Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Уопсастыба

Табахтааһыны хааччахтыыр сокуон барыла киирдэ

Ил Түмэҥҥэ кулун тутар 26 күнүгэр «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар тустаах уопсастыбаннай сирдэргэ табаҕы, никотиннаах бородууксуйаны тардыыга эбии хааччаҕы олохтуур туһунан» сокуон барыла киллэрилиннэ. Сокуон барыла түөрт ыстатыйалаах, онтон бииригэр…
29.03.24 10:35

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

…Кэмпэндээйим биэрэгин үрдүгэр

Биир бөһүөлэк турбута ыраатта,

Манна баар туустаах уу, эмтээх күөл,

Сир баайа арааһа кистэммит.

 

(Егор Спиридонов)

 

Олохтоох дьон Кэмпэндээйи эмтээх күөлүн былыргыттан билэн, бэйэлэрэ эмтэнэн кэлбиттэрэ. Казактар 1672 сыллаахха Кэмпэндээйи мап-маҥан хаар курдук тууһун, хап-хара эмтээх бадараанын туһунан үрдүкү сололоохторго биллэрэн тураллар. Олохтоохтор таба-эвкулан (эвкан – эбээннии икки саастаах таба) бу күөлгэ бааһын эмтэнэн барарын көрөн, бэйэлэрэ эмиэ эмтэнэллэрэ. Дьон бу күөлгэ эмтэнэн, үчүгэй буолалларын туһунан 1914-1915 сылларга Саха сиригэр киэҥник биллибитэ.

…Кэмпэндээйим биэрэгин үрдүгэр

Биир бөһүөлэк турбута ыраатта,

Манна баар туустаах уу, эмтээх күөл,

Сир баайа арааһа кистэммит.

 

(Егор Спиридонов)

 

Олохтоох дьон Кэмпэндээйи эмтээх күөлүн былыргыттан билэн, бэйэлэрэ эмтэнэн кэлбиттэрэ. Казактар 1672 сыллаахха Кэмпэндээйи мап-маҥан хаар курдук тууһун, хап-хара эмтээх бадараанын туһунан үрдүкү сололоохторго биллэрэн тураллар. Олохтоохтор таба-эвкулан (эвкан – эбээннии икки саастаах таба) бу күөлгэ бааһын эмтэнэн барарын көрөн, бэйэлэрэ эмиэ эмтэнэллэрэ. Дьон бу күөлгэ эмтэнэн, үчүгэй буолалларын туһунан 1914-1915 сылларга Саха сиригэр киэҥник биллибитэ.

кемпеняй1 1

Кэмпэндээйи туус источнигын арендатора И.С.Доценко үлэһитэ Яков Иванович Зедгенизов аан бастаан эмтээх күөлүн туһаныахха сөбүн туһунан «Якутская окраина» хаһыакка 1915 сыллаахха суруйан турар. 1908 уонна 1915 сылларга геолог П.Л.Драверт Кэмпэндээйи эмтээх ууларын, тууһун үөрэтэн, бэрэбиэркэлээн, «Эскулап» диэн кинигэ таһаарбыта. 1908 сыллаахха Дьокуускай куораттан быраас, луохтуур М.А.Образцов Кэмпэндээйи эмтээх күөллэрин көрөн, үөрэтэн, бадараанын ылан, Москваҕа анаалыс оҥорторо ыыппыта.

Бастакы куруорт

1918 сылтан Сунтаар балыыһатын биэлсэрэ Перфильев Андрей Тимофеевич, бэйэтэ баҕа өттүнэн кэлэн, сайыҥҥы өттүгэр ыарыһахтары эмтээн саҕалаабыта.

 Саха сиригэр өрөбөлүүссүйэ кэнниттэн саас 1921 сылтан 1925 сылга диэри быраас Потапов Александр Георгиевич Кэмпэндээйигэ куруорт аһыллыытын үлэтин ыыппыта. Бастакы дьону эмтээһини олохтоох киһи балаҕаныгар, 1921 сыл ыам ыйын 20 күнүгэр оҥорбута. Ол иһин бу дата Кэмпэндээйи бадараанын туттуу сылынан буолар. Быраас А.Г.Потапов симиэтэ оҥорон, 20 ыарыһахха икки бараак, куукуна уонна ыскылаат туттаран бүтэрбитэ.

Бастакы грязелечебница аата «Северный олень» диэн этэ. 1921 сыллаахха от ыйын 28 күнүгэр 60 киһи эмтэммитэ, онтон 20 киһи бараакка, атыттар балаҕаннарга, балааккаларга олорон эмтэммиттэрэ. 1922 сыллаахха быраас А.Г.Потаповка көмөҕө биэлсэр Попов Елисей Васильевич кэлбитэ.

4efddd562bbd45189fec79068006e082.max 1200x800

 1927 сыллаахха САССР доруобуйа харыстабылын наркомата эмтээх күөлү сааскы халаантан харыстыыр даамба тутуутугар үп көрөн туттарбыта. Быраас А.Г.Потапов саҕалаабыт үлэтин салгыы быраас Еникеев Сафиулла Назиммединович 1925-1929 сс. үлэлээбитэ. Кини 1925 сыллаахха саҕаламмыт икки этээстээх санаторий бастакы куорпуһун бүтэрбитэ. Ампаар, боппуолдьа, холуодьас оҥоһуллубуттара. 1929 сыл атырдьах ыйын 28 күнүттэн С.Н.Еникеев кэнниттэн быраас Е.Н.Дутова үлэлээбитэ. 1926 сылтан 1929 сылга диэри сайыҥҥы ыйдарга 30 киһи эмтэнэрэ.

1935 сыллаахха кыһыннары эмтэнэр стационар дьиэтэ, иккис куорпуһа тутуллубута. 1935-1939 сс. быраас Назаренко Александр Георгиевич үлэлээбитэ. 1937 сыллаахха эмтээх күөл Эскулап (билигин Мохсоҕоллоох) үрдүгэр грязелечебница дьиэтэ тутуллубута. Куруорт салайааччытынан быраас Татаринова анаммыта, 1939-1941 сылларга бырааһынан Шуляренко Петр Семёнович үлэлээбитэ. 1938-1940 сылларга Кэмпэндээйи грязелечебницатыгар бүтүн Сойуустааҕы судаарыстыбаннай бүддьүөттэн үп көрүллэн, элбэх туту барбыта. Ол курдук, муус уурар булуус, пиэрмэ, сылгы күрүөтэ-хаһаата, ыарыһахтары таһар массыына бэриллибитэ. Сэрии кэмигэр 1941-1945 сылларга куруорт сабыллыбыта. Аҕа дойду сэриитин кэнниттэн ыарахан кэмнэргэ олохтоох биэлсэр-акушер пуунун эмчиттэрэ туһааннаах үлэлэрин таһынан, куруорт ыарыһахтарын көрөн эмтииллэрэ: Семёнов Семён Григорьевич, Крупина Валентина Александровна, Черепанов Семён Семёнович.

Соль для нефтяников Мирного и Ленска

Үтүөкэн дьон үлэлээбиттэрэ

1952 сылтан грязелечебницаҕа кылаабынай бырааһынан үлэлээбит биэлсэрдэр: Коротов Пётр Павлович (1952-1953 сс.), Черепанов Семён Семёнович (1953-1957 сс). Быраастар: Габбасова Ханида Хабибуловна (1957-1961 сс.), Каратыш Алексей Авксентьевич (1961-1963 сс.), Чолбодуков Григорий Егорович (1964-1989 сс., барыта 25 сыл устата), иккис бырааһынан Иванова Зоя Тимофеевна (1971-1980 сс.), Спиридонова Лидия Дормидонтовна (1980-1983 сс.), Николаева Люция Геннадьевна (1983-1984 сс.), Павлова Людмила Егоровна (1984-2020 сс.), Кугасов Андрей Афанасьевич (1990-2000 сс.), Семёнова Лена Семёновна (1993-2020 сс.), Гаврильева Антонина Николаевна (1999-2014 сс.).

Бу кэмҥэ медицинскэй сиэстэрэнэн үлэлээбиттэрэ: Архипова Мария Никитична, Омукова Любовь Егоровна, Попова Клавдия Иннокентьевна, сиэстэрэ-хаһаайканан Фокина Лариса Ильинична, грязевщик Павлов Георгий Петрович уо. д.а.

normal 17

Г.Н.Чолбодуков үлэлиир кэмигэр тутуллубуттара: 50 куойкалаах утуйар куорпус (1967 с.), грязелечебница баанна ылар отделениета (1968 с.).

1973 с. грязелечебница аата уларыйан, Кэмпэндээйитээҕи физио­терапевтическай балыыһа буолбута. Бу балыыһаҕа Саха сирин 9 улууһун дьоно эмтэнэрэ: Сунтаар, Ньурба, Үөһээ Бүлүү, Бүлүү, Өлүөхүмэ, Кэбээйи, Ленскэй, Мииринэй уонна Дьокуускай. Бу улуустарга 50 куойкалаах балыыһа 50 путёвката түҥэтиллэрэ, больничнай лиис бэриллэрэ. 1991 сылга 741 (ыйга – 62 киһи), 1992 с. – 550 (46 киһи), 1993 – 576 киһи (48 киһи) эмтэммитэ. Сыл устата 650-700 киһи эмтэнэр буолбута.

Туолбатах ыйаах

1980 сыллаахха муус устар 7 күнүттэн Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин дьаһалынан, Кэмпэндээйи лечебницата «Якуталмаз» холбоһукка шефтэһэр тэрилтэ буолбута. 1988 сылтан 100 куойкалаах балыыһа комплексын тутуута саҕаланан баран, үп суоҕунан тохтоон хаалбыта.

Kupanie na znamenitom ozere Mohsogollooh

Саха сирин вице-бэрэсидьиэнэ Вячеслав Штыров 243-с №-дээх дьаһалынан, 1992 сыл ыам ыйын 29 күнүгэр Кэмпэндээйитээҕи физио терапевтическай балыыһаҕа Чолбодуков Григорий Егорович аата иҥэриллибитэ.

1993 сыллаахха Кэмпэндээйи нэһилиэгэр Бүлүүтээҕи ГЭС үрдүк күүрүүлээх уотун лииньийэтэ холбоммута.

1992 сыллаахха КФТБ икки үлэһитин массажка ЯРКБ базатыгар үөрэттэрэн, дастабырыанньа ылбыттара. Ыарыһахтары массажтыыр буолбуттара.

maxresdefault 1

Саха сирин бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев 1994 сыллаахха кэлэ сырыттаҕына, Кэмпэндээйи ФТБ улус үбүлээһинэ кыратынан, базата мөлтөөн иһэринэн, СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтигэр бэриллэрин туруорсубуппут. Ону өйдөөн сөбүлэһэн, СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтигэр бэриллибитэ. Саха сирин Доруобуйа харыстабылын миниистирэ Прокопий Яковлев 01-5/46-с №-дээх дьаһалынан, 1994 сыл атырдьах ыйын 3 күнүттэн КФТБ аата уларыйан, эмтиир-чэбдигирдэр  комплекс буолбута. 1994 сыллаахха балаҕан ыйын 30 күнүгэр СӨ Бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев 870-с №-дээх ыйааҕа тахсыбыта: «В целях рационального и эффективного использования лечебных свойств местных природных грязей для населения РС(Я) 1). Включить Кемпендяйскую ЛПК в республиканском бюджете по МЗ РС(Я). 2). Включить в план капитального вложений на 1995 год из бюджета РС(Я) строительство: спального корпуса на 50 мест с хозяйственными постройками в с.Кемпендяй».

дом

Ити ыйаах үп кырыымчык буолан туолбатаҕа. Михаил Николаев 1999 сылга кэлэн, өссө көрөн баран: “Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ кыайбат эбит, онон 20 сылга арендаҕа «АЛРОСА» АХ биэриэххэ наада”, -- диэбитэ.

normal 7

Кыахтаах тэрилтэ ылан сайыннарбыта

Муус устар 7 күнүгэр 84-с №-дээх дьаһал тахсыбыта: «О передаче Кемпендяйского ЛПК АК «АЛРОСА» диэн. Балыыһа аата уларыйан, Г.Е.Чолбодуков аатынан санаторий-профилакторий буолбута. Салалтата – «АЛРОСА» АХ култуурунай-спортивнай комплекса.

1999-2020 сылларга «АЛРОСА» АХ элбэх үлэни ыыппыта:

- 2002 с. эмтиир куорпус хапытаалынай өрөмүөннэммитэ, толору хааччыллыы киирбитэ;

- 2001 с. утуйар саҥа куорпус дьиэтэ тутуллубута, 38 куойкаҕа, хосторо иккилии миэстэлээх, тэлэбиисэр, холодильник хос аайы баар. Дьиэ толору хааччыллыылаах;

- ууну ыраастыыр ыстаансыйа үлэлээбитэ;

- саҥа хочуолунай, ититэр систиэмэ тардыллыбыта;

- саҥа бодобуос, баһаарынай, УАЗ массыына бэриллибитэ, гараас тутуллубута;

- аварийнай дизельнэй электростанция баар буолбута;

- ыскылааттар тутуллубуттара;

- 2008 с. эргэ утуйар куорпуска өрөмүөн барбыта, эбии 4 миэстэлээх 4 хос оҥоһуллубута;

- эмтэнэр куорпуска аныгы саҥа медицинскэй аппараттар турбуттара;

- эмтээһин процедуратыгар киирбиттэрэ: бадараанынан эмтээһин, уунан эмтээһин, гидромассаж, уопсай массаж, электролечение, ингаляция, электрогрязелечение, фитотерапия, кислороднай коктейль, ЛФК саалата, спортивнай тренажердар турбуттара;

- аныгы европейскай сауна үлэлээбитэ;

- мини сауна «кедровая бочка»;

- аһылыктара тупсубута, хаачыстыбата үрдээбитэ;

- бары үлэһиттэр үөрэммиттэрэ, сэртипикээт ылбыттара, категорияҕа туттарбыттара;

- үлэһиттэр уоппуска кэмигэр соҕуруу оҕолорун кытары сынньаммыттара уонна эмтэммиттэрэ.

Кэмпэндээйи былыыга хап-хара сиппит бадараан буолан, олус күүстээх эмп буолар. Кирээс уохтаах буолан, араас ыарыыларга көмөтө улахан уонна маннык ыарыыларга туттуллар:

- уҥуох, ис уорганнар тымныйыыларын түмүгэр тахсыбыт ыарыылары эмтиир;

- араас ньиэрбэ ыарыыларын, радикулиты, остеохондуруоһу, неврити, тостубут уҥуохтары чөлүгэр түһэрэр;

- дьахталлар төрүүр уорганнарын эмтиир;

- аһылыгы буһарар куртах, оһоҕос уорганнарын спайкаламмыттарын чөлүгэр түһэрэр;

- бу күөл уута күөмэй ыарыыларын, араас баастары оһортуур;

  • хабах, простатит ыарыылары эмтиир.

DSC 0641

Кавказ ууларыттан уратыта суох

Кэмпэндээйи былыыга, күөлэ састаабынан атын биллэр эмтээх күөллэртэн: Крымҥа баар Сааки, Кавказка баар Мацеста, Тамбукан, Кисловодскай, Минеральные Воды ууларыттан -- тугунан да итэҕэһэ суох.

Кэмпэндээйи эмтээх былыыга аны да саха дьонун туһугар көмөлөһө туруо диэн эрэнэбин.

Билигин үлэлии сылдьар Кэмпэндээйи балыыһатын үлэһиттэрин, бэтэрээннэрин, Кэмпэндээйи нэһилиэгин олохтоохторун быйыл балыыһа тэриллибитэ 100, Григорий Чолбодуков төрөөбүтэ 85 сылларын туолбутунан ис сүрэхтэн эҕэрдэлиибин. Чөл олоҕу, чэгиэн буолууну, дьолу-соргуну баҕарабын. Ситиһиилээх буолуҥ!

Иван ПОПОВ,

РФ үтүөлээх бырааһа,

Сунтаар улууһун уонна

нэһилиэгин Бочуоттаах

гражданина.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением