Уратыбытын ыһыктыбатарбыт

Сахабыт сиригэр дьон көхтөөх: араас кыhалҕаҕа, уопсай сыалга-сорукка туора туран хаалбакка кыттыhар үтүө үгэстээх. Норуоппут, хотугу сиргэ олохтоох дьон бу бастыҥ хаачыстыбата атыттарга үтүө холобур буолар кыахтаах. Ол туhунан элбэхтэ суруйаллар даҕаны, кэлбит да ыалдьыттар таба көрөн бэлиэтээн этэллэр. Ыраата барбакка, коронавирус дьаҥа өрө турбут кэмин, биитэр быйыл уот кураан баһаардарын санаан ааһыахха. Нэһилиэк нэһилиэгинэн, волонтердар да хамсааһыннарыгар кыттыһан, улахан көмөнү оҥордулар.

РФ Юстицияҕа министиэристибэтин Саха сиринээҕи управлениета ааҕарынан, эрэгийиэммитигэр 3000 кэриҥэ уопсастыбаннай тэрилтэ баара биллэр. Мантан 1700 курдуга социальнай хайысхалаах. Экспердэр бу көрдөрүү, атын эрэгийиэннэргэ холоотоххо, үрдүк диэн бэлиэтииллэр эбит. Биллэн турар, судаарыстыбаннай таhымҥа регистрацияны ааспатах уопсастыбаннай түмсүү, дьон бөлөҕө өссө элбэх буоллаҕа эбээт. Манна үтүө санааны күөрэччи тутан үлэлиир оскуолаларбытын, тэрилтэлэр кэлэктииптэрин эбиэххэ, оччоҕо, дьэ кырдьык, модун күүс буолар.

Былырыыҥҥыттан өрөспүүбүлүкэ таһымыгар араас биэдэмистибэлэргэ олоҕурбут харчынан өйөбүл 11 куонкуруһун түмэн, “Ил Дархан граннара” диэн ааттаан, үтүө дьаһалы саҕалаатылар. Үгүс киһи судаарыстыба көмөтө биир сүнньүлэммитин, тэрээһин электроннай ньымаҕа көспүтүн, үөрэтэр-көҕүлүүр кииннэр тэриллибиттэрин хайгыы кэпсиир.

Быйылгы тэрээhин туох уратылааҕын, сонун өрүттэрин туhунан, ону таhынан бу хайысхаҕа туох ситиhиилэр баалларын билээри, СӨ Ыччат дьыалатыгар уонна социальнай коммуникацияларга министиэристибэтин отделын салайааччыта Мария Петрованы кытта көрсөн кэпсэттибит.

Хаhааҥҥытааҕар да элбэх кыттааччы

– Мария Викторовна, быйыл куонкурус иккис төгүлүн ыытылынна. Түмүктэри таһааран, ырытан олороҕут. Кылгастык билиһиннэр эрэ...

– Хаhааҥҥытааҕар да элбэх сайаапка киирдэ: 29 улуус 342 уопсастыбаннай тэрилтэтиттэн 424 бырайыак. Бу сырыыга харчыбыт да ботуччу. Судаарыстыбаннай бырагырааматтан 61 мөл. солк. көрүллүбүт буоллаҕына, федеральнай киинтэн эбии 42 мөл. солк. ылан, уопсайа 103 мөл. солкуобайдаах граны оонньоттубут. Бэлиэтээн этэр буоллахха, быйыл РФ Бэрэсидьиэнин гранын пуондата, эрэгийиэннэр бэйэлэрин истэригэр грант олохтоотуннар диэн, анал куонкуруһу оҥорбута. Маныаха биhиги Бырабыыталыстыбабыт кэмигэр толору уонна хаачыстыбалаах сайаапканы киллэрэн, балайда бөдөҥ сууманы ылбыта. Ити улахан ситиhии дии саныыбыт. Бу иннинэ маннык өйөбүл суоҕа. Куонкурус 25 хайысханан ыытылынна. Ордук элбэх бырайыак «волонтер хамсааhынын сайыннарыы», «түөлбэнэн үлэни тэтимирдии», «патриотическай тыыҥҥа иитии», «доруобуйа харыстабыла, эти-хааны эрчийии», «чөл олоҕу тутуhуу, ыччаты өй-санаа өттүнэн туруктаах оҥоруу» хайысхаларынан өйөбүлү ыллылар. Улуустар көхтөрүн сыныйан көрдөххө, инники күөҥҥэ Горнай, Кэбээйи, Нам уонна Амма тахсыбыттар. Маны таhынан ордук хаачыстыбалаах бырайыактары бэлэмнээбит улуустары араарыахха сөп. Кинилэр кэккэлэригэр Орто Халыма, Эдьигээн, Уус Маайа уонна Аллараа Халыма хапсаллар.

