2-с Күүлэт олохтоохторун суруга (сурук орфографията оннунан хаалла):

Бүлүү улууһун 2-с Күүлэт нэһилиэгин олохтоохторо суруйарга күһэлиннибит. Өрүс уҥуор сытар 8 нэһилиэктэн 2-с Күүлэти уонна Хаҕыны оптоволокно линията тардыллыахтаах проекка быйыл улуус депутаттара 28 млн. үп көрүллүбүт (мунньах протоколугар өрүс уҥуоргу нэһилиэктэргэ) киллэрэбит диэн баран таһааран кэбистилэр. Саамай ыраах, суола-ииһэ суох сытар нэһилиэк буоларбытын учуоттаан бастакынан биһиэхэ интернет ситимэ киириэхтээх этэ. Онто да суох гаазка киллэрбэтэхтэрэ. Билиҥҥи үйэҕэ туох баар тэрилтэ үлэтэ, социальнай тэрилтэлэргэ сайабылыанньа ыытыыта, докумуон туттарыыта, Меркурий программаҕа үүт дааннайын угуу, уһуйаан уонна оскуола оҕолорун үөрэхтэрэ, эбии дьарыктара онтон да атыттар интернет ситимэ суох кыаллыбатын бары билэбит. Саамай кытыы ыраах нэһилиэк куоракка киирэр проездпыт сыаната үөһэнэн да аллараанан да олус үрдүк. Түргэн интернеттаахпыт буоллар элбэх боппуруос биирдэ быһаарыллыа этэ. Ол курдук, билиҥҥи ыарыы тарҕана турар кэмигэр студент оҕолорбут дьиэлэригэр интернеттара суох буолан, куоракка ким квартира арендалаан, ким аймахтарыгар кыбыллан үөрэнэ сылдьан эрэйи, элбэх ороскуоту көрсөллөр. Баар кыһалҕаны учуоттаан, атын да үбүлэнэр хайысханы тобулан, улуус депутаттара уонна улуус салалтата болҕомтолоругар ылан кэлэр сылга үп көрүөххүт диэн эрэнэбит.

Туох атаҕастабылай?

Маны ааҕан баран, ис хоһооно кырдьыгын дуу, сымыйатын дуу бэрэбиэркэлээн, 2-с Күүлэт нэһилиэгин баһылыгар Светлана Николаевна Игнатьеваҕа эрийэ сырыттыбыт.

– Кырдьык, итинник ис хоһоонноох суругу суруйбуппут. Улууспут уонна өрөспүүбүлүкэ салалталарыгар туһаайбыппыт. Баҕар, ким эмэ болҕомтотугар ылан, кыһалҕабыт быһаарылларыгар күүс-көмө, өйөбүл буолуо диэн эрэллээх суруллубута.

Билигин 400-чэ киһилээх 2-с Күүлэт нэһилиэгэ интэриниэтэ суох, былыргылыы олорор. Бүлүү куораттан 200 км тэйиччи сытабыт. Суолбут-ииспит быстар мөлтөх. Саас, күһүн хаайтарыы кэмигэр улууһу уонна өрөспүүбүлүкэни кытта Билайн эрэ көмөтүнэн сибээстэһэбит. Онтон атын сибээс суох. Күн бүгүн хоруона хамсыга өрө туран, үлэҕэ буоллун, үөрэххэ буоллун, эрэй бөҕөтүн көрсө олоробут.

– Сурукка 2020 сыллаах улуус бүддьүөтүгэр өрүс уҥуоргу 8 нэһилиэккэ интэриниэт ситимин тардарга 28 мөл. солк. көрүллүбүтэ этиллэр. Туох төрүөтүнэн 2-с Күүлэти уонна Хаҕыны онтон таһаарбыттарый?

– Былырыын улуус бүддьүөтэ ылылларыгар, Бүлүү улууһун өрүс уҥуоргу нэһилиэктэригэр оптоволокно тардыллыыта былааннаммыта. Онно улуус 28 мөл. 130 тыһ. солк. көрбүтэ. Аукцион ыытыллыбыта. “Ростелеком” ПАУо уонна “СкайтСистем” ХЭУо кыттыбыттара. Ол гынан баран, чааһынай тэрилтэ кыайбыта. Быйыл тэрилтэ 6 нэһилиэккэ үлэни ыытта. Холобур, Мастаахха дьаһалтаны уонна оскуоланы холбообуттар. Ол эрээри, салгыы ол интэриниэти ким көрөрө-харайара эмиэ быһаарылла илик үһү. Чэ, хааллын. Ити туспа боппуруос. Биһиэхэ төнүннэххэ, 2-с Күүлэти уонна Хаҕыны бырайыактан олох да таһааран кэбиспиттэр.

– Тоҕо?

– 2018 сыллаахха “Ростелеком” ПАУо 100-500 киһилээх нэһилиэнньэлээх пууннарга УЦН (Устранение цифрового неравенства) диэн бырайыагынан почтаҕа интэриниэт ситимин киллэрбитэ. Онтубут сибээһи хаппат, күттүөннээхтик үлэлээбэт. Ол УЦН бырайыагынан киирбит сүгүн үлэлээбэт тэрилинэн куоһурданан, улууспут быйылгы бырайыактан таһааран кэбиспит. Кырдьыгынан эттэххэ, ол саҕана УЦН салгыы үлэлээн, бүтүн нэһилиэк интэриниэккэ холбонуохтааҕа. Хомойуох иһин, билигин ити федеральнай бырагыраама үлэтэ тохтотуллан турар. Ол туһунан “Ростелеком” ПАУо официальнай суруга кэлбитэ. Онон бүтүн икки нэһилиэги интэриниэттэн матардылар.

