Оҕо дьарыктаах сылдьара, лааҕырдарга баран эбии билиини ылара бары өттүнэн туһалаах. Бэһис чиэппэр эбии үөрэхтээһинин тэрийэр оруннаах дуо? Учууталлар, төрөппүттэр бу саҥа көҕүлээһини өйүөхтэрэ дуо? Маннык ис хоһоонноох ыйытыктар үгүс элбэҕин үрдүнэн, чахчытыгар ылан көрдөххө, быйыл кыһын үөрэнээччилэр уһун кэмҥэ харантыыҥҥа дьиэлэригэр олорбуттара, саҥа сыл саҕаттан аны дистанционнай үөрэххэ көспүттэрэ, онон сайыҥҥы өттүгэр эт-хаан өттүнэн эрчийэн, доруобуйаларын бөҕөргөтөргө бу хайысхаҕа эдэр салайааччылар санааларын уураллара үчүгэй бэлиэ.

Маннык хас биирдии төрөппүккэ, оҕоҕо биир тыын суолталаах боппуруоһу көтөҕөн Үөһээ Бүлүүтээҕи үөрэх управлениетын началынньыга Спиридон Борбуев Whatsapp нөҥүө биир дойдулаахтарын санааларын билээри бэһис чиэппэр эбии үөрэхтээһинин тэрийии туһунан этии көтөхпүт. Эһиги болҕомтоҕутугар Whatsapp бөлөхтөрүгэр тарҕанар иһитиннэриини биһиги ааҕааччыбыт ыыппытын ис хоһоонун уларыппакка таһаарабыт. 

Үтүө күнүнэн!

Кэтэһиилээх самаан сайыммыт тиийэн кэллэ, 2019-2020 үөрэх сылын түмүктүүр күннэрбит үүннүлэр!

Төрдүс чиэппэрбит, аан дойду үрдүнэн ааҥнаабыт хоруона хамсыгын кэмигэр түбэстэ. Онон урут хаһан да буола илик үөрэх ааһан эрэр. Бу уустук кэмҥэ ыарахаттары аахсыбакка, туох баар билиигитин, сатабылгытын барытын ууран туран оҕолору иитэр-үөрэтэр үлэни ыыттаргыт, биир да күн тохтообокко, тыын ыла түспэккэ кыһамньылаахтык үлэлииргит иһин оскуола салалтата бука барыгытыгар махталын биллэрэр.

Бу ыарыыны кыайар туһугар тугу гынабыт, билигин биһигини туох ордук долгутарый, ахтар-саныыр, таптыыр Үөһээ Бүлүүбүтүгэр, хомойуох иһин, хайыы үйэҕэ тиийэн кэлбит, хоруона ыарыыта салгыы тарҕаныа дуо, хайдах-туох дьаһанабытый, тугу гынабытый? диэн ыйытыылар хас биирдиибитин долгуталлар.

Ыам ыйын 25 күнүгэр, куйаар ситиминэн оскуолалар уонна улуус үөрэҕин салалталара мунньахтаатыбыт. Ол мунньахха үөрэх салаатын начальнига Борбуев С.О. сайыҥҥы үлэ-хамнас туһунан бу курдук ыйыылары оҥордо:

1)Ыарыы Саха сиригэр ордук элбээбитинэн, Үөһээ Бүлүүгэ көстүбүтүнэн, салгыы тарҕамматын туһугар күүстээх үлэ ыытыллыахтаах. Ыарыыны кыайарга ордук оҕо аймаҕы кытта үлэ хайдах ыытыллара быһаарар оруолу ылыахтаах. Тоҕо диэтэххэ, бастакытынан, оҕолор дьиэлэригэр олорбуттара ыраатта, билигин бу үлүгэр үтүө сайыҥҥы күннэр сатыылаан турдахтарына дьиэҕэ хаайтаран олороллоро өссө уустугурар. Иккиһинэн, үгүс оҕо төрөппүтэ үлэлиир, онон дьиэҕэ оҕолор бэйэлэрэ эрэ хаалар түбэлтэлэрэ элбэх, оҕо-оҕо курдук дьоно суох кэмигэр мээнэ барыан, уопсастыбанай миэстэлэргэ сылдьыан, ыарыыга ылларыан сөп. Оччоҕуна ыарыыны илдьэ сылдьааччы буолан хоруона хамсыга тарҕанарыгар сүрүн күүскэ кубулуйар. Үсүһүнэн, анал үөрэхтээх уйулҕа үлэһиттэрин этиилэринэн, оҕо күн аайы кэпсэтиини, дьону кытта алтыһыыны, саастыылаахтарын кытта оонньууру эрэйэр, бу син эмиэ аһыырын, утуйарын курдук киһи буола иитиллэн тахсарын сүрүн ирдэбилэ. Мантыката суох буоллаҕына сайдыыта бытаарар, бэйэтигэр бүгэр, муунтуйар. Оччоҕуна оҕо бэйэтин кимиэхэ да наадата суох курдук сананан быстах санааҕа ылларан бэйэтигэр тиийинэр куттала улаатар.

2) Маннык буолбатын туһугар, оҕону кытта үлэлииргэ анал үөрэҕи ааспыт учууталлар буоларбыт быһыытынан, ыарахан кэмҥэ дьоммутугар-сэргэбитигэр көмөлөһөр, бөҕө тирэх буолар ытык иэстээхпит. Онон бэһис чиэппэргэ (сайыҥҥы сынньалаҥ кэмигэр) отой атыннык үлэлиэхтээхпит, түмсүөхтээхпит, баар ыарахаттары аахсыбакка туран үлэлиэхтээхпит. Биһигини бу ыарыыттан бэрээдэктээх, ирдэбиллээх, үлэһит буоларбыт эрэ быыһыаҕа.

Бэһис чиэппэр үлэтэ маннык быһыылаахтык барыан сөп:

-Бэс ыйыгар оскуолала үлэһиттэрэ бары уоппускаҕа бараллар. Уонна уоппуска кэмигэр оҕону кытта ыраахтан (дистанционна) үлэлээн оскуола оҕотун 100% эбии дьарыгынан хабыахтаахтар. Маннык үлэлииргэ харчы суох. Баар быһыыттан-майгыттан тахсар суолу көрдүөхтээхпит. Холобур, учууталлар балаҕан ыйдарынааҕы хамнастарын 50% бэс ыйын суотугар көрүөххэ, ол оннугар балаҕан ыйыгар хамнас 50% ордоруохха. Эбэтэр оскуола салатата атын суолу тобулуохтаах. Үлэ хайаан да буолуохтаах, оҕолор көрүүтэ-истиитэ суох хаалыа суохтаахтар, мээнэ ыһыллан уулуссаҕа тахсыа, уопсастыбаннай миэстэлэргэ сылдьыа суохтаахтар. Маны биһиги учууталлар эрэ кыайар кыахтаахпыт, атын күүс суох, онон кытаатыахха, турунуохха, бары биир киһи курдук сомоҕолоһуохха эрэ наада. Үлэ барыта отчуоттаныахтаах. Ким хайдах туох үлэлээбитэ, үөрэммитэ биллиэхтээх. Бу эмиэ туспа үлэни эрэйэр, сыта-олоро хаалбыт бириэмэҕэ сүбэнэн оннун булларыахха наада. Билигин туох баар күүс, сыра, билии, сатабыл бу ыарахан ыарыыны кыайар туһугар түмүллүөхтээх, сынньанан олорор кэм буолбатаҕын бары өйдүөхтээхпит.

-От, атырдьах ыйдарыгар оҕолору кытта үлэҕэ оскуола лааҕырдара уонна билигин уоппускаҕа олорор эбии үөрэхтээһин оскуолалара (ДШИ, ДЮСШ, Технопарк, Тускул о.д.а.) лааҕыр көрүҥүнэн үлэни ыытыахтара.

3)Ордук улахан болҕомтону кыаммат ыалларга, араас хабааннаах учуокка турааччыларга, инбэлииттэргэ, аҥардас төрөппүттэрдээх, ыарахан иитиилээх оҕолорго ууруохха. Кинилэри кытта үлэ тиһиги быспакка ыытылыахтаах.

4)Төрөппүттэр оҕолорун ыарыы суох сиригэр тыаҕа таһаарыахтарын эбэтэр ханна эмэ ыытыахтарын сөп, бу биһирэммэт, кэлии-барыы отой аҕыйыахтаах, улахан кыһалҕаттан, чахчы куттал эрэ суох буоллаҕына, анал көҥүл эрэ кэнниттэн ыыталлара ордук, бу өттүгэр төрөппүттэргэ өйдөтөр үлэ эмиэ барыахтаах. Биһиги үлэбит ыраахтан (дистанционнай) үлэҕэ олоҕурар, онон оҕо ханна да тиийбитин иһин, син-биир кинини кытта үлэ барыахтаах. Холобур, оҕо оскуоланы биһиэхэ бүтэрэр уонна атын оскуолаҕа көһөр, ол оскуолаҕа кини күһүҥҥү Ош-ка биирдэ киирэрин быһыытынан кинини кытта үлэни биһиги ыытыахтаахпыт. Манна кылаас салайааччылара сүрүн күүс буолаллара өйдөнөр. Оскуола салалтата маны болҕомтоҕо ылыахтаах.

Онон бэҕэһээҥҥи мунньах ис хоһоонуттан сэгэттэххэ ити курдук балаһыанньа буолла.

Мунньах кэнниттэн оскуола салалтата сүбэлэһэн баран маннык диэн быһаардыбыт:

1)Үөрэх салалтатын начальнига Борбуев С.О. сайыҥҥы үлэ туһунан ыйыылара оруннаах. Кырдьык, ыарыыны түмсүүнэн, тэрээһининэн, саталлаах үлэнэн эрэ кыайыахха сөп. Ону аан дойду сорох судаарыстыбаларын холобурдарыттан да көрүөххэ сөп. Быйылгы сылы Ил Дархан Николаев А.С. Ийэ дойдуга бэриниилээх буолуу сылынан биллэрбитэ мээнэҕэ буолбатах. Онон Ил Дархаммыт тула түмсэн ийэ дойдубутугар бэриниилээх буоларбытын, ыарыыны утары туруулаһарбытын, оҕолорбутун кытта үлэбитинэн көрдөрүөҕүҥ.

2)Балаҕан ыйынааҕы хамнас 50% туһунан кэпсэтии атын оскуолаларга , баҕар, барсыан сөп буолуо. Биһиги атыннык толкуйдуубут. Балаҕан ыйын хамнаһын тыыппакка, балаҕан ыйынааҕы ФГОС ВУД (федеральнай судаарыстыбаннай үөрэхтээһин стандартара: суруогу таһынан эбии үөрэхтээһин) чаастарын туһаныахха диэн. ФГОС ВУД  сүрүннээн алтынньы ыйтан эрэ үлэлиирин учуоттаатахха кыаллар суол. Эһиил, быһа холоон, 21 кылаас комплект эбэтэр 210 ФГОС ВУД чааһа баар буолуохтаах, бу биир нэдиэлэҕэ, түөрт нэдиэлэҕэ 840 чаас тахсар. 840 чааһы 57 үлэһиккэ (учууталларга, педагогтарга) түҥэттэххэ 14-15-тии чаас тиксэр, нэдиэлэҕэ ортотунан 3-4 чаас буолар.

3)Анал расписание оҥоробут. Уонна бу расписание быһыытынан түбэспит кылаастаргытыгар дьарык ыытааҕыт.

4)Өйдөөҥ!!! Уруок буолбатах эбии дьарык, оҕолор  болҕомтолорун тардар, сайыннарар, кэпсэтиннэрэр, санаа атастаһыннарар, санааларын көтөҕөр о.д.а. буолуон сөп. Уруок буолбатаҕын быһыытынан эбии дьарыктар эбиэт кэнниттэн ыытыллаллар, дьиэҕэ үлэ, үөрэх предмиэттэригэр эбии дьарыктааһын курдуктар суох буолуохтаахтар. Манна хайаан даҕаны учуутал 14-15 чааска аналлаах үлэтин былаана баар буолуохтаах. Бэйэҕит тугу сатыыргытыгар, билэргитигэр олоҕуруҥ. Кылааһы кытта барытын кытта биир кэмҥэ үлэлииргитин учуоттааҥ. Сып-сап соҕустук толкуйдаан бараҥҥыт, былааннаргытын ыам ыйын 31 күнүгэр диэри бигэргэттэрэн расписаниеҕа киллэттэриҥ.

5)Биир кылааска ый устата 40 чаас бэриллэр. Онон алын сүһүөх кылаастарыгар атын учууталлара эмиэ киллэрэн биэриэхпит. Бэйэлэрин учууталлара 14-15 чаас эрэ үөрэтэр уоннааҕы дьарыктарын атыттар ыыталлар. Кылааска күҥҥэ эбиэт кэнниттэн 1 эбэтэр 2 чаас тиксэр. Дьарык 45 мүн. уһуо, аҕыйыа суохтаах.

6)Маны иилиир-саҕалыыр киһи баар буолуохтаах. Биллэн турар, кылаас салайааччытыттан ордук киһи суох. Онон координатордарынан кылаас салайааччылара буолаллар. Кылаас салайааччылара, түбүктэрэ элбиирин учуоттаан үлэлээбит, үлэлиэхтээх үлэлэрин иһин бириэмийэ ылыахтара. Манна быйылгы үөрэҕинэн барабыт, быйылгы үөрэх бэһис чиэппэрин курдук көрөбүт.

7)ФГОС ВУД хамнаһа балаҕан ыйыттан ылылларын быһыытынан үлэлээбит хамнаскыт туспа таабылланан балаҕан ыйын хамнаһыгар бэриллэр. 

8)Бу хаһан да ыытыллыбатах үлэ буоларын быһыытынан үгүс боппуруос сыыйа, утары эбэтэр кэлин быһаарыллыан сөп. Үлэни хайдах тэрийиэххэ сөбүн туһунан туох эмит этиилээх буоллаххытына миэхэ биллиҥ. Сүбэлэстэхпитинэ сатамматы да сатыахпыт, кыаллыбата да кыайыахпыт. Норуот күүһэ-көмүөл күүһэ.