“Биһиэхэ, Эбээххэ, сыл аайы “от күөх рейс” салгынынан сырыы оҥоһуллара, -- диир баһылык. – Быйыл “Якутопторг” АУо “субсидия чычырбас буолан, оҕуруот аһын уонна фруктаны тириэрдии былааннамматаҕа” диэн иһитиннэрдэ. Биһиги Эбээхпит улууска саамай ыраах сытар нэһилиэнньэлээх пуун. Дьон сибиэһэй оҕуруот аһыгар, фруктаҕа наадыйар. Сыл бүтүөр диэри чэпчэтиилээх рейс оҥоһулларын ситиһэргитигэр көрдөһөбүн”.

Онтон ахсынньы 3 күнүгэр Ил Түмэн экэниэмикэҕэ, инвестицияҕа уонна бырамыысыланнас бэлиитикэтигэр сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Павел Петрович Петров дьокутаат Л.Л.Явловскаяҕа хотугу улуустарга уу аалынан таһаҕаһы тириэрдиигэ көрсүллэр кыһалҕаларга аналлаах бырабыыталыстыба чааһа сэтинньи 27 күнүгэр ыытыллыбытын, ол түмүгүнэн Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ иһитиннэриини ахсынньы 2 күнүгэр кэмитиэт аатыгар киллэрбитин билиһиннэрдэ.

Социальнай суолталаах уонна ас-үөл табаарын, тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын салгын аалынан 2020 сылга тиэйии туһунан тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Василий Афанасьев илии баттааһыннаах иһитиннэриигэ “Саха Өрөспүүбүлүкэтин нэһилиэнньэтин олоҕун-дьаһаҕын 2020-2024 сылларга хааччыйар судаарыстыбаннай бырагыраамаҕа 223 мөл. 279 тыһ. солк. көрүллүбүтүн, ол иһигэр бурдугу тиэйии ороскуотун сорҕотун үбүнэн хааччыйыыга 120 мөл. солк. кээмэйдээх субсидия, социальнай суолталаах аһы-үөлү улуустарга уонна улуустар истэригэр тириэрдии ороскуотун сорҕотун үбүнэн хааччыйыыга 42 мөл. 379 тыһ. солк., киэҥ ассортименнаах социальнай суолталаах ас-үөл табаарын салгын аалынан уонна массыынанан тириэрдии ороскуотун сорҕотун үбүнэн хааччыйыыга 50 мөл. 900 тыһ. солк. субсидия, социальнай суолталаах ас-үөл табаарын тиэйиигэ үлэлиир тэрилтэлэр кирэдьииттэрин бырыһыанын төлөбүрүн сорҕотун толуйууга 10 мөл. солк. субсидия көрүллүбүтүн” туһунан суруллубут.

 Бырабыыталыстыба 2020 сыл кулун тутар 26 күнүгэр таһаарбыт “Дьон олоҕун хааччыйыыга 2020 сылга оттук ресурсаларын, уматык бородуукталарын, социальнай суолталаах ас-үөл табаарын, тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын тиэйии туһунан” дьаһалыгар сөп түбэһиннэрэн, салгын аалынан 159 туонна социальнай суолталаах ас-үөл табаарын тириэрдии былааннаммыт. Мантан, ахсынньы 2 күнүнээҕи туругунан, 77,124 туонната, ол эбэтэр былаантан 48,5 бырыһыана тириэрдиллибит. Сыл бүтүөр диэри 81 туонна социальнай суолталаах ас-үөл табаарын тиэйиигэ 15 чартернай авиарейси көтүтүү былааннанар. Графиктан көрдөххө, ити иһигэр Орто Халыма улууһугар 24 туонна былааҥҥа турарыттан 1,50 туонната эрэ толоруллубут.

Иккиһинэн, “2020-2024 сылларга тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы итиэннэ тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын, сырьетун уонна аһын-үөлүн ырыынактарын сүрүннээһин туһунан” СӨ судаарыстыбаннай бырагырааматынан 135 мөл. 251,4 тыһ. солк., ол иһигэр уу аалынан – 84 мөл. 704,6 тыһ. солк., салгынынан – 35 мөл. 892,7 тыһ. солк., сиринэн (массыынанан) – 14 мөл. 654,1 тыһ. солк. көрүллүбүт.

