Олортон биирдэстэрэ Таатта улууһун Чычымаҕар баар. Николаевскай таҥара дьиэтэ 1896-1897 сыллартан тутуллан саҕалаабыт, 1899 с. аанын арыйбыт.
Бастакы сулууспаны аҕабыыт Иван Винокуров 1901 сыллаахха ыыппыт. Онтон ыла сэбиэскэй былаас олохтонуор диэри манна төһөлөөх элбэх оҕону сүрэхтээбиттэрэ, ыалы бэргэһэлээбиттэрэ, өлбүттэри анараа дойдуга атаарбыттара буолуой?
1926 сыллаахха таҥара дьиэтин 7 куолакалыттан 6 улаханын уһулан ылан, өрүһүнэн ханна эрэ илдьибиттэр – ол айыытынан сураҕа суох сүппүттэр. Баҕар, тимирдибиттэрэ, баҕар, уулларбыттара буолуо. Хаалбыт саамай кыраларын 90-с сылларга диэри оскуолаҕа чуораанчык гына сылдьыбыттар. Ону билигин урукку сиригэр -- колокольняҕа -- төттөрү ыйаабыттар.
2009 сыллаахха Н.Е.Попов өҥөтүнэн Большой Невертэн куолакал аҕалан иилбиттэр да, соҕотох аата соҕотох, тыаһа тахсыыта суох эбит. Онон Чычымах бөһүөлэгин үрдүнэн куолакаллар бу дьыл балаҕан ыйын 4 күнүгэр, 95 сыл буолан баран, дьэ, дьиҥнээхтик лыҥкыныы тыаһаатылар!
Бу 80, 35, 18, 12, 8, 4 киилэ ыйааһыннаах чугуун куолакаллары Москва аннынааҕы Жуковскай оройуоҥҥа анаан-минээн куттаран, Кулаковскай аймах Амма нэһилиэгин 100 сылынан бэлэхтээтэ.
--Урут истэр буоларым: “Николаевскай таҥара дьиэтин куолакалларын тыаһа 10 км ыраах сиргэ тиийэ иһиллэллэрэ”, -- диэн кэпсииллэрин. Төһөлөөх үчүгэйдик дуораһыйар дорҕооннооҕуй? Олохтоох нэһилиэнньэ олус үөрэбит -- таҥарабыт дьиэтэ күн бүгүнүгэр диэри сэнэх турарыттан, түмэл буолан туһалыырыттан. Онуоха үтүөлээхтэр – сэбиэскэй кэмнээҕи салайааччыларбыт. Ыскылаат эҥин оҥорбокко, сырдык аналынан, кэрэҕэ сирдиир сибэтиэй сири үрдүктүк тутан, кулуубу, бибилэтиэкэни манна үлэлэппиттэрэ. Аны, Чөркөөх мусуойугар көһөрөн илдьээри гыммыттарыгар, Егор Пантелеймонович Иванов туруулаһан туран туруорсан, таҥарабыт дьиэтэ билигин, бөһүөлэкпит кута-сүрэ буолан, бу дьэндэйэн турар. 2002 сыллаахха Өксөкүлээх Өлөксөй төрөөбүтэ 125 сылынан, оччолорго оскуола дириэктэрэ М..А.Протодьяконов сүүрэн-көтөн, реставрация ыытыллыбыта. Куполлары Андрей Иванович Кулаковскай оҥорбута. Олохтоохтор киниэхэ көмөлөспүттэрэ. 2016 сыллаахха Владыка Роман, 100 сыл ааспытын кэннэ, манна сулууспа ыыппыта. 2017 с. иконалары аҕалбыттара. 2018 с. епархия “Саха сирин былыргы таҥара дьиэлэрин сөргүтүү” бырагырааматынан олохтоох уус Еремей Наумович Малышевка сахалыы моһуоннаах иконостаһы оҥорторбуттара. Оттон бүгүн аҕабыыт Александр куолакаллары туруоруу сиэрин-туомун ыытта, малыыппа ааҕан, сибэтиэй уунан ыраастаата, -- диэн Амма нэһилиэгин баһылыга Степан Соров таҥара дьиэтин историятын кылгастык сырдатта.
Ааспыт үйэ архитектурнай пааматынньыгын сөргүтүүгэ өҥөлөөх дьонугар – С.С. Охлопковка, М.А.Протодьяконовка, А.В.Мигалкиҥҥа, Е.Н.Малышевка, Е.П.Ивановка, А.И.Кулаковскайга, В.И.Михайловка, аҕабыыт Александрга, Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын киинигэр -- Махтал суруктары туттарда.
Таатта улууһун баһылыгын солбуйааччы Изабелла Сивцева бу үөрүүлээх түгэҥҥэ Николай Семенович Васильевка “Гражданскай килбиэн”, Рива Реасовна Кулаковскаяҕа үбүлүөйдээх 80 сааһынан “Үөрэхтээһин сайдыытыгар кылаатын иһин” бэлиэлэри туттартаата.
Суоттутааҕы “Доҕордоһуу” историко-архитектурнай мусуойга өр кэм дириэктэринэн үлэлээбит Раиса Реасовна Кулаковская:
--Аҕабыт Реас Алексеевич этэр буолара: “Ханнык баҕар итэҕэлгэ ытыктабыллаахтык сыһыаннаһыҥ. Итэҕэйбэт да буоллаххытына, саҥарбакка дуоспураннаахтык сылдьыҥ”, -- диэн. Бу Николаевскай таҥара дьиэтин эркинэ 120 сыл устата элбэх да сэһэни истибит, көстүүнү көрбүт буолуохтаах. Чычымахтар чөл тутан илдьэ кэлэн, аныгы үйэҕэ бэлэх ууммуккутуттан үөрэбин. Өксөкүлээх Өлөксөй убайа Оонньуулаах Уйбаан улуус кулубатынан үлэлиир кэмигэр бу таҥара дьиэтэ тутуллубут, онон кини попечитель эбит.
Эһэбит Өксөкүлээх иккитэ кэргэннэнэ сылдьыбытын билэҕит. Бастакы ойоҕо Ороһуоттар кыыстара Настайа өлбүтүгэр, бу таҥара дьиэтин таһыгар таһаарбыт. Кыыһа Раяны эмиэ бу тиэргэҥҥэ кистээбит. Ол иһин кыра эрдэхпититтэн биһиги, дьоммут-сэргэбит манна сытар буолан, Ньукуола таҥара дьиэтин чугастык саныыбыт. Эһиил эһэбит төрөөбүтэ 145, итиэннэ Амма нэһилиэгэ быйыл тэриллибитэ 100 сылларынан бу 600-чэкэ тыһыынча суумалаах бэлэҕи дойдубутугар биэрэбит. Куолакаллар лыҥкынас тыастара үрдүккэ, сырдыкка, кэрэҕэ ыҥыра-угуйа турдун!
Таатта улууһун Бочуоттаах гражданина, улуус баһылыгынан үлэлии сылдьыбыт Михаил Александрович Протодьяконов:
--Бастакы Президеммит М.Е.Николаев Өксөкүлээх Өлөксөй төрөөбүтэ 125 сылын киэҥник бэлиэтиииргэ ыйаах таһаарбыта. Онон улахан хамсааһын тахсыбыта. Оччолорго мин Чычымах оскуолатын дириэктэрэбин, А.А.Неустроев – нэһилиэк баһылыга. Иккиэн куоракка СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ Семен Назаровка тиийэн, бу таҥара дьиэтин сөргүтүүгэ этиилэрбитин тиэрдибиппит. Өйөөбүттэрэ. Онон Владыка Герман ыйан-кэрдэн биэриитинэн, өрөмүөнү саҕалаабыппыт. Андрей Кулаковскай купол оҥоһуллуутун көрөн, бэйэтэ үтүктэн оҥорбута. Киниэхэ Михайлов Владислав, Барбасытов Руслан, Колесов Дмитрий уо.д.а. көмөлөспүттэрэ.
Чөркөөх түмэлин дириэктэрэ Николай Ефимович Попов:
--Таҥара дьиэлэрэ ордон хаалбыттарыгар, Ойуунускай эмиэ үтүөлээх. Чөркөөх таҥаратын дьиэтин үрэйэн, онно волейболлуур былаһаакка тутаары, субуотунньук буола турдаҕына түбэһэ кэлэн тохтоппут. “Бу туһата суох тутуулары баартыйа “суох гыныҥ” диэбитэ”, -- диэбиттэр. Онуоха Ойуунускай: “Тыый, оннооҕор Ленин таҥара дьиэлэрин ортотугар олорон үлэлээбитэ буолбаат?” – диэбит. Соннук. Биһиги православнай итэҕэлгэ ыччаппытын чугаһатар иэстээхпит. Суорун Омоллоон өҥөтүнэн Кэс тыл сахалыыта баар. Ону бу Афанасий Мигалкин курдук тарҕатар дьону иитэн-үөрэтэн элбэтиэххэ наада.
Өксөкүлээх хос сиэнэ Степан Степанович Охлопков:
-- Ньукуола таҥара дьиэтигэр оҕо сылдьан киинэ көрөрбүт. Бу куолакаллары анал сакааһынан соҕуруу куттаран оҥортордубут. Көмөлөспүт 57 киһи аата таҥара кинигэтигэр үйэтитилиннэ. Нэһилиэк “100 сылга –100 үтүө дьыаланы” аахсыйатыгар кыттыһан, дойдубутугар үйэлээх бэлэҕи оҥорбуппутуттан үөрэбит.
Бу куолакаллары охсорго тустаах биир киһини үөрэтэн анаабыттар – Чычымах олохтооҕун Егор Романович Михайловы.
“Бэлиэ күннэргитигэр куолакаллары тыаһатан, үөрүүгүтүн лыҥкынас тыаһынан киэргэтиҥ, дьикти дорҕоонунан ыраастаныҥ”, – диэн Раиса Реасовна эппитин курдук, аны мантын ыла чычымахтар таҥара күннэригэр, бэлиэ түгэннэргэ үһүс үйэтин уҥуордаабыт Николаевскай таҥара дьиэтин куолакалларын дуораһыта тыаһатар буолуохтара.
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0