Былыргыны аныгылыы моһуоннаан

Надежда оҥорбут моделларын эскистэрин көрө олорон, модельер олус да сөпкө таба тайаммыт эбит диэн түмүккэ кэлэҕин. Алта-сэттэ ый тыйыс тымныылаах Сахабыт сиригэр ичигэстик таҥнар эрэ киһи чэгиэн-чэбдик доруобуйалаах сылдьар кыахтаах. Ол эрээри, кыһыҥҥы таҥас биһиги өйдөбүлбүтүнэн соччо тупсаҕай быһыыта-таһаата суоҕунан биллэр. Ол иһин ордук эдэрдэр атын сиртэн кэлбит ураты моһуоннаах сону, куурканы, атах таҥаһын кэтэллэр. Онтукалара, туох да диэбит иһин, биһиги 50 кыраадыс тымныыбытыгар сөбө суох чараас, халтаҥ  буолар.
Надежда Гаврильевна бу боппуруоһу уһуннук уонна сыныйан үөрэппит тиэмэтэ буолар. Дьокуускайдааҕы дизайн уонна технология кэллиэһин бүтэрэригэр көмүскээбит дипломнай үлэтигэр түҥ былыргы өбүгэлэрбит таҥастарын үөрэппитэ уонна икки култуураны – хотугу норуоттар уонна сахалар таҥнар үгэстэрин дьүөрэлээн, кыһын кэтиллэр таҥаһы тикпит. Айар куттаах киһи биир таһымынан муҥурдаммат. Технология уонна дизайн кэллиэһигэр үөрэммит. «Бүтэрэрбэр Надежда Николаевна Докторова салайааччылаах хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар таҥастарын тикпитим», -- диэн кэпсиир. Надежда ол кэннэ ХИФУ норуоттар култуураларын үөрэтэр салааҕа кэтэхтэн үөрэммит уонна 2013 сыллаахха ситиһиилээхтик бүтэрбит. Кини «Хотугу норуоттар таҥастарын холобуругар аныгы этническэй муода уонна үгэс таҥас» диэн тиэмэҕэ дипломнай үлэ көмүскээбит. «Дипломнай үлэм салайааччытынан историческай наука хандьытаата Светлана Петрова буолбута. Кини этиитинэн мин түҥ  былыргы эскиһинэн сүүһүнньүк тикпитим. Светлана Ивановна бу тиэмэни дириҥник үөрэппит этэ. Ол да иһин буолуо, тыйыс тымныылаах дойдубутугар өбүгэлэрбит кэтэр хаттык таҥастарын сөргүтэн, тарҕатар баҕа санаабыт сөп түбэспитэ. Кэлин бу үлэбин сайыннаран, былыргы таҥаһы биһиги аныгы олохпутугар кэтэр гына оҥоруохха сөп эбит диэн түмүккэ кэлбитим», — диэн модельер кэпсиир.

Манна диэн эттэххэ, Надежда дипломнай үлэтин көмүскүүрүгэр тикпит сүүһүнньүгэ билигин Эмиэрикэ историческэй музейыгар көрдөрүүгэ турар.
«Саха сирин Хотугу норуоттарын оччоттон баччаҕа диэри абыраабыт таба тириитэ буолар. Таба тириитин араастык моһуоннаан, киэргэтэн, олус да үчүгэй саҕынньахтары, сэлиэччиктэри тигиэххэ сөп», – диир кини.

«Былыр иистэнньэҥнэр оһуордарыгар ураты суолтаны биэрэллэрэ. Ханнык баҕарар орнамент ураты өйдөбүллээх. Оттон мин сүрүн тутуһар бириинсибим — былыргы оһуору-мандары уларыппакка, аныгылыы моһуоннаах таҥаска сыһыары тутан тигии буолар», – диэн кэпсии-кэпсии Надежда төбөҕө кэтэр сүүһүнньүгү көрдөрөр. Бу оһуору былыргы бэргэһэттэн үтүгүннэрэн ылбыт. Өбүгэлэрбит тикпит уонна кэппит былыргы бэргэһэлэрин олоччу үтүктэн ыллахха, аныгы кэмҥэ сөп түбэспэтэ өйдөнөр. Ол иһин Надежда Гаврильевна сүүһү сабар таҥас оҥорон тикпит. Чараас бэргэһэ таһынан маны баанан кэбистэххэ, сүүһү уонна кулгаахтары чысхаантан көмүскүүр эбит.

Надежда Пахомова былырыын үбүлүөйдээх сааһыгар анаан Светлана Ивановна Петрова кинигэтигэр баар былыргы XIX үйэтээҕи сон хаартыскатын көрөн, олус сөбүлээн, үтүктэн тикпит.

Түөспүтүн, сиспитин, тобуктарбытын тоҥоруо суохтаахпыт

Киһи доруобуйата тоҥортон-хатартан олус айгырыыр. Билиҥҥи эдэр ыччат таҥна-сапта сылдьарыттан сонньуйаҕын да, дьулайаҕын да. Аан туманынан будулуйар тоһуттар тымныыга систэрин сабар-саппат куурка дуомнаах буолаллар, баайыы бэргэһэ кэтэллэр, токуччу тоҥон хаалбыт кроссовка-бачыыҥканан, соппуоска сыыһынан тоһугурууллар. Тоҥору-хатары чэпчэкитик аһардар эдэр организм, кэлин син-биир онтукатын биллэриэ турдаҕа. Ол да иһин сүһүөх, төрүүр-ууһуур уорганнар ыарыылара элбии тураллар.
Надежда биһиги тымныыбытыгар сөбө суохтук чараастык таҥна сылдьар эдэр дьону көрдөҕүнэ, улаханнык харааста саныырын этэр. Ол санаатыттан сиэттэрэн да буолуо, ордук эдэр ыччат көрдөбүлүгэр сөп түбэһэр кыһыҥҥы таҥас муодатын толкуйдаабыт.