Бырабыыталыстыба үөһэ ахтыллыбыт тустаах дьаһалыгар олоҕуран, быйыл хотугу улуустарга салгын аалынан 113 туонна тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын тириэрдии былааннаммыт. Бу кээмэйтэн, ахсынньы 2 күнүнээҕи туругунан, 94,91 туонната, ол эбэтэр 83,9 бырыһыана тириэрдиллибит. Сөмөлүөттэр төннөллөрүгэр 7,5 туонна балыгы аҕалбыттар. Ити иһигэр Орто Халыма улууһугар 8,50 туонна былааҥҥа турарыттан биирэ даҕаны аналлаах сирин була илик. Усуйаанаҕа эмиэ 0 бырыһыан турар. Атын улуустарга – Аллайыахаҕа, Анаабырга, Үөһээ Дьааҥыга, Эбээн Бытантайга былааны таһынан, Муомаҕа 100,   Өлөөҥҥө 99 бырыһыанын тириэрдибиттэр.

Министиэристибэ таһаҕаһы тириэрдии былаана туолбатах төрүөтүн айылҕа тыйыс усулуобуйатынан – сөкүүндэҕэ 34 миэтэрэҕэ тиийэр түргэннээх тыал уһуннук турбутунан, ириэрии түмүгэр үрэхтэр, күөллэр муустара халыҥыы иликтэринэн, онон улуус кииннэриттэн ыраах сытар нэһилиэнньэлээх пууннартан балык кыайан тиксэриллэ илигинэн быһаарар. Оттон 2-с графиктан көрдөххө, иккиэйэх эрэ улуустан -- Аллайыахаттан 4 уонна Өлөөнтөн 3,5 туонналыы балык Туймаада тоҥ буорун булбут.

Үөскээбит уустук быһыыттан-майгыттан сиэттэрэн, биллиилээх уопсастыбанньык, циркумполярнай цивилизацияны чинчийэр билим киинин салайааччыта, социология билимин дуоктара, АГИКИ бырапыассара Ульяна Винокурова ахсынньы 7 күнүгэр СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы М.В.Никифоров уонна Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы В.Н.Губарев ааттарыгар суруйда. “Дьиҥэр, ахсынньы 10-12 күннэригэр Санкт-Петербурга ыытыллар “Аартыка: билиҥҥитэ уонна инникитэ” диэн X норуоттар икки ардыларынааҕы форумҥа тыл этэргэ анаан суруйан испитим эрээри, хамсык дьаҥыттан харыстанан, кыттыбат буоллум. Мин суругум быһыы-майгы көнөрүгэр көмөлөһүө диэн эрэнэбин”, -- диир Ульяна Алексеевна.

Учуонай төрөөбүт-үөскээбит ыырынан муҥурдаммат, киэҥ хабааннаахтык көрөр. Саха сирин хоту эҥээригэр анаан аһынан-үөлүнэн куттала суох хааччыйыыга бырагыраама оҥорон ылынарга этэр. Ону кини улахан ириэриинэн уонна хамсык дьаҥынан кыһыҥҥы суолу туһаныы болдьоҕо уларыйбытынан төрүөттүүр. Иккиһинэн, РФ бырабыыталыстыбата 2010 с., СӨ бырабыыталыстыбата 2012 с. ылыммыт социальнай суолталаах ас-үөл табаардарын испииһэгэ Аартыка дьонун дьиҥ олохторун хаачыстыбатыгар сөп түбэспэтин, “госсакаас” диэн урукку нуоруманы “сорудах” диэҥҥэ уларытыы сокуонунан мэктиэлээһини сыппаппытын сэмэлээн туран, көннөрүү киллэрэргэ көрдөһөр. У.А.Винокурова бу туһаайыы суруга Госдума дьокутаата Ф.С.Тумусовка тиийбитин Федот Семенович бэҕэһээ, ахсынньы 7 күнүгэр, РФ Бэрэсидьиэнин Уһук Илин федеральнай уокурукка боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ Ю.П.Трутневка Саха сирин хотугу улуустарын аһынан-үөлүнэн хааччыйыыга сөптөөх дьаһал ыларыгар көрдөһөн дьокутаат ыйытыгын ыытта.