Тэрээһиҥҥэ Ил Түмэн  наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа, иһитиннэриилэри киэҥник тарҕатар сириэстибэлэргэ уонна уопсастыбаннай дьыалаларга кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Феодосия Габышева,  Ил Түмэн тутууга, олох-дьаһах коммунальнай хаһаайыстыбатыгар уонна энэргиэтикэҕэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Яков Ефимов, СӨ Култуураҕа уонна духуобунаска министиэристибэтин бэрэстэбиитэллэрэ уонна СӨ Судаарыстыбаннаһын  мусуойдарын салайааччылара кытыннылар.

Ил Түмэн спикерэ Петр Гоголев  мунньаҕы аһар этиитигэр, көрүллэр боппуруос эһиил ыытыллыахтаах  Саха Өрөспүүбүлүкэтэ төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиир тэрээһиҥҥэ суолталааҕын туһунан эттэ. Тустаах боппуруоска сүрүн дакылааты  СӨ Култуураҕа уонна духуобунаска миниистирин 1-кы солбуйааччы  Владислав  Левочкин оҥордо. Кини иһитиннэрбитинэн, билигин өрөспүүбүлүкэҕэ  Е.Ярославскай аатынан  Устуоруйа уорнна  хотугу норуоттар  култуураларын судаарыстыбаннай мусуойун филиалларынан буолар үс мусуой баарын  (Максим Аммосов,  Платон Ойуунускай уонна  Исидор Барахов ааттарынан Судаарыстыбаннас мусуойдара) иһитиннэрдэ. Санатар буоллахха, бу мусуойдар  чулуу судаарыстыбаннай диэйэтэллэр  төгүрүк саастарын бэлиэтиир тэрээһиннэр чэрчилэринэн тэриллибиттэрэ. Ол курдук, Хатырыктааҕы Судаарыстыбаннас мусуойа 1997 сыллаахха Максим Аммосов төрөөбүтэ 100 сылыгар тутуллубута уонна 2005 сыллаахха  Е.Ярославскай аатынан мусуой филиала буолбута. Платон Ойуунускай аатынан Чөркөөхтөөҕү мусуойу тэрийэр туһунан быһаарыы 2011 сыллаахха  Платон Ойуунускай төрөөбүтэ 120 сылын бэлиэтиир тэрээһин чэрчитинэн ылыллыбыта.  Исидор Барахов аатынан мусуой 2013 сыллаахха судаарыстыбаннай-бэлитиичэскэй диэйэтэл төрөөбүтэ 115 сылыгар тутуллубута. Итини тэҥэ, дакылаатчыт  Владислав Левочкин  култуураҕа уонна духуобунаска министиэристибэ "2021-2024 сылларга уонна 2030 сылга диэри сүрүн хайысхалар" диэн мусуойдар дьыалаларын  сайыннарыы Кэнсиэпсийэтин саҥа бырайаанын оҥорон бэлэмнии сылдьалларын туһунан кэпсээтэ. Мусуойдар билиҥҥи кыһалҕаларыгар тохтоото.  Ол курдук, Үөһээ Бүлүү улууһун Харбалаах нэһилиэгин уонна улуус дьаһалталарын кытары көрсүһүүгэ  Исидор Барахов аатынан түмэл уонна бибилэтиэкэлээх кулууп биир сиргэ туралларын хааччыйар биир улахан эбийиэги тутарга быһаарыы ылыммыттар. Быйыл тутуу инженернэй-геологическай чинчийэр-быһаарар үлэтигэр 1 мөл. 825 тыһ. солк. тыырыллыбыт.  Бырайыагын 2022 сылга түмүктээн, салгыы тутуута саҕаланыахтаах. Санатар буоллахха, Харбалаахха Исидор Барахов аатынан  култуура киинин тутуу  2022 сылга Саха АССР тэриллибитэ 100 сылыгар аналлаах былаан чэрчитинэн ыытыллар. Платон Ойуунускай аатынан мусуойга  үчүгэй хапытаалынай өрөмүөн ыытыллара былааннаныллыбыт.

