Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Ытык Дьааҥы сиригэр Сылгыһыт Күнэ алгыһы түhэрииттэн саҕаланыаҕа

Мария Архипова хаартыскаҕа түhэриитэ. 2023 с. / ЯСИА/ Кэлэр ый саҕаланыытыгар ытык Дьааҥы сиригэр Аартыка эргимтэтигэр тыа хаhаайыстыбатын сайдыытын итиэннэ хоту сир тыйыс айылҕатыгар саха сылгытын үөрдээн иитиини сайыннарыы кэскилин торумнуур аҕыс улуус…
29.03.24 18:26

Уопсастыба

Сунтаартан “Алгыс” түмсүү ыалдьыттаата

Өлөөҥҥө Сунтаартан “Алгыс» диэн аҕам саастаах дьон ансаамбыла, 11 киһилээх дэлэгээссийэ ыалдьыттаан барда. Ыраахтан кэлбит ыалдьыттар бастаан “Алакуо” норуодунай этно-фольклор ансаамбыл кыттыылаахтарын кытары көрүстүлэр. Күн иккис аҥаарыгар ыалдьыттар…
29.03.24 18:50

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

СӨ Ис дьыалаҕа министиэристибэтин 9 ыйдааҕы көрдөрүүтүнэн, бу сылга Саха сирин олохтоохторо түөкүттэргэ албыннатан, барыта 235 мөл. солк. сүтэрдилэр. Уоруллубут харчы суумата, быһа холоон, Бүлүү куоратын икки сыллаах бүддьүөтүгэр тэҥнэһэр. 2019 сылга гражданнар 6,5 млрд солк., 2020 сыллаахха 9 млрд. солк. сүтэрбиттэрэ биллэр. Бу сыл бүтүөр диэри өссө хас киһи төһөнү уордарар... «Суумата өссө элбиирэ буолуо», – диэн экспердэр сылыктыыллар.

СӨ Ис дьыалаҕа министиэристибэтин 9 ыйдааҕы көрдөрүүтүнэн, бу сылга Саха сирин олохтоохторо түөкүттэргэ албыннатан, барыта 235 мөл. солк. сүтэрдилэр. Уоруллубут харчы суумата, быһа холоон, Бүлүү куоратын икки сыллаах бүддьүөтүгэр тэҥнэһэр. 2019 сылга гражданнар 6,5 млрд солк., 2020 сыллаахха 9 млрд. солк. сүтэрбиттэрэ биллэр. Бу сыл бүтүөр диэри өссө хас киһи төһөнү уордарар... «Суумата өссө элбиирэ буолуо», – диэн экспердэр сылыктыыллар.

Түөкүннээһин көрүҥэ элбиир

Пандемия сабыдыалынан IT эйгэтэ балысханнык сайдар, сыыппараҕа көһүү тэтимэ түргэтиир. Үгүс дьон үлэҕэ уонна үөрэххэ дистанционнай эрэсиимҥэ көстө, бөдөҥ тэрилтэлэр өҥөнү оҥорорго үгүстүк электроннай платформалары, бырагыраамалары туһанар буоллулар. Ол эрээри сайдыы содуллаах, үчүгэй да куһаҕаннаах: Интэриниэт көмөтүнэн буруйу оҥоруу көрдөрүүтэ кылгас кэм иһигэр биллэ улаатта. Итинтэн 127 тыһ. кэриҥэ буруйа мобильнай сибээһи туһанан оҥоһуллубут.

