Киин улуустарга Сэбээн Күөл туһунан сонун кэмчи, аҕыйах. Онон ол дойду тугунан олорорун үксүбүт түүлүгэр да баттатан көрбөт. Ол эрээри, ити дьон, төһө да тула өттүлэриттэн кыһалҕалар кыһарыйдаллар, түҥ былыргы төрүт дьарыктарын, омук быһыытынан ураты култуураларын умнан ханна да барар кыахтара суох.

Ыраах хотугу бөһүөлэк дьонун-сэргэтин олоҕун-дьаһаҕын быыһын сэгэтэн көрөөрү, күннээҕи кыһалҕаларын кытта билсээри, Сэбээн Күөл баһылыгын Таисия Васильевна Кейметинованы кытта ирэ-хоро кэпсэттибит.

Сэбээн Күөл

Сэбээн Күөл Кэбээйи улууһун тус хоту өттүгэр, Дьааҥы хайаларын быыһыгар, дохсун сүүрүктээх Суланичан диэн хайа үрэҕин кытылыгар турар. Нэһилиэк устуоруйата 1934 сылтан саҕаланар. Күн бүгүн 725 нэһилиэнньэлээх. Онтон 85 %-на эбээн омук дьоно. Сүрүн дьарыктара – таба иитиитэ. Бөһүөлэк 1963 сыллаахха диэри Үөһээ Дьааҥы улууһун саастаабыгар киирэ сылдьыбыт.

 Эбээн тыла тыыннаах

 – Таисия Васильевна, кэлиҥҥи сылларга хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктарга төрөөбүт тыл кыһалҕата олус сытыытык турар. Тылы билэр аҕам саастаах дьон күннэтэ аҕыйаан иһэллэрэ мэлдьэһиллибэт. Сэбээн Күөлгэ эбээн тылынан кэпсэтэр, быһаарсар дьон элбэх дуо?

 – Киһи үөрэрэ диэн Сэбээн Күөлгэ эбээн тыла тыыннаах. Эдэрдиин-кырдьаҕастыын бары эбээн тылынан кэпсэтэ, саҥара сылдьабыт. Биллэн туран, саха уонна нуучча тылларын эмиэ билэбит. Ол гынан баран, ордук элбэхтик эбээннии саҥарабыт.

Оскуолабыт эбээн омук бастакы прозаик-суруйааччыта П.А. Степанов-Ламутскай аатын сүгэр. “Эбээн национальнай орто оскуолата” диэн туспа статустаах. Манна оҕолор эбээн тылын үөрэтэллэр.

Сэбээн Күөлгэ эбээн омук биллэр суруйааччылара, бэйиэттэрэ төрөөбүттэрэ: П.А. Ламутскай, В.С. Кейметинов-Баргачан, В.А. Кейметинов-Коетти Коетмэтти, Е. Захарова, уо.д.а. Бар дьон ытыктыыр уопсастыбаннай диэйэтэллэрэ, бэлиитик, суруйааччы Андрей Васильевич Кривошапкин эмиэ төрөөбүтэ. Быйыл кини алтынньы 17 күнүгэр 80 сааһын туолуохтаах.

– Билигин “кочевой” оскуола баар дуо? Эбэтэр табаһыттар оҕолоро бары бөһүөлэккэ киирэн үөрэнэллэр дуу?

 – Уопсайа көһө сылдьар олохтоох 10 эдэр табаһыт ыаллаахпыт. Балар кыһыннары-сайыннары оҕолорун кытта бииргэ ыстаадаҕа сылдьаллар. Онон табаһыттар оҕолоругар, биллэн туран, “кочевой” оскуола үлэлиир. Онно анал идэлээх учууталлаахпыт, бэйэбит олохтоох каадырбыт. Кини үөрэх дьылын устата ыстаадаттан ыстаадаҕа көһө сылдьан оҕолору үөрэтэр. Арай кыһын халлаан күүскэ тымныйдаҕына, оҕолорун бөһүөлэккэ аҕалан үөрэтэр. Ити курдук, табаһыттар оҕолоро 5-с кылааска диэри “кочевой” оскуолаҕа үөрэнэллэр.

“Кочевой” дьиэ кэргэн булгуччу баар буолуохтаах. Ыстаадаҕа сылдьыбыт, табаны кыратыттан илэ хараҕынан көрбүт эрэ оҕо инникитин табаһыт буолуон сөп.

Айылҕа уонна адьырҕа

 – Кэлин, урукку сыллары кытта тэҥнээн көрдөххө, таба ахсаана лаппа аҕыйаабыта көстөр. Билигин төһө элбэх табалааххыт?

 – Таба ахсаана чахчы аҕыйаата. 1991 сыллаахха, “Кировскай” совхоз эрдэхпитинэ, табабыт ахсаана 23 тыһыынчаҕа тиийэ сылдьыбыта. Кэлин баара-суоҕа 7934 буолла. Онтон төрүүрэ – 2958. Быйыл 2234 тугут төрөөбүтэ. Саас аайы үрэхтэр күүскэ ууланаллар, онон быйыл элбэх тугут былаҕайга былдьаммыта. Күһүҥҥү ааҕыы кэннэ ахсаана биллэ аччыыра буолуо.

Билигин Сэбээн Күөлгэ табанан П.А. Кейметинов аатынан “Себян” ГУП уонна 9 родовой община дьарыктаналлар.

 – Таба ахсаана тоҕо аҕыйаата?

 – Дьиҥинэн, биричиинэтэ элбэх буоллаҕа. Ол эрээри, сүрүн биричиинэлэринэн – айылҕа уларыйыыта уонна адьырҕа буолаллар. Дьаат бобуллуоҕуттан, бөрө ахсаана элбээтэ. Бу сайын 8-с уонна 9-с ыстаадаларга Станислав Слепцов уонна Зиновий Степанов диэн эдэр табаһыттар таба үөрүгэр саба түспүт бөрөлөрү бултаан тураллар. Ону таһынан, кэнники сылларга ыстаадалары тыатааҕы буулаата. Ойуур баһаардарыттан куотан кэлэннэр, сотору-сотору ыстаадалары аймыыллар. Ону сэргэ айылҕа уларыйда. Таба төрүүр-ууһуур кэмэ ыһылынна. Холобур, быйыл сайын аһара куйаас буолла. Ол түмүгэр таба туруга мөлтөөтө. Кыайан аһыы да, уулуу да барбат буола сырыттылар. Ситинник мөлтөөбүт таба сытан эрэ өлөн хаалар идэлээх.  

Маны таһынан, уонча сыллааҕыта 60 саастарын ааспыт саастаах табаһыттары барыларын хаһаайыстыбаттан ууратан кэбиспиттэрэ. “Суолу – эдэрдэргэ” диэн бэлиитикэ барбыта. Итини мин улахан сыыһанан ааҕабын. Тоҕо диэтэххэ, эдэр саҥа үлэһиттэри үөрэтээччи, сүбэлээччи дьон биирдэ суох буолан хаалбыттара. Билигин эп эдэр оҕолор саҥардыы үөрэнэ, уопутура сатыы сылдьаллар. Оттон үйэлэрин тухары ойуурга, табаҕа сылдьыбыт оҕонньоттор, эмээхситтэр бөһүөлэккэ киирэн, олохторун укулаата тосту уларыйан, уһуннук барбакка, кэмнэрин иннинэ өлөн бүтэн эрэллэр. Билигин киһи барыта итини кэмсинэ сатыы сылдьар.

– Эдэр табаһыт элбэх дуо?

 – Былырыын уонна быйыл табаһыттыы барбыт оҕолор табаһыт үлэтигэр сысталлара, сыстыбаттара өссө биллибэт. Онон биэс сылтан элбэх ыстаастаах эдэр табаһыттар ахсааннарын этэбин. Оннук 35-гэр диэри саастаах 11 табаһыт үлэлии сылдьар. 

Хаайтарбыт бөһүөлэк

         – Сэбиэскэй кэм саҕаттан Сэбээн Күөл уустук транспортнай схемалаах бөһүөлэк быһыытынан биллэр. Билигин айан, сырыы дьыалата хайдаҕый?

          – Ити чааһыгар Сэбээн Күөл улаханнык атаҕастаммыт бөһүөлэк. Кыһыннары-сайыннары өрөспүүбүлүкэни кытта ситимниир айан-сырыы суоҕун кэриэтэ. Сөмөлүөттэр сүгүн көппөт буолбуттара быдааннаата. Ол түмүгэр бары хаайтаран хороллон олоробут. Ыйга биирдэ, улуус баһылыгын көмөлөһүннэрэн, бөртөлүөтүнэн дьоммутугар биэнсийэлэрин нэһиилэ аҕалтарабыт. Ону да билигин коронавируһунан уонна буруонан сиэттэрэн, бөртөлүөт да көппөт буолан эрэр. “Полярнай авиалиния”: “Халлаан буруолаах, сөмөлүөт кыайан көппөт”, – диэн көтөллөрүн аккаастыыр. Инньэ гынан 40-тан тахса киһи Дьокуускайга хаайтаран сайылаата. Аны туран, мантан 50-тан тахса киһи көтүөхтээҕэ да, эмиэ олорбута быданнаата.

         Билигин балаҕан ыйын 1 күнэ чугаһаата. Быйыл орто уонна үрдүк үөрэх кыһаларыгар киирбит оҕолор докумуоннарын туттара, үөрэнэ Дьокуускайдыахтаах этилэр. Аны үөрэнэ сылдьар устудьуоннар саас коронавирустан куотан кэлэн баран эмиэ хаайтаран олороллор. Онон күнүн аайы цыган курдук хомуна-хомуна, халлааммытыгар өрө мыҥаан олоробут.

         – Суол-иис боппуруоһун хайдах быһаарыахха сөбүй?

          – Дьиҥинэн, туох эмэ суол баара эбитэ буоллар, маннык эрэйдэниэ суох этибит. Уунан да буоллун, сиринэн да буоллун, булан сылдьыа этибит. Ону туох да суох. Онон Сиэгэн Күөл уонна Сэбээн Күөл икки ардыгар суол тутуутун туруорсабыт. Уһуна быһа холоон 210 км буолуон сөп.

Былыр 1960-с сылларга ити хайысханан ыччаттар киин куораттарга үөрэнэ бараары сатыы сылдьыбыттар. 1986 сыллаахха, билиҥҥи курдук хаайтарыы буолбутугар, 24 киһи Ньуора төрдүгэр диэри массыынанан айаннаан баран салгыы Сиэгэҥҥэ сатыы түһүммүт эбит. Онон, итинэн суол омооно баар. Ону сайыннаран холкутук тырааныспар суолун оҥоруохха сөп.

         Аҕыйах хонуктааҕыта экологтары, уопсастыбанньыктары, кулууп үлэһиттэрин, ыччаттары илдьэ,  экология туругун көрө таарыйа, сир баайын хостооччуларга кэнсиэрдээн кэллибит. “Чуора” ХЭУо, “Чочимбал” ХЭУо учаастактарыгар сырыттыбыт уонна соһуйан аҕай кэллибит. Бырамыысыланнаһы олох күүскэ сайыннарбыттар уонна сайыннарар да былааннаахтар эбит. Ол диэки букатын Саха сирин соҕурууҥҥу улуустарыгар сылдьар курдуккун. Учаастактар икки ардыларыгар аспаалтан итэҕэһэ суох сүрдээх үчүгэй суоллары оҥорбуттар, тутуу бөҕөтүн ыыппыттар. Онон итиччэ элбэх уонна кыахтаах сир баайын хостооччулар: “Чуора” ХЭУо, “Чочимбал” ХЭУо, “Прогноз” АУо, уо.д.а. бары кыттыһан Сиэгэн Күөлгэ диэри тырааныспар суолун оҥоруохтарын сөп.  

Ааспыт нэдиэлэҕэ Ил Дархан Айсен Николаев Кэбээйи улууһугар кэлэ сылдьан, Кэбээйи нэһилиэгэр диэри суол төгүрүк сылы быһа сырыылаах буоларын эттэ. Биллэн туран, биир дойдулаахтарбыт киһилии суолламмыттарыттан үөрдүбүт. Элбэх сыллар устата эмиэ эрэйи көрбүттэрэ. Билигин Сэбээн Күөлү суоллуур киһи эмиэ улахан дьыала буолуо этэ.

Бастатан туран, биэс хоту улууска быһа айанныыр суол арыллар кыахтаах. Томпонон эргийэ барыахтааҕар Сэбээн Күөлүнэн айаннаабыт икки төгүл быһалыы. Ити хотугу улуустар социальнай экэнэмиичэскэй сайдыыларыгар улаханнык көмөлөһүөн сөп. Иккиһинэн, сир баайын хостооччулар таһаҕастарын таһалларыгар эмиэ абыраныа этилэр. Хас 3 сыл аайы сэтинньи ыйга кыһыҥҥы суолу оҥорорго уонна көрөргө тиэндэр биллэриллэр. Ону сир баайын хостуур тэрилтэлэр ылан, кыттыһан сыыйа хапытаалынайдык оҥорон, дьиҥнээх тырааныспар суола оҥоруохтарын сөп дии саныыбын. Саҕалаатахтарына, 5-6 сылынан бүтэриэ этилэр.

         Былырыын ол былыргы сатыы суол оннун булаары “Өбүгэлэрбит суолларынан” диэн историко-туристическай эспэдииссийэ оҥорбуппут. Атырдьах ыйын 16 күнүгэр Сэбээнтэн тахсан баран 24 чыыһылаҕа Сиэгэҥҥэ этэҥҥэ тиийбиппит. Эспэдииссийэҕэ икки арыалдьыт массыыналаах туруммуппут. Оҕолор күҥҥэ 2-3 км сатыы хаампыттара. Онон хапытаалынай суол чахчы оҥоһуллуон сөп дии саныыбын.

Ас-таҥас булар уустук дойдута

          – Бөһүөлэккэ урбаан төһө сайдыылааҕый? Аска-үөлгэ сыана хайдаҕый?

          – Бөһүөлэккэ 16 урбаанньыт үлэлиир. Ол иһиттэн 10 ыал аччыгый маҕаһыыннаах. Сыана аска-үөлгэ Дьокуускайы кытта тэҥнээтэххэ, 2-3 төгүл үрдүк. Холобур, килиэп сыаната 65-75 солк. Дьаабылыка киилэтэ 350-400 солк., виноград – 550-600 солк., хортуоппуй – 200 солк. тиийэр. Ону да фрукта кэллэҕинэ, маҕаһыыҥҥа туруорбаттар. Хам-хаадьа кэлэр аһылыгы дьон оҕолоругар былдьаһа-тараһа атыылаһар.

         Онон сыана чааһыгар хотугу улуустары кытта биир кэккэҕэ турабыт. Аны туран, бүтүннүү хайа уонна таас сиргэ олорор буоламмыт, оҕуруоту, хортуоппуйу дэлэйдик үүннэрэр кыахпыт суох. Биирдиилээн дьон дьарыктана сатыыр да, өлгөм үүнүүнү ылбаттар.

         Билигин таба ахсаана аҕыйаан, табаны идэһэлии сатаабыппыт. Инньэ гынан урбаанньыттар сибиинньэ, куурусса этинэн хааччыйаллар. Аны былырыыҥҥыттан чааһынайдар борооскулары аҕалан, сайынын иитэн баран, күһүнүн идэһэлиир буоллулар. Ол курдук, былырыын кыһыҥҥы суолунан Намтан 9 борооску кэлбитэ. Быйыл 23 борооскуну аҕаллылар. Кыһыҥҥы суолбут муус устар бүтүөр диэри турар. Таһаҕас барыта онон кэлэр. Социальнай суолталаах бородууксуйанан “ЯкутОптТорг” хааччыйар (ИП “Степанов А.А.”). Кини удамыр сыаналаах. Ол гынан баран, кыһыҥҥы суол аһыллыар диэри авиациянан кэлэр бородууксуйа арааһын элбэтиэхтэрин баҕарабыт.

         – Кырдьык, сыана олус ыарахан эбит. Дьон хайдах айаҕын ииттинэн олорор?

          – “Сэбээн” ГУП табаһыттара ортотунан 27 тыһ. солк аахсаллар. Родовой общиналарга хамнастара 17-20 тыһ. солк. Биллэн туран, ити кыра хамнас туохха да тиийбэт. Онон дьон балыктаан, бултаан-алтаан эбинэн олорор. Бүддьүөт эйгэтигэр хамнас эмиэ аччыгый. Элбэх киһи хамнас алын төлөбүрүн (МРОТ) эрэ ылар. Учууталлар ортотунан 35 тыһ. солк хамнастаахтар.   Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ биир эрэ табанан дьарыктанар ГУП хаалла. Ону юридическай көрүҥүн уларытаары гыналлар. Нэһилиэк дьаһалтата хаһаайыстыбаны бэйэтигэр ылыан баҕарар. Ил Түмэҥҥэ ити боппуруоһунан мунньах буола сылдьыбыта. Норуот дьокутааттара Елена Голомарева, Виктор Губарев уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар бырааптарын боломуочунайа Елена Иванова биһигини өйөөбүттэрэ. Ону Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ утарар. Улуус дьаһалтатын бас билиитигэр киллэрэр баҕалаах. Госдума дьокутаата Галина Данчикова 2025 сылга диэри ГУП-тар үлэлиир бырааптаахтарын эппитэ. Ол кэннэ бэйэбитигэр ылан, сир баайын хостооччулары кытта бииргэ үлэлэһэн, кинилэртэн нэһилиэк бүддьүөтүгэр эбии үп көрүллэрин ситиһэн, таба итиитин салгыы сайыннарыахпытын баҕарабыт. Таба Кэбээйи улууһугар Сэбээн Күөлгэ эрэ баар.

Ити курдук, олорор усулуобуйабыт бары өттүнэн хотугу улуустары кытта дьүөрэлии. Онон Бырабыытылыстыба да отчуоттарыгар уонна ааспыкка Ил Дархан Айсен Николаев Кэбээйигэ да кэлбитигэр, бэйэбит баҕа санаабытын суругунан тиэрдибиппит. Олорор усулуобуйабыт, социальнай экэнэмиичэскэй балаһыанньабыт, логистикабыт уустугун учуоттаан, Сэбээн Күөлү хотугу улуустарга тэҥниири эбэтэр төттөрү Үөһээ Дьааҥы улууһугар холбууру туруорсабыт. Оччоҕо эрэ нэһилиэк салгыы сайдар кэскиллээх.

Интернет төлөбүрэ 15 тыһыынча!!!

– Сибээс хайдаҕый?

 – Дьэ, ити эмиэ биир сүрүн кыһалҕабыт. Быданнааҕыта Билайн вышката кэлэн турбута. Билигин оборудованиета бүтүннүү эргэрэн бүттэ. Сибээһэ, интернета быстар мөлтөх. Ааспыкка сир баайын хостооччуларга баран көрбүппүт, МТС турар эбит. Сибээстэрэ, интернеттара адьас үчүгэй. Бэл диэтэр, вахтовиктар youtube көрө олороллор. Ол курдук, бөһүөлэккэ күүстээх сибээстээх МТС туруортарыахпытын баҕарабыт. Билигин ыстаадалар сибээстэрэ олоччу суох. Онон сибээс өҥөтүн тупсарарга инновационнай технологиялар киириэхтэрин наада.

 – Оптоволокно кэлбэтэҕэ дуо?

  – Оптоволокно кэлэрэ саарбах. Билигин “Телекониканан” олоробут. Сэттэ уонча ыал холбонуулаах. Онтубут ыйдааҕы төлөбүрэ аһара ыарахан. Саамай чэпчэки тарыыба ыйга 5000 солк. Орто – 7000 солк, “түргэн” – 15 тыһ. солк. Ону да интернета сыанатыгар эппиэттээбэт мөлтөх. Саатар хаачыстыбылааҕа буоллар, улаханнык айманыа суох этибит. Билигин ый аайы 5000 солк салгыҥҥа быраҕа олорор. Дьиҥэр, ити биһиэхэ кыра дохуоттаах дьоҥҥо киһи уйуммат сыаната. Дьон оҕолорун туһугар эрэ холботор. Быйыл саас дистанционнай үөрэх киирэн элбэх ыалга хос ороскуоту көрүстэ. Онон спутник сибээһин оборудованиетын саҥардалларын, күүһүрдэллэрин туруорса сылдьабыт.

Айылҕа айгырыа дуо?

          – Сир баайын хостооччулары кытта сыһыан хайдаҕый?

          – “Прогноз” АУо-ны кытта социальнай экэнэмиичэскэй сөбүлэҥ түһэрсибиппит. Этнологическай экспертиза оҥоһуллубута. Онон биэс родовой община сиригэр-уотугар үлэлииллэрин иһин уопсайа 3 мөл. солк тахса көмөнү оҥоруохтаахтар. Ону былырыыҥҥыттан биэрэн саҕалаабыттара. Быйылгыларын түһэрэ иликтэр.

         “Чуора” уонна “Маяк” ХЭУо-лары кытта эмиэ сөбүлэҥнэри түһэрсибиппит. Араас аахсыйаларга, спортивнай тэрээһиннэргэ көмөлөһүөх буолбуттара. “Чуора” ХЭУо билиҥҥитэ этнологическай экспертиза оҥороору былааннанар.

         “Чочимбал” ХЭУо саҥардыы этнологическай экспертиза оҥоро сылдьар. Бэдэрээтчиктэрэ “Север-Проект” тэрилтэ (Москуба к.) анкета толорторбута. Ити экспертиза бүтэһиктээх быһаарыныыта ылыллыан иннинэ, нэһилиэнньэни кытта уопсай мунньаҕы ыытыахтарын наада. Билиҥҥитэ ити тэрилтэлэр экологияҕа куһаҕана суохтук сыһыаннаһан үлэлии сылдьаллар. “Чуора” ХЭУо уонна “Чочимбал” ХЭУо бөхтөрүн анал дьаамаларга чөкө куталлар, сири кытта тэҥнииллэр эбит.

         Билигин “Росгеология” АУо-ҕа элбэх үҥсүүлээхпит. Кинилэр Кыһыл Таас диэн сиргэ Ньолтомо үрэҕэр бааллар. Бу сир 2012 сылтан уһулуччу харыстанар сирдэр ахсааннарыгар киирэр. Соторутааҕыта онно тиийэн аакта толордубут. Айылҕаны дьаабылаабыттар. Бөхтөрүн, салапааннарын, дьааһыктарын үрэх сүнньүгэр ыһа-тоҕо куталлар эбит. Үлэһиттэр: “Москубаҕа эрэ бас бэринэбит”, – дииллэр. Ол эрээри, экология ирдэбиллэрин тутуһуохтаах буоллахтара. Биллэн туран, начальниктара барытын ыраастыахпыт диэн андаҕайда. Ону көспүттэрин кэннэ баран бэрэбиэркэлиэхпит. 

         Кэлин аны “Прогноз” АУо-ны кытта экология боппуруоһуттан сылтаан сыһыаммыт мөлтөөтө. Айылҕа туругун көрөллөрүгэр Дьокуускайтан Роспотребнадзор 1-2 үлэһитин эрэ аҕалаллар. Айылҕа харыстабылын министиэристибэтин, олохтоох экологтары, уопсастыбанньыктары бөртөлүөккэ миэстэ суох диэн төрүөтүнэн ылбаттар. Оннук хамыыһыйа хайдах да тутулуга суох хамыыһыйа диэн ааттанар кыаҕа суох. Тугу да кистээбэттэрэ буоллар, олохтоох дьону илдьэн эмиэ көрдөрүө этилэр. Былырыын “Карантин” диэн сиргэ бензовоз таҥнастыбыта. Сэлээркэ бөҕө үрэххэ тохтубута. Ону Васильев диэн суоппарга аҥаардастыы буруйу сүктэрэн кэбиспиттэрэ. Ол кэннэ Айылҕа харыстабылын министиэристибэтигэр хаста да мунньахтаабыппыт. Ол түмүгүнэн былырыын уонна быйыл муус устарга, ыам уонна бэс ыйдарыгар анаалыс оҥорор туһунан быһаарыныы ылыллыбыта. Муус устарга ылбыт анаалыспыт экологическай кэһии баарын көрдөрбүтэ. Ыам уонна бэс ыйдарыгар анаалыстааччылар олох да кэлбэтилэр.

         Бу ааспыт сырыыга “Прогноз” АО учаастагар кыайан киирбэтибит. Итиннэ 21 киһилэрэ коронавирустаан обсерваторга олорор. Онон кими да киллэрбэттэр. Ол гынан баран ыраахтан фабрикаларын син биир көрдүбүт. Фабрикалара олох хайа үрдүгэр турар. Ол анныгар ойуур балаһата бүтүннүү өлөн хаалбыт. Тииттэр саһаран, хагдарыйан тураллар. Аттынааҕы ойуур мастара үчүгэйдэр, күөхтэр. Аны онон устар үрэххэ үөн-көйүүр, балык өлөн өрөҕөлөрүнэн уста сылдьаллар. Ити айылҕаҕа буортуну оҥоруу содула буолбатах дуо?!

         Биллэн туран, бырамыысыланнас сайдыахтаах. Ону биһиги утарар, бопсор кыахпыт суох. Бырааппыт да суох быһыылаах. Тоҕо диэтэххэ, “эн баһылык, бас билэр сириҥ бөһүөлэк, кылабыыһа уонна сыбаалка” дииллэр. Чэ, буоллун! Ол гынан баран сир баайын хостооччулар экология ирдэбиллэрин тутуһар, айылҕаны харыстыыр, төрүт дьарыгынан дьарыктанар олохтоох дьон сирин-уотун ытыктыыр эбээһинэстээхтэр! Саатар бөхтөрүн-сахтарын өрө тардынан сылдьыахтаахтар буоллаҕа!

          – Сир баайын хостооччулар олохтоох дьону үлэҕэ ылаллар дуо?

          – Билигин “Прогноз” АУо-ҕа – 3, “Чочимбал” ХЭУо-ҕа – 5, “Чуора” ХЭУо-ҕа – 6 киһи үлэлии сылдьаллар.

Тутуулар, инники былааннар

– Кэнники бөһүөлэккэ туох саҥа тутуулар олоххо киирдилэр?

 – Бөһүөлэккэ тутуу барыта өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн барар. СӨ бырабыытылыстыбата уонна Ил Дархан Айсен Николаев кэнники кэмҥэ тыа сирин кыһалҕаларыгар болҕомто ууралларыгар улаханнык махтанабыт. Холобур, Сэбээн Күөл дьаһалтата араас бырагыраамаларга барытыгар кыттар уонна хапса сатыыр. Сир баайын хостооччулартан улахан көмө оҥоһуллубат.

Кэлин Суланичан өрүһү туоруур тимир күргэ тутулунна. Урут бэйэбит мас далаһа оҥостор этибит. Ону уу кэллэҕинэ мэлдьи илдьэ барара. БКЭ саҕана оҕолор ордук хаайтаран эрэйдэнэллэрэ.

М. Абрамов аатынан спортивнай комплекс уонна спортивнай былаһаакка тутуллубуттара. Оскуола таһыгар Үөрэх министиэристибэтин тус сыаллаах бырагырааматынан спортивнай былаһаакка тутуутун былаанныыбыт. 2018 сыллаахха эргэ кулууппутун өрөмүөннээбиппит. Инникитин тыа сирин территорияларын сайыннарар бырагыраамаҕа хапсан, А.В. Кривошапкин аатынан норуот айымньытын дьиэтин тутуохпутун баҕарабыт. Итиннэ билигин сирин үөрэтиигэ, бырайыагын оҥорууга сир баайын хостооччулары көмөлөһүннэриэхпитин баҕарабыт.

Былырыын бөһүөлэк уулуссалара бүтүннүү сырдаабыттара. Быйыл сэрии кыттыылаахтарыгар уонна тыыл бэтэрээннэригэр аналлаах Албан аат скверин арыйыахтаах этибит да, билиитэлэрэ кыайан Дьокуускайтан кэлбэккэ хааллылар. Онон эһиилги сылга көһөрдүбүт.

Аны туран, балыыһабыт уонна уһуйааммыт хаарбах туруктаахтар. Балыыһа дьиэтэ 1984 сыллаах тутуу. Төһө да өрөмүөннээбит үрдүнэн кыһыннары-сайыннары тыал курдары сылдьар. Онон саҥа балыыһа тутуллуон баҕарабыт. Уһуйааммыт олох хайа анныгар турар. Инньэ гынан саас хаар уута түһэн акылаата уонна муостата эмэҕирэн бүттэ. Оҕолор кыһынын хаатыҥкалаах кыстыыллар. Оҕо төрөөһүнүнэн Сэбээн Күөл билигин Кэбээйигэ биир бастыҥнар ахсааннарыгар сылдьар. Оскуола иннинээҕи саастаах 110-ча оҕолоохпут. Онтон 56 эрэ оҕо уһуйаанынан хабыллар. Уһуйааммыт дьиҥэ баара-суоҕа 40 миэстэлээх. Онон хаалбыт 50-ча оҕону хабарга саҥа уһуйаан тутуллуон наада.

2014 сылтан ыла “Ламинхинский эвенский национальный наслег” диэн статуһу туруорсабыт. Билиҥҥитэ боппуруос миэстэтиттэн хамсыы илик. Ону “Ил Түмэн” Судаарыстыбаннай Мунньаҕа түргэнник көрөрүгэр көрдөһөбүт. 

Түмүк оннугар

 Ыраах Сэбээн Күөл бөһүөлэгэр олох төһө уустугун, дьон-сэргэ туох иһин туруулаһарын сэрэйдигит, иһиттигит, түмүк оҥоһуннугут буолуо диэн эрэнэбин. Оттон Сэбээн Күөл хоһуун дьонугар кыһалҕалара барыта кэмигэр быһаарылларыгар баҕарабын.