Олох обургу эрийэн-мускуйан, эрэй-муҥ үөрэтэн, өбүгэбит маннык тыйыс дойдуга олох олорон, оҕо-уруу төрөтөн, күн бүгүнүгэр диэри саха диэн ааттанан кэллэхпит. Былыр систэрин, тобуктарын ордук харыстаналлара, онно аналлаах таҥастаах буолаллара. Ону хаттык эбэтэр баачык таҥас диэн ааттыыллара. Надежда хаттык таҥаһы үчүгэйдик үөрэтэн, бэйэтин моделларыгар эмиэ бу элэмиэннэри киллэрэн биэрбит. Тупсаҕай тигиилээх, оһуордаах сискэ баанар баачыгы драп матырыйаалыттан да, тирииттэн да тигиэххэ сөп. Былыр киһи атаҕар анаан уллук сутуруону тигэллэрэ. Надежда маны аныгылыы моһуоннаабыт. Тирииттэн уонна халыҥ матырыйаалтан тобуктары эрэ сабар гынар эмиэ оҥорбут. Баайыы «моойторук» олус туһалаах. Түөскүн, моойгун тымныыттан харыстыыр. Маны илин-кэлин кэбиһэр моһуонун уонна оһуорун туһанан, сахалыы моһуоннаах эскиз оҥорбута эмиэ интэриэһинэй.
Надежда Гаврильевна: «Өбүгэбит мындыр өйүнэн айан оҥорбут үөрүйэхтэрин туһаныах тустаахпыт. Билигин төһө да арҕаа муода баһыйбытын иһин, айылҕабыт тыйыс усулуобуйатын булгуччу учуоттуохтаахпыт», –диир.

Хаттык таҥас – муода биир хайысхатынан буолуон сөп

Надежда оҥорбут моделлара олоххо-дьаһахха ураты табыгастаахтарын таһынан, киһи хараҕын үөрдэр олус тупсаҕай көстүүлээхтэр. Иистэнньэҥ тигии сүрүн быраабылатын тутуһан, хайдах баҕарар киэргэтиэн сөп. Холобур, бахроманан, тириинэн уонна да атыннык. Былыр сахалар харысхал бэлиэтин ураты суолталыыллара.
Надежда моделларыгар дьабака бэргэһэни арыый уларытан, сэлээппэҕэ майгыннаппыт. Бу бэргэһэ иһинэн сүүһү, кулгаахтары, моойу сабар саал былаат кэтиллэр. Оччоҕо бэргэһэ ураты, тупсаҕай буолан көстөр эбит. Оттон сылыйдаҕына, саал былааты устан, бэргэһэни бэйэтин эрэ кэтиэххэ сөп.

Тымныыга түргэнник уһуллар-кэтиллэр уллук сутуруо кыргыттарга олус туһалаах буолуо эбит: дьахтар атахтара мэлдьи сылаастык сылдьаллар. Тымныы тыалтан бууттара, тобуктара, сотолоро тоҥмоттор. Надежда Гаврильевна моделларыгар араас матырыйаалтан – тирииттэн, халыҥ трикотажтан тигиллибит уллук сутуруолар бааллар эбит. Маныаха биири бэлиэтиэххэ наада, норуот маастара тикпит хаттык таҥаһа сүрүн тас таҥаһы кытары өҥүнэн, оһуорунан-ойуутунан, быһыытынан дьүөрэлии буолуохтаах.

Дьоҥҥо-сэргэҕэ тарҕатыахха

«Этно-Эрато» национальнай көстүүм үрдүкү муодатын бастакы Евразиятааҕы куонкуруһугар «Аныгы көстүүмҥэ этническэй матыыптар» номинацияҕа Надежда Пахомова «Сардаҥа» айар бөлөҕүн кэллиэксийэтэ иккис миэстэни ылбыта. Оттон 2019 сыллаахха кини «Этно-Эрато» куонкуруска "Стилизованные протекторы Тюрков Земли Олонхо" диэн ааттаах кэллиэксийэтинэн кыттан, I  истиэпэннээх диплом ылбыт. Надежда бэйэтин үлэтин төһө да сэмэйдик сыаналаатар, кини кэллиэксийэтин атын эрэгийиэннэр модельердара бастыҥынан аахпыттар. Ол аата кинилэр тыйыс айылҕалаах дойдуга кыһыҥҥы таҥас ураты суолталааҕын өйдүүллэр эбит.

Муода – култуураны тарҕатар, үгэстэри байытар, экэниэмикэни хамсатар, үбү-харчыны эргитэр сүдү күүс. Үгэс буолбут таҥаспытын сөргүтэн, аныгылыы матыыптаан кыһыҥҥы таҥас муодатын дьоҥҥо-сэргэҕэ тарҕатар сыал-сорук туруохтаах. Оччоҕо омук быһыытынан уратыбытын көрдөрөр сыалы уонна ыччат ичигэстик таҥнан, чиргэл доруобуйалаах буоларын ситиһиэ этибит.