Төлөпүөн түөкүттэрэ баан каартатыттан уонна счетуттан элбэх үбү уораллар, онлайн кирэдьииккэ сайаапка оҥортороллор. Дьону албынныыр ордук тарҕаммыт схемалара маннык: киһиэхэ эрийэллэр уонна бэйэлэрин баан, кирэдьиит биэрэр тэрилтэ, полиция, гражданскай сулууспа «үлэһитинэн» ааттаналлар. Бу хара дьайдаахтар: «Кимнээх эрэ эн каартаҕыттан харчыгын устарга холоммуттар», — дииллэр. Сиэртибэ уолуйан, өйүн-төйүн булуор диэри, сонно тута: «Резервнэй счекка уурунуу харчыгын ыыта оҕус», – диэн ыксаталлар.

novyj sposob hishheniya deneg s kart

Аны туран, аныгы технология төлөпүөн нүөмэрин уларытан көрдөрөргө кыах үөскэтэн, албынныырга букатын табыгастаах буолла. Ол түмүгэр биллэр бааннар олоҕурбут «нүөмэрдэриттэн» эмиэ эрийиэхтэрин сөп. Хомойуох иһин, статистика көрдөрөрүнэн, 10 киһиттэн иккитэ маннык түгэннэргэ албыннааччы схематыгар сөбүлэһэр, ыйыллыбыт счет нүөмэригэр бүтэһик харчытын ыытар. Үп-харчы мэлийбитин кэннэ, ол нүөмэр ылбат да, эрийбэт да буолбутун кэннэ, дьэ, өйдүүр – массыанньыктарга албыннаппытын. 

Арассыыйа үрдүнэн ый ахсын гражданнар счеттарыттан массыанньыктар 3,5-5 млрд. солк. уораллар. Албынаппыт киһи чиэгин орто суумата – 8000 солк. Массыанньыктар сууккаҕа 3-7 тыһ. «звоногу» оҥороннор, абонент 1-тэн тахса %-нын албынныыллара биллэр.

Босхо сыыр кутуйах хапкааныгар эрэ баар

Ыраахтан олорон албынныыр түөкүттэр угаайыларыгар аҕам саастаах дьон киирэн биэрбит түбэлтэлэрэ ордук элбэҕин билэбит. Ол эрээри, дойду Киин баана чинчийэн көрүүтүнэн, кэнники сылларга 28-50 саастаах гражданнар албыннатар буолбуттар. Босхо сыыр кутуйах хапкааныгар эрэ баар. Хара көлөһүнүнэн сыралаһан ылбыт харчыгытын аҕыйах кэм иһигэр элбэтэр-улаатыннарар ньымалар суохтарын өссө төгүл санатабыт.

Үп-харчы эйгэтигэр төлөпүөнүнэн массыанньыктааһын 5 сүрүн бэлиэ­лээх: 1. Биллибэт киһи эрийэр, электроннай почтаҕа эбэтэр бассаапка суруктары, СМС-иһитиннэриилэри ыыталлар. 2. Үбү-харчыны сүтэрии эбэтэр, төттөрүтүн, улахан барыһы ылыы туһунан кэпсииллэр. 3. Киһи тус дааннайдарын ыйыталаһаллар. 4. Ыксатар-ыгылытар эбэтэр үөрдэр сонуну иһитиннэрэн, уолуталлар эбэтэр өрө күүрдэн кэбиһэллэр, эмоцияҕа оонньууллар. 5. Дьыаланы быһаччы быһаара охсорго тиэтэтэллэр. РФ «Иэс ылааччылар бырааптарын иһин» норуот фронун мошеловка.рф бырайыагын платформатын дааннайынан, төлөпүөнүнэн түөкүннээһин түбэлтэлэригэр албыннатааччы 100%-на бары каарталарын, счеттарын нүөмэрдэрин, кодтарын, паролларын барытын бэйэлэрэ этэн биэрэллэр эбит.

scale 1200

Сокуонунан көмүскэнии

Бу дьыл кулун тутар 1 күнүттэн дойдуга тус дааннайдар оператордара дьон-сэргэ туһунан информацияны көҥүлэ суох тарҕаталларын бобор саҥа сокуон үлэлээбитэ. Тус дааннайдары туһанар та­баар уонна өҥө атыыһыттара килийиэннэргэ, сибидиэнньэлэри туһанар туһунан булгуччу ыйытык биэрэн, сөбүлэҥнэрин ылыахтаахтар. Маны таһынан кулун тутартан ыла оператордар туһанааччы ирдэбилинэн тустаах дааннайдары сотторор эбээһинэстээхтэр. Административнай эппиэтинэс бу эйгэҕэ күүһүрдүллүбүтэ уонна сокуону кэһии иһин ыстараап суумата үрдээбитэ. Буруйу утары охсуһар федеральнай сулууспалар мобильнай сибээс нүөмэрдэрин миэстэтигэр блоктуур быраа­бы ылбыттара. Оттон суут 5 сылга диэри көҥүлү быһарга уураахтыан сөп. Ол эрээри, быраактыка көрдөрүнэн, ылыныллыбыт дьаһаллар ситэтэ суохтар. Күн бүгүҥҥэ диэри гражданнар тус сибидиэнньэлэрэ оператордар базаларыттан уоруллан, буруйу оҥорооччулар илиилэригэр тиийэ турар. Ол иһин Госдума дьокутааттара РФ Холуобунай кодексын 159-с ыстатыйатыгар, Интэриниэт ситимин уонна төлөпүөн сибээһин туһанан түөкүннээһиннэри туспа арааран, ыарахан састааптаах буруйу оҥорууга уларытыылары киллэрэри былаанныыллар. «Биһиги сүрүн сорукпут – нэһилиэнньэни түөкүттэртэн көмүскүүр усулуобуйаны тэрийии. Баан үлэтин, регламеннарын тупсарыах, быраабы араҥаччылыыр уорганнар ону кытаанах хонтуруолга ылыах тустаахтар. Маны таһынан, эппиэтинэһи үрдэтии чааһыгар сокуонунан эбии дьаһаллары киллэриэххэ наада», — диэн Госдума бэрэссэдээтэлэ Вячеслав Володин бэлиэтээбитэ.

i

Санаттахха, өрөспүүбүлүкэ парламенын сааскы пленарнай мунньаҕар СӨ Ис дьыалаҕа миниистирэ Владимир Прокопенко 2020 сыллааҕы үлэтин отчуотугар, информационнай-телекоммуникацион­най технологиялары туһанан, буруйу оҥоруу көрдөрүүтэ +38,2%, ол иһигэр уоруу +62,3% уонна массыанньактааһын +35,7% үрдээбитин иһитиннэрбитэ. Саха сирин улуустарынан ыллахха, бу чааһыгар ордук үгүс уордарыы Өймөкөөҥҥө, Алдаҥҥа уонна Дьокуускайга бэлиэтиэммит. Бу оройуон­нарга кибер-массыанньактааһын элбээбитин учуоттаан, миниистир сэрэтэр үлэни нэһилиэнньэ киэҥ араҥатыгар тарҕатыыга норуот дьокутааттара көхтөөхтүк кыттарыгар этии киллэрбитэ.

ИДьМ сүбэлиир

СӨ Ис дьыалаҕа министиэристибэтэ төлөпүөн аферистарын албастарыгар бэриммэккитигэр, кинилэр ыйыыларынан ханнык да дьайыылары оҥорбоккутугар ыҥырар. Массыанньыктар анал бырагыраа­малары туһанан, биллэр бааннар, быраабы араҥаччылыыр, о.д.а. судаарыстыбаннай тэрилтэлэр бигэргэммит «нүөмэрдэриттэн» эрийиэхтэрин сөп. Дьиҥнээх быраабы араҥаччылыыр уорганнар, баан үлэһиттэрэ гражданнарга харчыны атын счекка көһөрөр ирдэбиллээх, кирэдьиит ылар этиилээх хаһан да эрийбэттэрин өйдүөх кэриҥнээххит. СӨ ИДьМ маннык быраабылалары тутуһары сүбэлиир: Интэриниэккэ суруллубут иһитиннэриилэр, биллэриилэр хайаан да бэрэбиэркэлэниэх тустаахтар; атыы-эргиэн, араас платформалары уонна сервистэри туһанарга сэрэхтээх буолуҥ; баан каартатын дааннайдарын кимиэхэ да биэримэҥ;  пластиковай каартаны, ол иһигэр харчыны туһаныыга, бааннары кытта булгуччу сүбэлэһиэххэ наада.

Угаайыга киирэн биэрбиттэр

Албын-көлдьүн тылга киирэн, кураанаҕы кууһан хаалбыт дьону булан ыйыталастыбыт. Биллэр биричиинэнэн, хоруйдааччылар дьиҥнээх ааттарын кистииргэ көрдөстүлэр.

Ирина, учуутал, 45 саастаах:

–Суотабай төлөпүөммүн сүтэрбитим. Ол туһунан Инстаграмҥа биллэрии таһаар­бытым. Эрийдилэр. «Төлөпүөнү буллубут, ол эрээри дьиэҕэр аадырыстаан илдьэн биэрэр кыахпыт суох. Таксинан, курьерынан ыытыах­пыт. Ыйыллыбыт счекка харчыта ыытыҥ. Курьер өҥөтүн уонна төлөпүөнү булбут манньабытын төлүүгүт. Бу сотору аҕалан биэ­риэхтэрэ», – диэбиттэрэ. Мин итэҕэйбитим. Эрэннэрбит киһим сүтэн хаалбытын кэннэ, массыанньыктар угаайыларыгар киирэн биэрбиппин өйдөөбүтүм. Кыбыстан, полиция көмөтүнэн туһамматаҕым. Биллэриилэри аналлаах платформаларга таһаарыҥ, кимиэ­хэ даҕаны баан каартатын, счет нүөмэрин, СМС-кодтары этимэҥ. 


Михаил, суоппар, 26 саастаах:

– Маннык түбэлтэҕэ киирэн биэриэм дии санаабатаҕым. «Эҕэрдэлиибит! Лотерея күрэхтэһиитигэр төлөпүөҥҥүт нүөмэрэ 1 мөл. солк. кыайда!» диэн СМС кэллэ. Лотереяҕа кыттыбатаҕым да буоллар, хайдах эрэ, сэҥээрэ түстүм. Муҥ саатар, толкуйдуу да иликпинэ, түөкүттэр иккис СМС ыыттылар. «Бириискитин ыларгытыгар, федеральнай сокуонунан, ыйыллыбыт счекка 20 тыһ. нолуок төлүүгүт. Нолуок харчытын ыыта охсуҥ! Биллибэт түгэҥҥитигэр, бирииһи иккиһин оонньотобут» диэн. Харчыга наа­дыйар буоламмын, ыксыы түстүм. Чугас ыалларбыттан харчы иэс ылан, нолуогу төлөөтүм. Ол кэннэ СМС тииийбэт, төлөпүөн нүөмэрэ эппиэттээбэт буолбута. Бирииһим да, ыыппыт харчым да – мэлигир. Түргэнник байа охсор баҕам туолбатаҕа...


Туруулаһан туран үлэлээн ылбыт хамнаскытын сүтэрбэт туһуттан кимиэхэ да каартаҕыт нүөмэрин, паролун этимэҥ. Түөкүттэр нэһилиэнньэ IT эйгэтин ситэ билбэтинэн, итэҕэйимтиэтинэн туһанан, саҥаттан саҥа араас албастары толкуйдууллар.

«Ил Түмэн» парламент хаһыата

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (2)

This comment was minimized by the moderator on the site

Билигин өссө элбээбит курдуктар мошенниктарбыт. Толору суруйбатаххыт.

This comment was minimized by the moderator on the site

Ити юла приложение албынныр ыччат элбэбит. Маны хайдах эрэ көрөҕүт да

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением