.
“Кэскил”, “Юность Севера” эрэдээксийэлэрэ сыллата эдэр кэрэспэдьиэннэр улахан сүлүөттэрин тэрийэллэр. Кэлиҥҥилэртэн аҕыннахха, Дьааҥы Баатаҕайыгар, Мэҥэ Хаҥалас Майатыгар, Таатта Харбалааҕар, Ытык Күөлүгэр, Кыйытыгар, Чурапчыга, Уус Алдан Бороҕонугар, Ньурбаҕа, Бүлүү куоратыгар, Илбэҥэтигэр, Үөһээ Бүлүүгэ, өссө Ороһутугар, Сунтаар Элгээйитигэр, Кэбээйигэ, икки сыл субуруччу Дьокуускай “Сосновый бор” оҕо сынньалаҥ киинигэр сүүһүнэн оҕолоох сүлүөттэр ыытыллыбыттара.
Эрэдээксийэ кэлэктиибин этиитинэн, «Барҕарыы» национальнай пуонда өйөбүлүнэн, оҕо суруналыыстыкатыгар «Кэскил», «Юность Севера» Бочуоттаах эрэдээктэрэ Н.И.Протопопова аатынан бириэмийэ олохтоммута. 2013, 2014, 2015 сс. лауреаттарынан эрэдээксийэ суруналыыстара А.И.Иевлева, А.Н.Павлов, А.М.Васильев уонна хаһыаты кытта көхтөөхтүк үлэлиир учууталлар буолбуттара.
2012 с. эрэдээксийэ иһинэн “Бэлэм буол”-“Кэскил” устуоруйатын көрдөрөр мусуой аһыллыбыта. Былааҥҥа – мусуойу цифровой киэпкэ көһөрүү.
Саҥа кэм ирдэбилигэр олоҕуран, дириэктэр О.И.Семенова, дириэктэри солбуйааччы С.Е.Коврова, сүрүн эрэдээктэр Т.И.Жиркова , цифровой трансформация, сетевой таһаарыылар отделларын салайааччылара Т.В.Чьямова, Т.И.Алексеева, “Кэскил” хаһыакка , «Юность Севера», “Чуораанчык”-“Колокольчик” сурунаалларга эппиэттээх М.А.Иванова, В.П. Петрова, А.Г.Голикова, С.А.Матвеева уонна эдэр көлүөнэ суруналыыстар, видеографтар, аныгылыы тэринэн, саҥа киэбинэн айымньылаахтык үлэлииллэр.
«Кэскил» издательство өрөспүүбүлүкэҕэ аан бастакынан хаһыат балаһаларыгар QR-код киллэрэн, ааҕааччылар анал мобильнай сыһыарыынан видеону көрөллөрүн, туһалаах сигэҕэ (ссылкаҕа) тахсалларын ситистэ.
«Юность Севера» хаһыат 2021 cылтан «Юность Севера: Arctic ideas» сурунаал быһыытынан тахсар буолла. Интернет ситимигэр "КЭСКИЛ МЕДИА ПРОДАКШН" ютуб-ханаал, @keskil.news, @keskil.media2020, @unost_severa @kolokolchik_chuoraanchik инстаграмнар, keskil14.ru сайт үлэлииллэр.
Бэлэмнээтэ Таисия Алексеева
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0