– Улуустар тэринэн, бэлэмнэнэн кытталлара олус хайҕаллаах! Дьэ, кимнээх кыайдылар уонна бастыҥнар үлэлэрин дьон хантан билсиэн, көрүөн сөбүй?

– Киирбит үлэлэри 50 киһилээх экспердэр хамыыһыйалара сыаналаабыта. Ким ханнык киритиэрийинэн төһө баалы ылбыта барыта саайтка көстөн турар. Ол өйөбүлү ылбатах бырайыактаах ааптардар үлэлэрин сайыннаран, чочуйан, салгыы кытталларыгар тирэх буолуон сөп. Оттон үрдүк баалы ылбыт 80 бырайыак харчыларын номнуо туттулар, балаҕан ыйыттан олоххо киллэрэн саҕалаатылар. Хомойуох иһин, куонкуруска киирбит сайаапка уопсай ахсааныттан 103 үлэ ирдэбилгэ эппиэттээбэт буолан сыыйыллыбыта. Онон эһиилги сылга кыттааччылар докумуоннарын кичэйэн бэлэмнииллэригэр сүбэлиибит. Чуолаан нолуокка уонна атын тэрилтэлэргэ НКО иэһэ суох буолуохтаах диэн сүрүн ирдэбилгэ болҕомтолорун туһаайаллара наада. Эрдэттэн грант саайтыгар https://grants.yakutia.click регистрацияланан, кыайбыт үлэлэри билсэр, бэриллибит халыыбынан бырайыактары бэлэмнии турар ордук этэ.

Баарбытын биллэрдибит

– Ил Дархан гранын куонкуруһа дойду таһымыгар ыытыллар Бэрэсидьиэн граннарын пуондата ыытар дьаһалыгар сөп түбэһэн тэриллэр. Оччотугар дьоммут Сахабыт сиригэр кыттан, үөрүйэх ылан, уопут мунньунан баран, салгыы федеральнайга холонор кыахтаахтар эбит дии.

– Оннук. Бастатан туран, эрэгийиэн иhигэр грант куонкуруhугар анаан туспа саайтаах субъект аҕыйах. Олор истэригэр биһиги баарбыт. Иккиһинэн, федеральнай саайт тутулунан, ирдэбилинэн, бэйэбит киэнин таҥмыт буоламмыт, дьоммутугар олус улахан чэпчэтиини оҥордубут. Туох уларыйыы, эбии киирэр да, тута ылынан, саайпытыгар көрдөрөн иhэбит. Оччоҕо дьон муммакка, мунаахсыйбакка, дэбигэстик кыттар үөрүйэҕэ үөскүүр. Холобур, урут үгүс элбэх докумуон толоруллар эбит буоллаҕына, билигин устаап эрэ ирдэнэр. Маны таһынан НКО-лары кытта үлэлэһэр биир кэлим ресурснай киин хаачыстыбалаах бырайыактары бэлэмнииргэ көдьүүстээҕэ билиннэ. Эбэтэр «гражданскай өйөбүллэр» диэн бырайыакпытынан улуустарга тахсан, нэhилиэнньэни кытта атах тэпсэн олорон кэпсэтиибит, бары ыйытыыларга хоруйдаан, көмөнү, үөрэҕи тэрийэрбит дьайыылаах курдук. Ону биһиги Уһук Илин эрэгийиэҥҥэ федеральнай грант куонкуруhун түмүгүнэн лиидэр буоларбыт туоhулуур. Саха сириттэн саамай элбэх бырайыак киирэр уонна, кыайыылаах тахсан, үпкэ тиксэр үлэбит ахсаана эмиэ инники кэккэҕэ сылдьар. Холобур, быйыл РФ Бэрэсидьиэнин гранын иккис куонкуруhугар 22 мөл. солк. тахса үбү ыллыбыт.

– Ситиһиини таһымҥа, турукка илдьэ сылдьыбатахха уостар чинчилээх. Онон саҥа соруктар, сонун былааннар туһунан билиһиннэр эрэ.

– Бүгүҥҥү күн соруга – хас биирдии улууска нэһилиэнньэ көхтөөх араҥатыгар уонна уопсастыбаннай түмсүүлэргэ көмө, тирэх буолар ресурснай кииннэри тэрийии. Бу үлэ хайысхата улуус дьаһалталарын кытта тэҥҥэ ыытыллар. Аны туран, улуустарбыт актыыбынастарын күүһүрдэр туһуттан бэйэлэрин истэригэр грант куонкуруһун ыытарга эбии харчыны тыырар былааннаахпыт. Биллэн турар, уопсастыбаннай түмсүүлэри эрэ буолбакка, түөлбэ дьоһун үлэтин, сэргэх бырайыактарын эмиэ өйүөх тустаахпыт.

Кыайбыттар кэпсииллэр

Анжелика Андреева, СӨ Дьахталларын түмсүүлэрин сойууһун бэрэссэдээтэлэ:

– Былырыын Алдан, Хаҥалас уонна Мэҥэ Хаҥалас бэрэстэбиитэллэрэ дьахталлар түмсүүлэрин үлэлэрин цифровой эйгэҕэ көһөрөр наадатын ыйбыттара. Ити санааны иилэ хабан ылан, кэм ирдэбилигэр сөп түбэһиннэрэн, олоххо киллэрэргэ соруммуппут. Коронавирус дьаҥа да көрдөрдө, билиҥҥи сайдыылаах олох тэтимэ да олус түргэн -- хас биирдиибититтэн саҥа үөрүйэхтэри ирдиир. Онон дьоммутун цифровой эйгэ кыаҕын, албастарын сөпкө туһаналларыгар үөрэтиэхтээхпит. Быйыл граҥҥа тиксэн, олус үөрдүбүт, тоҕо диэтэххэ, былырыын бырайыакпыт ааспатаҕа. Ол да элбэххэ үөрэттэ, быһыыта. Быйыл сайаапканы кичэйэн, ымпыктаан-чымпыктаан суруйдубут.

Мария Яковлева, Амма улууһун Сатаҕай эдэр ийэлэрин «Мимоза» түмсүүтүн салайааччыта:

– Түмсүүбүтүн быйыл НКО быhыытынан регистрациялаабыппыт. Эрдэттэн араас грант куонкурустара баалларын истэр этибит. Ордук баhылыкпыт ыйан-кэрдэн, сүбэлээн биэрбитэ. Онуоха нэhилиэк уопсай сайдыытыгар кылааппытын киллэрсэр санаабытын холбоон грант ыларга туруммуппут. Аны туран кыттаат, кыайыыга тигистибит. Соhуччу үөрүү бөҕө буоллубут! Онон бырайыакпытын үөрэ-көтө толоробут. Нэhилиэкпитигэр оҕо былаhааккатын тутабыт. Оҕо сынньанар, оонньуур, сайдар эйгэтин тэрийиэхпит. Уопсайынан киhи бэйэтэ баҕалаах уонна дьүккүөрдээх буоллаҕына барыта кыаллар эбит.

Анна Захарова, Дьокуускай куорат «Юный горожанин» оҕо уопсастыбаннай түмсүүтүн педагога:

– Биһиги хамаанданан үлэлээн, быйыл үс улахан граны ыллыбыт: РФ Бэрэсидьиэнин пуондатыттан, Ыччат федеральнай агентствотыттан уонна Ил Дархантан. Биир өттүнэн үлэлииргэ, айарга-тутарга дьоһун кыах бэрилиннэ. Ол эрээри олус улахан эппиэтинэс, барытын кэмигэр толорон отчуоттуохпутун, дьоммутугар грант көмөтүн биллэриэхпитин наада. Сыл устата оҕолорбутун, салайааччыларбытын кытта киберволонтердар этэрээттэрин үлэлэтэбит. Ис дьыала министиэристибэтэ бэлиэтииринэн, 7 улууска Интэриниэт ситимигэр дьон үгүстүк албыннатар, араас оонньууларга киирэн биэрэр эбит.

Дьэ, ити курдук, грант үбүн көмөтүнэн быйыл хас да сонун бырайыак олоххо киириэ турдаҕа. «Ил Түмэн» парламент хаһыата үлэ хаамыытын, сэргэх дьаһаллар геройдарын кэтээн көрөн сырдата олоруо.