Муус устар 27 күнэ – биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр ураты бэлиэ күн. Тоҕо диэтэххэ, оруобуна 70 сыл араастаһан, бу күн  Саха сирин уопсастыбаннай, бэлитиичэскэй олоҕор икки  улахан суолталаах бэлиэ түгэн буолбута. Ол курдук,  1922 с. Саха Автономнай Сэбиэскэй Социалистическай Өрөспүүбүлүкэтэ тэриллибитэ. Оттон 1992 с. Саха сирин саҥа Конституцията олохтонон, өрөспүүбүлүкэбит Российскай Федерация субъегын быһыытынан бигэргэниллибитэ.

Бу күн Саха  Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннаһа олохтонорун уонна сайдарын туһугар турууласпыт саха чулуу уолаттара, биллиилээх уопсастыбаннай диэйэтэллэр Максим Аммосов, Платон Ойуунускай, Исидор Барахов, Степан Аржаков уонна аҕыйах сыллааҕыта үтүө  аатын тилиннэрэн, кинилэр кэккэлэригэр киирбит судаарыстыбаннай диэйэтэл Иван Винокуров  сырдык ааттарыгар махтана сүгүрүйэбит.

Саха омук  инники дьылҕатын туһугар, үүнэригэр-сайдарыгар сыраларын уурбут тумус туттар дьоммут  үлэлэрин-хамнастарын, олорон ааспыт олохторун  сурукка тиһэн, устуоруйаҕа  суруйан  үйэтитиигэ  балайда үлэ ыытыллар. Онуоха  чурапчылар биир дойдулаахпыт Иван Николаевич Винокуров аатын  төнүннэриигэ  кэскиллээх үлэни-хамнаһы тэрийбит киһибитигэр, успуорт биллиилээх диэйэтэлигэр Михаил Друзьяновка,  бастатан туран, улахан махталбытын тиэрдэбит.

Бикипиэдьийэттэн уонна өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар, сурунаалларыгар тахсыталаабыт матырыйааллартан,  Иван Николаевич Винокуров туһунан 2017 с. тахсыбыт кинигэттэн кини олоҕун, үлэтин-хамнаһын туһунан сүрүн өттүн билсиэххэ сөп. Онон итиннэ тохтообокко, чулуу киһибит аатын салгыы үйэтитиигэ, ыччакка тиэрдиигэ өссө туох өрүттээх үлэни-хамнаһы  тэрийэбит диэҥҥэ кылгастык санаабын суруйабын.

Быйыл Чурапчы улууһун “Саҥа олох” хаһыатын  тохсунньу 10 күнүнээҕи 1-кы нүөмэригэр  биир дойдулаахпыт, норуодунай суруйааччы С.А. Попов – Сэмэн Тумат “Үтүө киһи аатын-суолун үйэтитиэҕиҥ” диэн ыстатыйата бэчээттэммитэ. Онно суруйааччы Тумат Иван Винокуров туһунан кинигэ биһирэмигэр сылдьан баран, туох санааҕа кэлбитин, биир дойдулаахтарын ыҥыран,  биллиилээх судаарыстыбаннай диэйэтэл аатын үйэтитиигэ өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар дьоһуннаах уонна кэскиллээх туруорсуутун суруйбут: “Күндү биир дойдулаахтарым, Чурапчы улууһун дьаһалтата, Чурапчы улууһун дьокутааттарын Сэбиэтэ! Аны икки сылынан Саха АССР тэриллибитэ 100 сылын өрөгөйдөөхтүк бэлиэтээһин буолуоҕа. Онно тиийдэхпитинэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин тэрийиигэ үтүөлээх-өҥөлөөх дьон ааттара аатаныаҕа. Бу сүдү суолталаах тэрээһиҥҥэ биһиги Чурапчыбыт улууһун дьоно-сэргэтэ иннибитигэр күөн туттардаах тиийэрбит буоллар диэн санааттан, судаарыстыбаннай диэйэтэл бары оҥорбут дьаһала бириэмэ докумуоннарынан толору бигэргэнэр, Саха Өрөспүүбүлүкэтин сайдыыга-үүнүүгэ тускулуур үлэни 1923 сылтан 1935 сылга диэри утумнаахтык, кимиилээхтик, оччотооҕу өрөспүүбүлүкэбит салалтатын бары дьаһалын эҥкилэ суох толорбут Иван Николаевич Винокуров аатын өрөспүүбүлүкэтээҕи Национальнай бибилэтиэкэҕэ иҥэрэр туһунан өрөспүүбүлүкэбит салалтатын иннигэр туруорсуоҕуҥ, бу боппуруоһу улууспут иһинэн иҥэн-тоҥон туран этии киллэрэбин...”, -- диэн.  Ыстатыйаны  ааҕан баран, кырдьык,  Сэмэн Тумат дириҥ суолталаах туруорсуутун биһирии санаабытым. Норуотун туһугар турууласпыт Иван Николаевич үөрэх уонна доруобуйа харыстабылын наркомунан үлэлээбит кэмнэригэр суруйарга-ааҕарга үөрэтэр ликбезтэр тэриллибиттэрэ, “Долой неграмотность”  уопсастыба тэриллэн үлэ саҕаламмыта, судаарыстыбаннай тэрилтэлэргэ төрөөбүт тылынан суруйуу, докумуоннары толоруу, култуура эйгэтин сайыннарыы киэҥник ыытыллыбыттара. Ону сэргэ Дьокуускайга научнай бибилэтиэкэ аһыллыытын туруорсан, соҕуруу куораттартан элбэх ахсааннаах кинигэ аҕалыллыбыта, норуот үөрэххэ, билиигэ тардыһыытыгар дьоһун олук ууруллубута. Салгыы 1925 с. күһүн балаҕан ыйыгар САССР Совнаркомун уурааҕар олоҕуран, Дьокуускай куоракка национальнай бибилэтиэкэ тэриллибитэ. Иван Винокуров саҥа атаҕар туран эрэр автономия тэрийэр, салайар үлэтигэр Саха сиригэр уонна Москва куоратынан үлэ инники кирбиитигэр сылдьар.

Иван Николаевич 1935 сыллаахха ыалдьан олохтон туоруур. Бииргэ үлэлээбит соратниктара Максим Аммосов, Платон Ойуунускай, Исидор Барахов уонна да атыттар улаханнык курутуйан туран биир эрэллээх табаарыстарын сүтэрбиттэрин туһунан суруйбуттара билиҥҥи көлүөнэҕэ кини аатын үрдүктүк сырдатар. Оччотооҕу уустук кэмнэргэ саҥа тэриллэн эрэр өрөспүүбүлүкэни сайыннарыыга тугунан да кэмнэммэт сүдү кылаатын киллэрбит, судаарыстыбаннай салалтаҕа дьоһун үлэни-хамнаһы тэрийбит ытык киһибит аатын үйэтитэр сыалтан, кини аатын кооперативнай техникумҥа, национальнай бибилэтиэкэҕэ  иҥэрэр туһунан Саха сирин Киин Ситэриилээх Кэмитиэтин Президиумун мунньаҕар дьаһал ылыллыбыта.     

Ол эрээри, хомойуох иһин,  Иван Винокуров өлбүтүн кэнниттэн, үс сыл буолан баран, 1938 сыллаахха хааннаах эрэпириэссийэ кинини эмиэ тумнубатаҕа. Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун мунньаҕар кинини, өлбүт киһини, норуот өстөөҕүнэн ааҕаннар,  эрэпириэссийэлээбиттэрэ уонна национальнай бибилэтиэкэттэн кини аатын сотор туһунан боротокуолга илии баттаммыта. Ол кэмтэн төһө  да сыл-хонук ааспытын иһин, САССР бастакы хардыыларын олохтооһуҥҥа дьоһун олугу түстэспит Иван Николаевич Винокуров үтүө аата өрөгөйдөөн, сыраласпыт үлэтэ-хамнаһа, кэскиллээх дьыалата  сыаналанар кэмэ кэллэ.

Онон олох кыһарҕаннаах кэмнэригэр төрөөбүт норуота, өрөспүүбүлүкэтэ сайдарыгар, кини инники дьылҕатын туһугар самныбат санаатынан, өркөн өйүнэн, сатабыллаах салайыытынан  турууласпыт  саха саарынын, биир дойдулаахпытын Иван Николаевич Винокуровы  үйэлэргэ үйэтитэр туһугар, үүнэр көлүөнэ кини үлэтин-хамнаһын салгыы сайыннарарыгар улууспут уонна өрөспүүбүлүкэбит таһымыгар араас хайысхалаах үлэ утумнаахтык ыытыллыахтаах. Олортон биирдэрэ -- оччотооҕу кэмҥэ ылыныллыбыт дьаһалы сөргүтэн, өрөспүүбүлүкэтээҕи Национальнай бибилэтиэкэҕэ кини аатын төннөрүү саамай сөптөөх  диэн санаабын үллэстэбин.  

Анна ЗАХАРОВА