– Оччотугар, кыһалҕа быһаарыллар туруктаах дуу суох дуу? 

–  Ааспыт нэдиэлэни быһа Бүлүүнэн, Дьокуускайынан сүүрдүм. Инновация министиэристибэтигэр киирэ сырыттым. Федеральнай бырагыраама чахчы үлэлээбэтин бигэргэттилэр. Ол гынан баран, министиэристибэ кыттыгас үбүлээһининэн көмөлөһөргө бэлэмнээҕин биллэрдэ. Өскөтүн ороскуоппут 50 % бэйэбит уйунар буоллахпытына. Инньэ гынан, “Ростелекомҥа” оросчуот оҥортордубут. Онтубут сметата 18 мөл. тахса солк буолан таҕыста. Ол аҥаара – 9 мөл. 600 тыһ. солк. Биллэн турар, кыра нэһилиэк итиччэ сууманы бэйэтин бүддьүөтүттэн уйуммат. Онон улуус көмөлөһүөн наада. Бэйэбит өссө мунньан-тараан 2  мөл. 600 тыһ. солк. син булуохпутун сөп диэн аахтыбыт. Хаалбыт 7 мөл. солк. улуустан көрдөстүбүт. Ону: “Аһара ыарахан суумалаах бырайыак”, – диэн аккаастаналлар. Инньэ гынан, “Ростелекомтан” сиринэн барар, баҕаната суох бырайыак оросчуотун көрдөөтүбүт. Онтубут 2 нэдиэлэнэн биллиэхтээх.   

Соторутааҕыта Үөһээ Бүлүү улууһун кытта сибээстэһэ сырыттыбыт. Онно биһигиннээҕэр аччыгый бөһүөлэктэргэ, УЦН киирбитин да үрдүнэн, 4 G тиийэ түргэннээх интэриниэти эбии тарда сылдьаллар эбит. Оччоҕо биһиги тоҕо арыыланан хаалыахтаахпытый? Үөһээ Бүлүү бөһүөлэктэриттэн туох уратылаахпытый? Этэргэ дылы, аракыата тобохторо кытта биһиэхэ кэлэн түһэллэр, сирбитин-дойдубутун киртитэллэр, буортулууллар. Күөх төлөнтөн эмиэ маппыппыт. Билигин интэриниэтэ суох хааллыбыт. Онон туох атаҕастабылай?! Саатар бырайыактан тахсыбыппыт туһунан киһилии официальнай суругу кэмигэр туппатахпыт.

Нэһилиэнньэ күүтэр, эрэлин сүтэрбэт

Хаҕын нэһилиэгин баһылыга Оксана Христофоровна Еремеева бу кыһалҕалаах боппуруоска эмиэ санаатын үллэһиннэ:

– Хаҕын эмиэ оптоволоконнай интэриниэтэ суох. Нэһилиэнньэтэ 436 киһи. Бүлүү куоратыттан 145 км тэйиччи. Сайынын суола-ииһэ суох. Урут УЦН федеральнай бырыгараамаҕа киирэн баран, онон бүтэн олоробут. Быйыл олунньу ыйга улуус баһылыгын отчуотугар  оптоволокно киириэ диэн эрэннэрбиттэрэ. Онон нэһилиэнньэ күн бүгүнүгэр диэри күүтэ, эрэнэ олорор. Билиҥҥитэ ити хайысхаҕа туох да үлэ саҕалана илик.

Бу сайын инновация министиэристибэтэ 3 социальнай тэрилтэҕэ спутниктаах оборудование аҕалан туруорбута. Ону таһынан, Билайн уонна “Ростелеком” стационарнай төлөпүөнүн сибээһэ баар. Сибээспит онон бүтэр. Дьиҥинэн, баҕалаах дьон дьиэлэригэр вай-фай холботуохтарын сөп даҕаны, “безлимитнай” буолбатах. Төһөнү туттаргынан төлүүгүн. Холобур, мин үлэбинэн эрэ аҕыйахтык туттабын. Ол да үрдүнэн, ыйга 4000 солк төлүүбүн. Оттон элбэх оҕолоох, кыра дохуоттаах ыаллар ыарахан сыаналаах интэриниэти уйунар кыахтара суох. Онон оптоволоконнай, түргэн уонна “безлимитнай” интэриниэти күүтэбит. Улууспутугар эрэлбитин сүтэрбэппит.

Түмүк оннугар

Киһи олохтоохтору маннык сурук суруйан ыыппыттарыгар кыайан буруйдаабат. Ханнык баҕарар киһи олорор усулуобуйатын тупсарыан баҕарара өйдөнүллэр. Билигин боппуруос атыҥҥа. "2-с Күүлэт уонна Хаҕын өтөрүнэн сайдыылаах 21-с үйэҕэ үктэниэхтэрэ дуо?" – диэн уустук боппуруос турар.