Салгыы   Максим Аммосов аатынан Судаарыстыбаннас түмэлин дириэктэрэ Александр Кириллин,  Исидор Барахов аатынан Судаарыстыбаннас мусуойун дириэктэрэ Светлана Копыленко  уонна Е.Ярославскай аатынан  Устуоруйа уонна  хотугу норуоттар  култуураларын судаарыстыбаннай мусуойун  научнай үлэҕэ дириэктэри солбуйааччы Айталина Решетникова Саха АССР 100 сыллаах үбүлүөйүгэр ыытыахтаах тэрээһиннэрин былаанын билиһиннэрдилэр.

Норуот дьокутааттара  Петр Гоголев, Феодосия Габышева, Яков Ефимов уонна Ил Түмэн  спикерин сүбэһитэ  советник Ольга Федорова  култуура министиэристибэтэ  бэлэмнии сылдьар Кэнсиэпсийэтигэр, Харбалаахха  Исидор Барахов аатынан култуура киинин тутуу болдьоҕор, тустаах мусуойдар материальнай-тиэхэньиичэскэй баазаларын бөҕөргөтүүгэ кэккэ ыйытыыларын биэрдилэр.

Феодосия Габышева  парламеҥҥа  судаарыстыбаннас мусуойдарын сайыннарыы боппуруоһа хаста да көрүллүбүтүн санатан туран,  «Мин Арассыыйам» историческай паарка  холобуругар олоҕуран,  мусуойдар экспозицияларын тэрийиигэ биир кэлим сыһыаннаһыы баара буолуохтааҕын ыйда.

 «Манна устуоруйаны мусуой дьыалатынан, үлэтинэн  көрүү, быһаарыы этиллэр. Судаарыстыбаннас хайа диэки салалларый?  Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Николаевы уонна кини соратниктарын кытта сибээстээх судаарыстыбаннас олохтонуутун саҥа түһүмэҕин хайдах сырдатабыт? Ону хайдах быһыылаахтык көрдөрөбүт, кэпсиибит?  Ол  биир кэлим экспозиция буолар дуу эбэтэр авторскай сыһыан баар буолар дуу?» -- диэн Петр Гоголев кэллиэгэтин этиитин ситэрэн биэрдэ. Норуот  дьокутааттара  Нам Хатырыгар баар судаарыстыбаннас мусуойун бас-көс оҥорон, тус-туспа аналлаах судаарыстыбаннас мусуойдарын ситимин тэрийэргэ этии киллэрдилэр.  

Петра Васильевич быһаарбытынан,  тустаах Кэнсиэпсийэҕэ  судаарыстыбаннас мусуойдарыгар аналлаах түһүмэх баар буолуохтаах.   Кэнсиэпсийэҕэ  Саха сирин 2032 сылга диэри  социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын уонна  2050 сылга диэри тус көрүүлээх Стратегиятын былаана  туһаныллыахтааҕын ыйда.   Итини тэҥэ,   инники күөҥҥэ сылдьыахтаах, тутуллуохтаах хайысхалар уонна бырагыраамалар ыйыллыахтаахтарын уонна олору үбүлээһин быһаарыллыахтааҕын түһунан эттэ. Итинэн сиэттэрэн,  Петр Гоголев  СӨ Култуураҕа уонна духуобунаска министиэристибэтэ Ил Түмэн тустаах кэмитиэттэрин кытта  ити этиллибит боппуруостар үбүлэниилэрин  быһаарсалларыгар уонна наада буоллаҕына, бүддьүөккэ көннөрүүгэ этиилэрин киллэрэллэригэр сүбэлээтэ. Мунньах түмүгүнэн  сөптөөх боротокуол ылыллыаҕа.