Мунньахха мин дириҥник ытыктыыр, сүгүрүйэр киһим, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастакы Бэрэсидьиэнэ М.Е. Николаев норуоту харыстааһыҥҥа, элбэтиигэ, тыа сирин сайыннарыыга анаан оҥорбут анал этиитин дьүүллэстилэр. Көрсүһүүгэ Ытык Сүбэ, Уопсастыбаннай палаата чилиэннэрэ, тыа хаһаайыстыбатын, урбаан миниистирдэрэ, өрөспүүбүлүкэ сүрүн архитектора, улуус баһылыктара уо.д.а кытыннылар. Уопсайа ВКС мунньахха 200-тэн тахса киһи холбоно сырытта.

Тэрээһини Ытык Сүбэ салайааччыта, уруккута Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун Бэрэссэдээтэлэ, ытыктабыллаах Л.Н. Григорьева кылгас киирии тылынан аста.

Сүрүн дакылааты Ытык Сүбэ бэрэссэдээтэлин солбуйааччы И.Н. Аммосов оҥордо. Кини кэннэ 4-5 киһи эбии тыл эттилэр. Ол кэннэ улуус баһылыктара, араас исписэлиистэр – уопсайа 20-чэ киһи – санаа атастастылар.

Биир бэйэм мунньах иннинэ бу көрсүһүүгэ тыа сирин сытыы кыһалҕалара: тыа сириттэн дьон маассабайдык көһүүтэ, дьону үлэнэн хааччыйыы, тыа хаһаайыстыбатын салаатын өрө тардыы, саха норуотун ахсаанын элбэтии, ийэ тылы сайыннарыы, эминэн-томунан хааччыйыы, о.д.а. боппуруостар сиһилии көрүллүөхтэрэ дии санаабытым. Ону баара, сүрүн тиэмэ букатын да таарыллыбакка хаалла. Ол курдук, тыа хаһаайыстыбатын салаатын өрө тардыы, сылгы-сүөһү ахсаанын элбэтии, тыа срин дьонун үлэнэн хааччыйыы туһунан бэрт кэмчи тыл-өс этилиннэ.

Тыл этээччилэр бары кэриэтэ улуустарыгар уонна тэрилтэлэригэр туох үлэни-хамнаһы ыыппыттарын отчуоттаан таҕыстылар. Судургутук эттэххэ, кыайыыларын-хотууларын туһунан ууну-хаары таһыйдылар. Онон 3 чаас кэриҥэ буолбут уһун унньуктаах отчуот буолан таҕыста. Мин нэһиилэ илиибин уунан-уунан, күүтэн-күүтэн, ким эрэ оннугар тыл этэр дьолго тигистим.

Мин күүтүүлээх тылбын ылан, тыа сиригэр сүөһү ахсаанын көҕүрээһинигэр үбүлээһин кыччааһына сабыдыаллыыр диэн дакаастыы сатаатым. Холобур, В.А. Штыров саҕана, тыа хаһаайыстыбатыгар өрөспүүбүлүкэ уопсай бүддьүөтүн 13,4 %-на көрүллэр этэ. Билигин баара-суоҕа 5%-ҥа диэри таҥнары түстэ. “Киилэ үүт бэйэҕэ турар сыаната 59 солк. Ону сылы быһа 45 солк. эрэ тута олордоххутуна, тыа сирэ хайдах сайдыай?” – диэн этэн-тыынан, сүрүн тиэмэбэр киирэн истэхпинэ, “Иван Петрович, ити этиилэргин мунньах резолюциятыгар киллэриэхпит”, – диэн ситэ саҥардыбакка эрэ тохтотон кэбистилэр.

Онуоха кыһыыбыттан: “Мин санааларбын “Кыым” хаһыакка тахсыбыт “Арай, мин миниистир эбитим буоллар” диэн ыстатыйабыттан булан резолюцияҕыгар киллэрээриҥ” – диэн этэн хааллым. Дьиҥэр, ситэ саҥардыбакка гынан баран, туох этиилэрбин киллэрээри гыммыттарын өйдөөбөтүм. Бука, тыл этээччилэр испииһэктэригэр киирбэтэх оҕонньор ууну-хаары лахсыйар диэтэхтэрэ буолуо...

Мин кэннэ биир улуус баһылыга, арааһа, 7-8 мүнүүтэ эмиэ улууһун кыайыыларын туһунан отчуоттаата. Ити курдук, эмиэ хас да киһи бэрт уһуннук “киһиргээтилэр”. Хата, икки саха худуоһунньуга – биирэ Хаҥалас Тиит Арыытыгар олорор, иккиһэ – Амма Болугурун таһыгар – сир ылан, дьоҕус хаһаайыстыба тэринэн, “тыа сиригэр олорор үчүгэй” диэбиттэрин сэргии иһиттим. Ити курдук, тыа сиригэр көһөр дьону көҕүлүөххэ, өйүөххэ наада дии саныыбын.

Хомойуох иһин, бу уһун-киэҥ мунньах устата сүрүн тиэмэбитигэр сыһыаннаах биир да күттүөннээх этии киирбэтэ диэххэ сөп. Ол да буоллар, “этиилэри резолюцияҕа киллэриэхпит” диэн эрэннэрдилэр.   

Бу мунньах кэннэ туох санаалар үөскээтилэр?

Бастатан туран, мунньах хамсык кэмигэр ВКС көрүҥүнэн ыытыллыбыта сөптөөх. Маннык көрүҥ элбэх киһини хабар кыахтаах. Холобур,  Халыматтан, Бүлүүттэн, Өлүөхүмэттэн кытыннылар. Онон хамсык да кэнниттэн ВКС мунньахтара элбэх норуоту, киһини хабарга олус туһалаах буолаллара сэрэйиллэр.

Дьиҥэр, Михаил Ефимович этиитэ сүрдээх дириҥ ис хоһоонноох. Сүрүн туһаайыыта тыа сирин сайыннарыыга үбү элбэтии, төрүт омуктар дьылҕаларын бары өттүнэн хабыы буолар. Бу этии киэҥ бэчээккэ тахсыбатаҕа. Ону ити мунньах кыттыылаахтара бары интэриниэтинэн аахпыттара, үөрэппиттэрэ буолуо дуо? Тоҕо эрэ саарбахтыыбын. Оттон аахпатах, истибэтэх, билбэт киһи тугу этиэн сөбүй? Этии ис хоһоонун билбэккэ эрэ хайдах дьүүллэһиэххэ сөбүй? Ол гынан баран, үгүстэр киирии тылларыгар “Уважаемый Михаил Ефимович” (мунньах барыта нууччалыы тылынан барда, арай, мин эрэ ньүдьү-балайдык сахалыы саҥардым) диэхтииллэр даҕаны, биир да киһи тыл этиитигэр “Михаил Ефимович” диэн ааты туттубата. “Кини маннык эппитэ, оннук диэбитэ” диэн тыл быһаҕаһын да кыбыппатылар.

Ол иһин мунньах саҕаланыытыгар бастакы бэрэсидьиэммит бу чыыһылаҕа, ханнык мунньахха туох туһунан эппитин, туох кыһалҕалары туруорбутун туһунан кылгастык билиһиннэриэххэ баара. Дьэ, ол эрэ кэнниттэн сүрүн боппуруоска тохтуохтаах этибит. Ол курдук, кини этиитигэр ыйыллыбыт кыһалҕалары туоратыыга туох үлэлэр ыытыллыахтарын сөбүн дьүүллэһиэхтээхтэрэ. Онуоха уопсастыбаннай тэрилтэлэр таһымнарыгар ыытыллыбыта саамай тоҕоостоох этэ.

Бу мунньах кэннэ миэхэ  биллиилээх бэйиэт В. Маяковскай “Прозаседавшиеся” диэн хоһооно уонна “Я бы выгрыз бюрократизм...” диэн тыллара өйбөр киирэн кэллилэр. Ону тэҥэ “Время – деньги!” диэн этии. Ол курдук, дьон бириэмэтин харыстыахха баара.

Бу суруйуубуттан өһүргэммэккитигэр уонна “кырдьаҕас оҕонньор лахсыыра, лэбээрэ” диэбэккэ, сахалыы “кырдьаҕастан – сүбэтин, эдэртэн – эйэтин” диэн өс хоһоону болҕомтоҕо ыларгытыгар баҕарабын.

Даҕатан эттэххэ, бу мунньах төрүт туһата суох ааста диэн олоччу эппэппин. Син элбэҕи биллим, иһиттим. Киһи куһаҕантан эмиэ үөрэнэр. Ол гынан баран, бэрт былдьаһа сатыы сылдьыбакка, Михаил Ефимович норуоту харыстааһын туһунан эппит этиитин дьиҥнээхтик үөрэтэн, туһалааҕы туһанан, дойдубут сайдыытыгар ис сүрэхтэн кыһаллыахха диэн бу суруйуубун түмүктүүбүн.

Уйбаан Пономарев, Чурапчы сэл.