Сүрүн быыбардыыр хамыыһыйалар, Роспотребнадзор уонна регионнар салалталарыгар учаастактар толору куттала суох буолууларын хааччыйарга сорудахтаата. Норуот куоластааһынын күнэ өрөбүл күнүнэн биллэрилиннэ.

Санатар буоллахха, Бүтүн Арассыыйатааҕы куоластааһынын күнэ муус устар 22 күнүгэр ыытыллыахтаах этэ, ол эрээри коронавирус ыарыыта тарҕаныытын балаһыанньата уустугурбутунан — көһөрүллүбүтэ.

Госдума дойду Төрүт сокуонугар уларытыылары кулун тутар 11 күнүгэр үһүс бүтэһиктээх ааҕыыга ылынан турар. Сокуону ылыныы иһин 383 дьокутаат куоластаабыта, 43 туттуммута, утары – суох. Сокуоҥҥа 390 кэриҥэ көннөрүү киирбитэ. Олортон саамай бэлиэ уонна сүрүн уларытыылары кылгастык санатабыт.

Президент

• Көннөрүүлэр ортолоругар президент икки болдьоҕор сыһыаннаан, биир киһи ити дуоһунаска олорор буоллаҕына, “утуу-субуу” диэн тылы ылан быраҕыы. Ону таһынан, дьокутаат Валентина Терешкова президент бу иннинээҕи болдьохторун “нууллааһын” туһунан киллэрбит көннөрүүтэ ылылынна. Онон, урукку өттүгэр эбэтэр билигин президент дуоһунаһыгар олорор киһи эмиэ хаттаан судаарыстыба баһылыгар хандьыдаатынан буолуон сөп.
• Көннөрүүлэргэ итини  сэргэ экс-президент олоҕун тухары сенатор статуһун ылара көрүллэр.
• Көннөрүү быһыытынан, Россия Федерациятыгар 25 сылтан итэҕэһэ суох кэмҥэ бастайааннай олорор, 35 сааһын туолбут, уруккута уонна билигин омук дойдутугар гражданствота суох Россия гражданина президенинэн талыллыан сөп.
• Сокуоҥҥа көрүллэринэн, федеральнай конституционнай сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэн Россия Федерациятыгар ылыллыбыт судаарыстыбаҕа эбэтэр ол чааһыгар уруккута гражданстволаах Россия олохтоохторугар ити ирдэбил тарҕаммат. Билигин бу Крымҥа олорор Россия гражданнарын таарыйар.
• Омук дойдуларыгар гражданстволаахха бобуу губернатордарга, сенатордарга, Госдума дьокутааттарыгар, премьер-миниистиргэ уонна бырабыыталыстыба бары чилиэннэригэр, ону сэргэ судьуйаларга тарҕанар.
• Президент, РФ атын үрдүкү дуоһунастаах сирэйдэрин курдук, Россия тас өттүгэр баар омук сирдэрин бааннарыгар счету (уурунууну) аһара, үбү уонна атын сыаннастары харайара бобуллар.
• Президент РФ бырабыыталыстыбатын уопсай салайар быраабы ылар; ону сэргэ кини миниистирдэр кабинеттарын мунньахтарыгар бэрэссэдээтэллиир.

Федерация

• Төрүт сокуоҥҥа көннөрүүлэр РФ сирин-уотун араарыыга дьайыылары, ону сэргэ онуоха ыҥырыылары боболлор.
• РФ бэйэтин сиригэр-уотугар ССРС бырааптарын уонна эбээһинэстэрин ылынааччы буолар, ону сэргэ норуоттар икки ардыларынааҕы тэрилтэлэргэ, кинилэр уорганнарыгар чилиэнинэн буолууга сыһыаннаан, норуоттар икки ардыларынааҕы дуогабардарга кыттыыга, “РФ сирин-уотун тас өттүгэр норуоттар икки ардыларынааҕы дуогабардарынан көрүллэр ССРС  эбэһээтэлистибэлэригэр уонна активтарыгар сыһыаннаан” эмиэ ССРС эбэһээтэлистибэлэрин уонна бырааптарын ылынааччы буолар.
• Президент киллэрбит көннөрүүтүнэн, Конституцияҕа таҥара ахтыллар. «Россия Федерацията, тыһыынчанан сыллардаах историятынан сомоҕолоһон, биһиэхэ идеаллары уонна таҥараҕа итэҕэли тиэрдибит өбүгэлэрин кэриэстээн, Россия судаарыстыбатын сайдыытыгар утумнааһыны харыстаан, история хаамыытынан судаарыстыба сомоҕолоһуутун билинэр”, — диэн Төрүт сокуон саҥа 67.1 ыстатыйатын балаһыанньатыгар ыйыллар.Эмиэ онно этиллэринэн, РФ «Аҕа дойдуну көмүскээччилэр кэриэстэрин ытыктыыр, история кырдьыгын көмүскээһини хааччыйар”, оттон Аҕа дойдуну көмүскээһиҥҥэ норуот хорсун быһыытын түһэрэ сатааһын көҥүллэммэт.
• Конституция 68 ыстатыйата көннөрүүлэр түмүктэригэр саҥалыы ис хоһооннонно. Чуолаан, «РФ сиригэр-уотугар бүтүннүүтүгэр РФ тэҥ бырааптаах норуоттарын элбэх национальностаах сойуустарыгар киирэр, судаарыстыбаны төрүттүүр норуот тылын быһыытынан, судаарыстыбаннай тылынан нуучча тыла буолар». Маныаха бары норуоттарга төрөөбүт тылларын харыстыыр быраабы РФ мэктиэлиирин туһунан суруллар.
• Конституцияҕа киин куораты таһынан, «судаарыстыбаннай былаас сорох федеральнай уорганнара бастайааннай баар миэстэлэринэн атын куорат эмиэ буолуон сөп” дэнэр.
• 75 ыстатыйаҕа РФ-ҕа үлэлиир кыахтаах нэһилиэнньэ айах ииттэн олорор алын кээмэйиттэн кырата суох үлэ төлөбүрүн алын кээмэйин судаарыстыба мэктиэлиирин туһунан нуорма киллэриллэр. Көннөрүүлэргэ Россия Федерациятыгар пенсиялары индексациялааһын сылга бииртэн итэҕэһэ суох оҥоһуллуохтааҕа көрүллэр.
• Эр киһи уонна дьахтар сойуустара эр-ойох буолуунан билиниллэр.
• Россия Федерациятыгар федеральнай сокуонунан публичнай былаас олохтонуллар федеральнай сирдэри-уоттары үөскэтэр кыаҕы көрөр көннөрүү бу сокуоҥҥа баар.

Госдума уонна Федерация Сэбиэтэ

• Сокуон быһыытынан, күүстээх блокка киирээччи миниистирдэри дуоһунастарыгар Федерация Сэбиэтин кытта сүбэлэһэн баран президент аныыр. Ону таһынан, парламент үөһээҥҥи палаататын чилиэннэрэ официальнайдык сенатордарынан ааттанар быраабы ылаллар.
• Кинилэр ахсааннарыгар итини сэргэ президент аныыр 30-тан ордуга суох бэрэстэбиитэлэ киириэхтэрин сөп; кинилэртэн 7-тэн элбэҕэ суох киһи олохторун тухары ананыахтаахтар.
• Сокуон быһыытынан, Госдума, президент этиитинэн, бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин, ону сэргэ премьер этии киллэриитинэн, вице-премьердэр, “күүстээхтэртэн” ураты федеральнай миниистирдэр кандидатураларын бигэргэтэр.
• Дума бырабыыталыстыбаҕа итэҕэйбэт буолуутун вотумун таһаарыы бэрээдэгин сокуон чопчулуур. Чуолаан, быраабыыталыстыбаҕа итэҕэйбэт буолуу вотумун түгэнигэр президент кинини астаапкаҕа ыытар эбэтэр Госдуманы ыһар эбээһинэһэ суоҕа ыйыллар.

Судаарыстыбаннай сэбиэт уонна Конституционнай суут

• “Публичнай былаас уорганнара сөбүлэһэн хардарыта үлэлииллэрин хааччыйар, Россия Федерациятын ис уонна тас политикатын сүрүн хайысхаларын уонна судаарыстыба социальнай-экономическай сайдыытын бастакы суолталаах хайысхаларын быһаарар сыалтан” судаарыстыба баһылыга Судаарыстыбаннай сэбиэти тэрийэр быраабын Конституцияҕа суруйар туһунан этии уопсастыбаҕа дуорааннаах буолбута. Ол эрээри сокуоҥҥа көрүллэринэн, Судаарыстыбаннай сэбиэт статуһун бары ымпыктарын-чымпыктарын хойутуу федеральнай сокуоҥҥа быһаарыллыаҕа.
• РФ Конституциятыгар утарылаһар ис хоһоонноох судаарыстыбалар икки ардыларынааҕы уорганнар быһаарыыларын толорууга сыһыаннаах боппуруос чопчуланар. РФ-ҕа быраап төрүттэрин утарар буоллаҕына, Россия Федерациятыгар эбээһинэстэри түһэрэр омук сирин эбэтэр норуоттар икки ардыларынааҕы суут, омук дойдутунааҕы эбэтэр норуоттар икки ардыларынааҕы арбитраж быһаарыытын толорор кыах туһунан боппуруостары быһаарыы эмиэ Конституционнай суукка сүктэриллэр.
• РФ Конституционнай суутун судьуйаларын ахсаанын 19-тан 11-гэ диэри сарбыйарга этиллэр.

Куоластааһын

• Бүтүн Россиятааҕы куоластааһыҥҥа кыттыбыт РФ гражданнарын аҥаарыттан ордуга куоластаабыт буоллаҕына, РФ Конституциятыгар уларытыылар ылыныллыбыттарынан ааҕыллаллар диэн сокуоҥҥа көрүллэр.
• Президент Россия үрдүнэн куоластааһыны аныыр туһунан ыйааҕар ити куоластааһыҥҥа таһаарыллар боппуруоһу таһынан бүтүн Россиятааҕы куоластааһын күнэ быһаарыллыаҕын туһунан көннөрүүгэ киирдэ.
• “Гражданнар бүтүн Россиятааҕы куоластааһыҥҥа кыттыыларыгар ордук табыгастаах усулуобуйалары хааччыйар сыалтан, ити куоластааһыны аныыр туһунан президент ыйааҕа официальнайдык тахсыаҕыттан 30 күн иннинэ куоластааһын буолар кыаҕа суох” диэни ыйарга этилиннэ.
• Өссө биир көннөрүүгэ РФ Конституционнай суута сокуоҥҥа сөбүлэһэр түмүктээһини биэрбит түгэнигэр эрэ Конституцияҕа бүтүн Россиятааҕы куоластааһын ыытыллыан сөп дэниллэр.