Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Ытык Дьааҥы сиригэр Сылгыһыт Күнэ алгыһы түhэрииттэн саҕаланыаҕа

Мария Архипова хаартыскаҕа түhэриитэ. 2023 с. / ЯСИА/ Кэлэр ый саҕаланыытыгар ытык Дьааҥы сиригэр Аартыка эргимтэтигэр тыа хаhаайыстыбатын сайдыытын итиэннэ хоту сир тыйыс айылҕатыгар саха сылгытын үөрдээн иитиини сайыннарыы кэскилин торумнуур аҕыс улуус…
29.03.24 18:26

Уопсастыба

Сунтаартан “Алгыс” түмсүү ыалдьыттаата

Өлөөҥҥө Сунтаартан “Алгыс» диэн аҕам саастаах дьон ансаамбыла, 11 киһилээх дэлэгээссийэ ыалдьыттаан барда. Ыраахтан кэлбит ыалдьыттар бастаан “Алакуо” норуодунай этно-фольклор ансаамбыл кыттыылаахтарын кытары көрүстүлэр. Күн иккис аҥаарыгар ыалдьыттар…
29.03.24 18:50

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

Олох укулаата тосту уларыйдаҕына, иннэ-кэннэ чопчу биллибэт бутуурдаах быыһык кэмнэр үүннэхтэринэ, ыһыллыбыт санааҕын сааһылыыр, хамсаабыт уйулҕаҕын уоскутар аман тыллаах, ырааҕы-киэҥи анаарар бөлүһүөктүү толкуйдаах мындыр дьон сүбэтигэр, ыйар-кэрдэр тосхоллоругар ордук наадыйаҕын...

Олох укулаата тосту уларыйдаҕына, иннэ-кэннэ чопчу биллибэт бутуурдаах быыһык кэмнэр үүннэхтэринэ, ыһыллыбыт санааҕын сааһылыыр, хамсаабыт уйулҕаҕын уоскутар аман тыллаах, ырааҕы-киэҥи анаарар бөлүһүөктүү толкуйдаах мындыр дьон сүбэтигэр, ыйар-кэрдэр тосхоллоругар ордук наадыйаҕын...

Сахалыы “хоруона хамсыга” дэммит коронавирус ыарыыбыт уопсастыбаны уолуппута-долгуппута, дьону аймаабыта-куттаабыта, хааччахха хаайбыта, харантыыҥҥа хатаабыта, олоҕу “ол иннинэ” уонна “пандемия кэмигэр” диэн икки кэрчиккэ араарбыта хаһыс да ыйыгар барда.      

Киһи барытыттан сэрэхэчийэ, сиргэнэ сылдьар дьиибэ-муокас кэмигэр кут-сүр уһуйааччыта, ойуун, айылҕаттан айдарыылаах Александр Артемьев-Кулан хаанныын, хата, айар айаҥҥа бииргэ түбэһэн, ыарыы уонна уйулҕа туһунан кэпсэттибит.

kulan new

--Бу туох дьаҥа тарҕанан, аан дойдуну аймаата?

-- Киһи аймах бэйэтэ айбыт ыарыыта курдук. Кэтээн көрдөххө, ис көҥүллээх дьону таарыйбат эбит.

-- Эс, төттөрүтүн саамай көҥүл олохтоох, көҥүл саҥарар-иҥэрэр, көҥүл дьаһайар-салайар дьон дэлби ыарыйда дии? Инстаграм биллэр блогердарын да ылан көрдөххө, холобура.
  -- Олор ис көҥүллэрэ суох дьон. Тас эйгэттэн наһаа тутулуктаахтар. Дьон көрөрүгэр-ылынарыгар эрэ анаан кыһаллаллар, үөрэллэр-көтөллөр.  Туруктара (эмоциялара) дьиҥнээх иэйиилэрин (чувстволарын) арыйбат. Барытын кыайбыт-хоппут, билбит-көрбүт курдук эрэллээхтик тутталлар да, ис дьиҥэр долгуйаллара, санаарҕыыллара элбэх. Ол иһин мэлдьи ис уонна тас эйгэлэрин утарылаһыытын тыҥааһыныгар күүрэн баран сылдьаллар. Оннук дьонуҥ ыксаллаах быһыы-майгы тирээтэҕинэ, дэлби уолуйан, ыксаан-ыгылыйан, ыһыллан хаалаллар. Ол иһин араас дьаҥҥа-ыарыыга кэбэҕэстик ыллараллар. Холку буолуохха наада. Ханнык баҕарар түгэҥҥэ, хаһан баҕарар. Көр, ол иһин бу коронавируска кыра оҕо сыһыннаҕына да, чэпчэкитик аһарынар. Тоҕо? Кини улахан дьонтон уратыта диэн, ис көҥүлүн сүтэрэ илик. Ол эбэтэр ис көҥүл диэн киһи бэйэтин холкутун, туругун тас дьайыылартан сылтаан уйгуурдубата, алдьаппата, ыспата, уларыппата буолар. Холобура, ол саҥалаах-иҥэлээх, сытыы-хотуу, үөрэтэр-такайар блогердарыҥ ити Инстаграмнарыттан ураты туох да тирэҕэ суохтар. Ону  ылан кэбистиҥ да, омуна да суох, сууллан түһүөхтэрин, олохторун суолтатын сүтэриэхтэрин да сөп. Ис күүстэрэ суох. Ол иһин сурутааччылара лайктыылларын күүс оҥостоллор. Оннооҕор бэйэлэригэр эрэллэрин эмиэ өйдөрүттэн үөскэтэллэр.

-- Арҕааҥҥы омуктарга тэҥнээтэххэ, сахалар бу ыарыыны өссө наһаа аймалҕана суох холкутук ылынныбыт. Аһара баран эттэххэ, сорох-сорохтор баарыгар да итэҕэйбэккэ сымыйаргыыр курдуктар.

-- Ити биһиги оннооҕор буолуох эрэйи эҥэринэн тэлбит буоламмыт. Сайын уот курааннар тураллар – ыһыктынан кэбиспэккэ, хайдах эмэ гынан, сүөһүбүтүн сыл тахсар аһын булабыт. Саас халаан уута кэлэр – ытаммакка-суламмакка, дьиэбитин-уоппутун өрө тардынабыт. Соннук араас иэдээни холкутук ылынарга өбүгэ саҕаттан үөрүйэхпит. Аҥаардас ХХ үйэ биһигини хайдах курдук тургуппутай? Алааһынан бытанан олорбут сахалары, ханна эрэ ыраах буолбут өрөбөлүүссүйэнэн өрө-таҥнары тутан, арыый сэниэлэрин баай диэн сирэй-харах анньан, мунньуммуттарын барытын былдьаан кэриэтэ ылан. Онтон аны бэйэлэрэ да мунан-тэнэн олорор дьону “кыһыл-үрүҥ” диэн араартаан, “бандьыыттаргыт” диэн балыйан, быраат бырааты кытта сэриитэ буолбута. Ол кэнниттэн репрессияҕа төһөлөөх чулуу уолаттарбытын сүтэрбиппитий? Холкуостааһын да элбэх охсууну оҥорбута. Аны, Аҕа дойду Улуу сэриитэ кэлэр. Фроҥҥа да, тыылга да саамай элбэх сиэртибэлээх норуот -- биһиги. Ис күүстээх буоламмыт, итини барытын тулуйан, уйан кэллэхпит. 

-- Оттон ол хайдах ис күүһү, ис көҥүлү үөскэтэбит?

-- Холкутук тыыныҥ. Тоҕо тыҥаны “легкие” дииллэрий? Тоҕо диэтэххэ, кынат курдук быһыылаах. Көтүөх курдук чэпчэкитик тыыныахтаахпыт. Сатаан тыымматтан киһи көхсө кыарыыр, ыгылыйар, тууйуллар. Оннук кылгас тыыннаах, тыҥатын үчүгэйдик үлэлэппэт киһиэхэ вирус түргэнник сыстар уонна тарҕанар.

Ис көҥүл диэҥҥэ биир холобуру аҕалыым. Дьэбириэй киһитэ концлааҕырга сыппытын туһунан суруйбутун аахпытым. Онно кини эрэй бөҕөтүн көрсөр. Ньиэмэстэр араастаан атаҕастыыллар. Ол эрээри кини тостубат. “Ис күүстээх буолан тулуйбутум”, -- диир. Оттон сорох киһини кынчарыйдахтарына да, онтон өһүргэнэн, кыйаханан, улаханнык ыалдьан хаалыан сөп. Ол аата ис көҥүл диэн буола турар түгэни эн бэйэҥ хайдах ылынарыҥ. Холкутук сыһыаннаһыаҥ – барыта этэҥҥэ ааһыа.

Ол иһин этэбин, ханнык баҕар ыгым, ыксал кэмнэргэ өрө тыынан, холкутуйа сатааҥ. Маныаха эти-хааны чэбдигирдэр сүдү күүһүнэн салгын буолар. Биһиги уһун кыһыннаах дьон 9 ыйы быһа түөрт эркиҥҥэ хаайтарабыт. Чэ, тыа дьоно өссө таһырдьа үлэлиир. Оттон куораттар? Элбэх кыбартыыралаах уопсай дьиэни үөһэттэн көрүҥ эрэ. Кымырдаҕас уйатын курдук. Онно араас тыыннаах дьон ыаллаһа олорор. Чараас истиэнэ эрэ ону араарар. Холобура, эркин нөҥүө киһи өлөөрү сытар. Ол кини ыар тыына эн салгыҥҥар булкуһа сылдьар. Ол иһин дьиэҕэ оһох хайаан да наада. Дэриэбинэҕэ гаас киирдэ да, оһоххутун көтүрэргэ тиэтэйимэҥ. Турдун. Аал уоту аһатарга да, салгыны хамсатарга, ыраастыырга наада.

-- Кырдьык, бу тыҥанан киирэр дьаҥ кэмигэр, мааска кэтэн тууйулла сылдьан, салгыҥҥа көҥүл тыынар төһөлөөх үчүгэйин сыаналаатыбыт.

-- Сайын охсуллубут от сытын түөс муҥунан эҕирийэ тыынар туһалаах. Туох баар эккэ-хааҥҥа наадалаах элэмиэннэрбит барыта онно бааллар.

 Ити тоҕо кырдьыбыт дьон барытыттан тутуһа сылдьар, салыбыраан-илибирээн хаамара буолуой? Сир ийэлэригэр итэҕэйбэттэриттэн, бэйэлэригэр эрэммэттэриттэн. Охтон түһүөм диэн толкуй олохсуйар. Куттаналлар, ол иһин дэлби күүрэллэр. Дьиҥэр, дириҥник тыынан, хам ыла сылдьар былчыҥнарын ыытан холкутуйуохтаахтар, ис күүстэрин арыйыахтаахтар. Оччоҕо аа-дьуо чэпчэкитик үктэнэн хаамыахтарын сөп.

Аны туран, битийэр наһаа туһалаах. Тилэххитигэр туох баар ньиэрбэ баарын ааһан, атах хамсаан, хаан эргиирин үчүгэйдик үлэлэтэр. Санааҕа-онооҕо ылларбыт киһи лимфа систиэмэтин үлэтэ мөлтүүр. Ону тэҥэ ис күүһэ эмиэ уостар. Онон киһи ис туруга, холкута, чөл кута этэ-сиинэ төһө чэгиэниттэн быһаччы тутулуктаах.  

3 253743 1 6

--Тыыныы суолтатын өйдөөтүм. Оттон тыын диэн?

--Саха киһитэ орто дойдуну тыынныы кэлэр. Ол аата сири-уоту, алаһа дьиэни иччилии. Дойду тыынын кыыһырсыы-кыргыһыы алдьатар. Оччоҕо уот турар уонна тылы-өһү, өһүөнү ыраастыыр. Холобура, биир нэһилиэккэ икки булчут бултаах-астаах сирдэрин былдьаһан, айдаан бөҕөтүн таһаарбыттар. Онуоха сирдэрэ эмискэ умайан хаалбыт. Айылҕа хайаларыгар да тиксэрбэтэх.

Туох барыта тыыннаах. Ыал эмиэ. Арыгыһыт дьиэтэ тымныы тыыннаах. Ыарыһах баар сирэ сүр баттыыр тыыннаах. Оттон оҕолор үөрэ-көтө сылдьар көмүс ньээкэ уйалара ыраас тыыннаах. Ол аата тулалыыр эйгэни  биһиги бэйэбит тыынныыбыт -- турукпутун биэрэн. Аныгы төрөппүт үксэ оҕотугар бэйэтин тыынын кыайан тиэрдибэт. Оҕолорун мультик, ютуб иитэр. Ол иһин олох атын өйдөөх-санаалаах көлүөнэ үүнэн эрэр: нууччалыы саҥалаах, арҕааҥҥылыы толкуйдаах. Оннук оҕо дьонуттан тэйэр, ардылара атар. Дьиҥэр, ийэ, аҕа оҕолорун дьиэҕэ, окко-маска үлэлииллэригэр батыһыннара сылдьыахтаахтар.

Оҕоҕо тыын биэрии диэн салгын кутун иитии. Холобура, оҕо ыалдьа сытар эбэтин аттыгар наар оонньуур эбит. Эбэтэ сытан эрэ ытыыр-соҥуур, хомуруйар-кэмсинэр. Оҕо ону истэ сылдьар. Кэлин улаатыытыгар бу оҕобут, били эбэтин курдук, аны бэйэтэ ытанар-суланар кэмэлдьилэнэр. Кырдьаҕас киһи тыынын иҥэрбит. Ол иһин оҕолорбут үчүгэй олохтоох буолуохтарын баҕарар буоллахпытына, бастаан бэйэбитин көрүнүөхтээхпит: өйбүтүн-санаабытын сырдыкка, кэрэҕэ, бэйэни сайыннарыыга эрэ салайан, толкуйбутун үтүөҕэ, үлэҕэ эрэ туһаайан.
   -- Оччоҕо ыарыы барыта күүрүүттэн дуо?

--80-с сылларга диэри дэриэбинэҕэ инсуллаабыт биир эмэ киһи баар буолара. Оттон билигин хайдаҕый? Бэйэҕит билэҕит. Аныгы дьон наар харчы, бириэмэ, үлэ сырсыытыгар сылдьаллар, барытын ситиһэ, кыайа-хото сатыыллар. Аны, наһаа элбэх буолар-буолбат информацияны истэллэр-ааҕаллар, көрөллөр. Онтон наһаа сылайаллар, дэлби күүрэллэр. Итинтэн сылтаан доруобуйалара айгырыыр, мөлтөөн-ахсаан биэрэллэр.

Оттон, дьиҥэр, кыранан да сөп буоларга үөрэниэхтээхпит. Көр, эн санааҕар хайалара олохтон ордук дуоһуйууну ылара буолуой  -- сарсыардааҥҥы ыамыттан киирэн, түннүгүнэн күн үөһэ күөрэйэрин көрө-көрө, үүттээх сылаас чэйин сыпсыйан иһэ-иһэ, мичээрдии олорор тыа дьахтара дуу, биитэр аттыгар турар яхта кини киэнинээҕэр өссө улаханын, маанытын иһин кыйаханар олигарх ойоҕо дуу? Оннук ыгым, ымсыы киһи хаһан да дьоллоох буолбат.

   Өлүү барытын сотор – билиигин-көрүүгүн, үлэлээбит үлэҕин, ааккын-суолгун, былааскын. Арай тиһэҕэр диэри ис туругуҥ эрэ хаалар. Чөл туруктаахтык, чэгиэнник,  олохтон дуоһуйан олорбут буоллаххына, өлүүнү туох да кэмсиниитэ суох соннук холкутук көрсөҕүн, мүччүрүйбэт анал, чаас курдук ылынаҕын. Ол иһин тыыннаахпыт тухары ис турукпут тупсарын, холкутуйарын, чөл буоларын туһугар үлэлиэхтээхпит.

Анисия Иевлева.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (1)

This comment was minimized by the moderator on the site

Бэккэ суруллубут Маны ис турукпунан өйдүүбүн .Дьон,ордук эдэр ыччат ылынаоа буоллар төһөлөөх үчүгэй буолуо этэй? Ити саамай сөпкө этэҕин ,аныгы оҕону тлф иитэр буолла диэн. Онтон тэйитэр киһи---ии-и. Төрөппүт өйдөөбөтө ыарахан

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением