Харыстыах тустаахпыт

Саха сирэ төһө да элбэх кыыллааҕын-сүөллээҕин, кырбый кынаттааҕын иһин барытын көрөн-истэн бултуохтаахпыт-алтыахтаахпыт. Урут саа-саадах мөлтөх эрдэҕинэ, өссө син даҕаны этэ. Билиҥҥи булчуттар саалара, сэптэрэ-сэбиргэллэрэ адьас атын, этэргэ дылы, сэрии сэбигэр тэҥнээх. Ол иһин, баай хара тыа маанылаах кыылларын аҥардас кыдыйбат, бултаабат сыалтан кэлиҥҥи кэмҥэ барыта хонтуруолланар. Сыл аайы тайаҕы, кулааһайы, туртаһы, кыыл табаны, саарбаны, эһэни бултуурга аналлаах лимиит олохтонор.

Электроннай сэрэбиэй

Урукку өттүгэр булт көҥүлүн ылыы иһин атыыр уочарат буолара. Ордук улахан уочарат, бултуон баҕалаах элбэҕинэн, Дьокуускай куоракка буолааччы. Икки-үс сыллааҕыта сарсыарда тыҥ хатыыта кэлэн уочараттаабыттара уос номоҕор сылдьар. Мантан инньэ Дьокуускай куоракка уҥуох тостор атыыр уочараттара аны суох буолуохтара. «Булт туһунан» сокуоҥҥа олус сөптөөх, дьоһуннаах көннөрүүлэр, эбиилэр киирдилэр. Олортон биирдэстэрэ – өрөспүүбүлүкэҕэ улахан кыылы бултуурга көҥүлү биэриигэ уларыйыы, ол эбэтэр саҥа быраабыла киирбитэ буолар. Ол курдук, СӨ Экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ СӨ Инновацияҕа уонна сыыппараны сайыннарыыга министиэристибэтин кытта бииргэ үлэлээн, булка-алка көҥүлү ылыы электроннай уочаратынан быһаарыллар механизмын олоххо киллэрдилэр. Бу систиэмэ Дьокуускай куоракка эрэ буолбакка, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн бары улуустарга баар кыһалҕаны төрдүттэн быһаарда. Ил Түмэн дьокутааттара, Экологияҕа, айылҕаны туһаныыга, Инновацияҕа, сыыппараны сайыннарыыга министиэристибэлэрин уонна Саха сиринээҕи булчуттар, балыксыттар уопсастыбаларын сойууһун бэрэстэбиитэллэриттэн састааптаах анал оробуочай бөлөх тэриллэн үлэлээбитэ. Бу бөлөх сылтан ордук үлэлээбитин түмүгэр, «Булт туһунан» сокуоҥҥа киллэриллибит уларыйыылар быйыл олунньу 26 күнүгэр Ил Түмэн пленарнай мунньаҕар бүтэһиктээх ааҕыыга ылыныллыбыттара. Булт көҥүлүн биэрии квотатыгар кэккэ уларыйыылар киирдилэр. Арай, кыыл таба уонна саарба киэннэрэ оннунан хаалла. Тоҕо диэтэххэ, хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттарга кыыл табаны уонна саарбаны бултааһын идэтийбит дьарыктара буоларынан сибээстээн, итилэри тыыппатылар.

Бастакы уочарат булт-алт ресурсатын лимииттээһиҥҥэ көҥүлү биэрии, үллэрии бэрээдэгэ уларыйда. Ол курдук, уопсай бултуур сиргэ хас биирдии улууска квотаны үллэриини үс чааска араардылар. Бастакытынан, булт көҥүлүн квотатын 35 %-на өрөспүүбүлүкэ бары булчуттарыгар үллэриллэр. Ол аата Саха сиригэр олорор хайа баҕарар булчут өрөспүүбүлүкэтээҕи сэрэбиэйгэ кыттарга сайаапка биэрэр толору бырааптаах. Манна кыттарга сайаапканы муус устар 1 күнүттэн бэс ыйын 1 күнүгэр диэри СӨ судаарыстыбаннай өҥөнү оҥорор порталыгар (www.e-yakutia.ru) бэриллэр. Өскөтүн, бултуон баҕарар киһи интэриниэт ситимин кыайан туһанар кыаҕа суох буоллаҕына, улууһугар баар айылҕа харыстабылын иниспиэксийэтигэр сайаапканы биэрэр. От ыйын 1 күнүттэн үлэ икки күнүн иһинэн судаарыстыбаннай өҥө порталыгар сэрэбиэйгэ кыттыахтаах дьон испииһэгэ тахсар уонна Экологияҕа, айылҕаны туһаныыга, Инновацияҕа, сыыппараны сайыннарыыга уонна булчуттар, балыксыттар уопсастыбаларыттан бэрэстэбиитэллэрдээх хамыыһыйа электроннай сэрэбиэйи ыытар (генератор случайных чисел). Салгыы сэрэбиэй түмүгүнэн булт көҥүлүн ылааччыларга хас биирдиилэригэр иһитиннэрии тиийэр.

Иккиһинэн, булт көҥүлүн квотатын 35 %-на хас биирдии улууска бэриллэр. Ону улууска баар айылҕа харыстабылын иниспиэксийэтэ, улуус дьаһалтата уонна улуустааҕы булт уопсастыбата көрөн-истэн наадыйар дьоҥҥо үллэриэхтээхтэр.

Үсүһүнэн, хаалбыт 30 % уочараты таһынан түҥэтиллэр. Тустаах сокуоҥҥа сөптөөх уларытыы киириэн иннинэ ити анал квота иккиттэн элбэх бөрөнү өлөрбүт булчуттарга бэриллэрэ эрээри, урукку өттүгэр ылыахтаах бөрөһүттэргэ барыларыгар түҥэтиллибэт эбит. Билсии ньыматынан атын киһиэхэ бэриллэрэ үгүс буоллаҕа. Ол иһин, РФ Экологияҕа уонна айылҕа ресурсаларыгар министиэристибэтин быһаччы быһаарыытынан, ити квотаны кыылы-сүөлү элбэтии тэрээһиннэригэр кыттар, үлэлиир дьоҥҥо бэриллэр буолла. Кинилэр улуустарга төһө кыыл, көтөр баарын ааҕаллар-суоттууллар, кыылы-сүөлү харыстааһыҥҥа аналлаах тэрээһиннэри ыыталлар. Итинник хайысхалаах

анал үлэнэн дьарыктанааччылар баалларын туһунан улуус дьаһалтата сайаапка түһэрдэҕинэ, СӨ Экологияҕа уонна айылҕаны туһаныыга министиэристибэтин анал хамыыһыйата көрөн-истэн баран, квотаны кинилэргэ үллэрэр. Бу саҥа киирбит ирдэбил Саха сиригэр кыыл-сүөл, көтөр элбииригэр улахан көдьүүстээх буолуо диэн тустаах министиэристибэ исписэлиистэрэ этэллэр. Ону хайдаҕын-тугун кэм-кэрдии көрдөрүөҕэ.

Салайааччылар этиилэрэ

Нэһилиэнньэ этиитэ учуоттанна

Владимир Прокопьев, Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:

- «СӨ Булт туһунан» сокуоҥҥа сөптөөх уларытыылары киллэрдибит. Бу сокуон сылтан ордук араас былаһааккаларга дьүүллэһиллибитэ, ырытыллыбыта. Биһиги, төһө кыалларынан, нэһилиэнньэ этиитин, баҕа санаатын учуоттаан туран, сүрүн сокуоҥҥа уларытыыны оҥордубут.

Улуустарга интэриниэт мөлтөҕө оруолу ылбат

Анатолий Попов, СӨ Булт хаһаайыстыбатыгар департаменын салайааччытын солбуйааччы:

- Билиҥҥи туругунан, аны күһүн, кыһын улахан кыылы бултааһыҥҥа көҥүлү ылыыга өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 5596 сайаапка судаарыстыбаннай порталга киирэн сытар. Бу, дьиҥэр, аҕыйах. Бу күннэргэ эр дьон үксэ кустуу сылдьар. Сотору кэминэн бултаан кэллэхтэринэ, сайаапка киириитэ

элбиэҕэ диэн эрэнэбин. От ыйын 1 күнүттэн саҕалаан көҥүлү ылыы уочаратын испииһэгэр кимнээх киирбиттэрэ чуолкайданыаҕа. Биллэн турар, электроннай сэрэбиэй көдьүүстээҕэ чуолкай. Бастакытынан, уһун-унньуктаах уочарат суох буолуоҕа. Иккиһинэн, билсиинэн түҥэтии тохтуоҕа. Манна биири өйдүөххэ наада. Электроннай сэрэбиэйгэ ханнык улууска олорортон тутулуга суох бары кыттар бырааптаахтар. Манна интэриниэт ситимэ мөлтөҕө оруолу ылбат. Ол курдук, интэриниэт ресурсатын кыайан туһанар кыахтара суохтар сайаапканы кумааҕынан олорор сирдэригэр баар айылҕа харыстабылын иниспиэксийэтигэр биэрэр бырааптаахтар. Саха сиригэр аны күһүн, кыһын кыылы бултааһыҥҥа төһө квота бэриллиэхтээҕин бырайыага оҥоһулла сылдьар. Бырайыак от ыйыгар бигэргэниэҕэ.

Сөптөөх быһаарыы

Александр Архипов, Үөһээ Бүлүүтээҕи айылҕа иниспиэксийэтин ыстаарсай иниспиэктэрэ:

- “СӨ Булт туһунан” сокуонун 11 ыстатыйатыгар киирбит уларыйыынан, ол эбэтэр булт көҥүлүн биэриигэ сайаапканы судаарыстыбаннай өҥө порталыгар хомуйуу бара турар. Улууспутугар бэриллибит сайаапка квотаны таһынан бардаҕына, электроннай сэрэбиэй диэни ыытыахтара. Электроннай сэрэбиэй киирбитэ саамай сөп. Тоҕо диэтэххэ, барыта чиэһинэй буолар, булт көҥүлэ билсиинэн түҥэтиллэрэ аны тохтуур.

Сокуоҥҥа уларыйыы киириэн иннинэ улуус булчуттара бэйэлэрэ көҕүлээн, булт көҥүлүн ылыан баҕалаахтары испииһэктииллэрэ. Ол испииһэгинэн эмиэ бэйэлэрэ сэрэбиэй оҥороллоро. Ол гынан баран, сэрэбиэйинэн булт көҥүлүн буолбакка, ким хаһыс уочаратынан көҥүлү ыларын быһаарааччылар.