Алимент олохтонуутун, төлөөһүнүн туһунан боппуруос сытыытык турар. Соторутааҕыта “Тэтим” араадьыйа долгунугар “Инники күөҥҥэ” биэриигэ Дьокуускайдааҕы  суут бириистэптэрэ Евдокия Парникова, Анна Тюкянова кэлэн суруналыыс ыйытыытыгар хоруй биэрдилэр. Биһиги дьоҥҥо-сэргэҕэ ордук туһалаах буолуоҕа диэбит хоруйдары    эһиги болҕомтоҕутугар таһаарабыт.

Ыспырааапка

Быйыл 4296 РФ таһыгар айаны уонна 402 киһиэхэ сыһыаннаан кэккэ бырааптарын хааччахтыыр уураахтар тахсыбыттар. Административнай быраап кэһиллибитинэн, 157-с ыстатыйанан 209 холуобунай дьыала тэриллибит.

--Алимены ким төлүүрүй?

--Алимены сокуоннай сааһын туола илик оҕолоох буолан баран, оҕотун кытта олорбот киһи төлүүр. Маныаха ийэ даҕаны, аҕа даҕаны төлүүрэ ыйыллар.

--Туохха олоҕуран алимены ирдииллэрий? Алимеҥҥа биэрээччи бастакы хамсаныыта туохтан саҕаланарый?

--Алимены ирдэһээччи (кэргэниттэн араҕыстаҕына) эбэтэр сокуонунан холбоспотох буолан баран, оҕотун аҕата докумуонунан бигэргэммит буоллаҕына, оҕотугар алимент көрөллөрүн туһугар олохтоох суукка сайабылыанньа биэрэр. Суукка көрүллэн уураах тахсар, ирдэһээччи бу уурааҕы суут бириистэптэригэр тиксэрэр (биэдэмэстибэҕэ). Сайабылыанньа суруйар. Суукка аҥаардас ирдэһээччи эрэ интэриэһэ өрө тутуллубат. Маныаха төлөөччү хамнаһын кээмэйэ, матырыйаалынай кыаҕа учуоттанар.

--Алимент кээмэйэ хайдах олохтоноруй?

--Бастаан оҕо тиийинэн олоруохтаах кээмэйигэр олоҕураллар. Билигин бу кээмэй 18222 солк. тэҥнэһэр. Бу сууманы төрөппүттэр икки ардыларыгар аҥаардыахтарын сөп.  Төлөөччү хамнаһыттан 4/1 аныахтарын эмиэ сөп. Ол аата биир оҕоҕо 25 % тиксэр. Икки оҕоҕо төлөөччү хамнаһыттан 33 %, 3 оҕоҕо 50% ылыахтарын сөп.

--Мин оҕом сотору 18 сааһын туолар, үрдүк үөрэххэ киирдэ. Оччотугар үөрэҕин бүтэриэр диэри алимент ылыан сөп дуо?

--Сокуонунан оҕо 18 сааһын туолла даҕаны алимент төлөбүрэ тохтотуллар. Ол эрээри, оҕо суукка  сайабылыанньа биэрэн, бэйэтин сатаан ииттинэр кыаҕа суоҕун (холобур, доруобуйатынан хааччахтаах буоллаҕына) дакаастаатаҕына, суут  сөптөөх уурааҕы таһаарыан сөп.

--Кэргэнниилэр арахсан баран, бэйэ-бэйэлэрин икки ардыларыгар эйэ дэмнээхтик оҕо иитиитигэр төлөнөр суума кээмэйин быһаарсаллар. Бу түгэҥҥэ суут бириистэптэрэ тугу гыныахтаахтарый?

--Эйэ дэмнээхтик быһаарсыбыттарын туоһулуур нотариуһунан бигэргэммит докумуоннаах буолаллара ордук. Оччотугар төлөөччү эбээһинэһиттэн куотунар түмүгэр, ирдэһээччи ол докумуону суут бириистэптэргэ аҕалан биэрдэҕинэ, төлөөччүттэн ыйыллыбыт сууманы ирдииллэр. Тоҕо диэтэххэ, нотариуһунан бигэргэммит докумуон суут уурааҕар тэҥнэһэр.

--Алимены төлүүртэн куотунааччыларга туох миэрэ ылылларый?

--Суут бириистэптэрин тэрилтэтэ электроннай сибээһинэн араас биэдэмэстибэлэргэ ирдэбиллэри (запрос) ыытар. Холобур, РФ Биэнсийэҕэ пуондатын Саха сиринээҕи салаатыгар, ЗАГС тэрилтэтигэр, Дьарыктаах буолуу киинигэр уо.д.а. Билигин хас биирдии киһи бааҥҥа учуоттаах буолар. Суут бириистэптэрэ иэстээх киһиэхэ сыһыаннаан тахсыбыт уурааҕы бааннарга ыыталлар. Төлүөхтээх киһи баан счетугар харчылаах буоллаҕына, ол үбэ тутуллар. Улахан суумаҕа иэстээх киһи, өскөтүн дьиэлээх, уһаайбалаах буоллаҕына, ону атыылыырыгар бырааба хааччахтанар. Билигин 8 ыйдааҕы түмүгүнэн алимент төлөөһүҥҥэ 339 киһи көрдөбүлгэ сылдьыбытыттан 72-тэ булуллубут.

--Алимены төлөөччү атын улууска эппэккэ көһөн хаалбыт буоллаҕына, ирдэһээччи алименын хайдах ыларый?

--Бастаан тахсыбыт суут уурааҕар ыйыллыбыт аадырыска суут бириистэп тиийэн ыаллыы олорор дьонтон чуолкайдаһан, алимены төлөөччү атын сиргэ көспүтүн туһунан акт толорор. Онтон ханнык сиргэ көспүтүн чуолкайдыыр үлэ барар уонна кини дьыалата төлөөччү олорор сиринэн баар суут бириистэптэрин тэрилтэтигэр ыытыллар. Онтон ыла кинилэр ол киһиттэн алимены ылыы үлэтин ыыталлар.

--Алимены төлөөбөт дьон баайдара-дуоллара бобууга ууруллар дуо?

--Быйыл суут бириистэптэринэн 244 киһи баайыгар-дуолугар бобуу ууруллар акт оҥоһуллубута. Бу дьоҥҥо суут бириистэптэрэ дьиэтигэр тиийэн баайын-дуолун бобууга уураллар уонна атыыга таһаараллар. Ол харчыта ирдэһээччи төрөппүт оҕотун иитиитигэр ыытыллар. Манна иэс кээмэйэ оруолу оонньуур. Улахан суумаҕа иэстээх буоллаҕына, уһаайбатын, иккис дьиэтин атыылыырыгар бобуу уураллар. Биир дьиэлээх буоллаҕына, ол төлөөччүттэн ылыллыбат. Онтон иэс кээмэйэ дьоҕус буоллаҕына, дьиэ иһинээҕи баай-дуол болҕомтоҕо ылыллар.  

--Алимеҥҥа иэстээх киһи массыыналаах буоллаҕына, бу киһиэхэ сыһыаннаан туох миэрэ ылылларый?

--Федеральнай сокуоҥҥа олоҕуран дьыала көбүтэбит уонна ол туһунан докумуону олорор сиринэн пуочтанан ыытабыт. Ол да кэннэ иэһин төлөөбөтөҕүнэ, массыынаны ыытар бырааптарын хааччахтыыбыт, ону сэргэ тырааныспарыттан матыан сөп. Ол гынан баран, төлөөччү массыынатынан дохуот оҥостор, холобур, дуогабарынан суоппардыыр буоллаҕына, оччоҕуна хааччахтыыр миэрэ ылыллыбат.

--Алимены төлөөччү Орто Азия олохтооҕо дойдутугар баран хаалбыт буоллаҕына, ийэ оҕотугар алимены хайдах ыларый?

--Ийэ суут бириистэп тэрилтэтигэр оҕотун аҕатын көрдүүллэригэр сайабылыанньа суруйар (розыск). Өскөтүн ол киһи дойдутугар барбыт буоллаҕына, алимент төлөттөрөр үлэ тохтуур. Ол эрээри, алимена ааҕыллар.

--Арахсан баран алимент төлөттөрөргө сайабылыанньа биэрбэккэ сылдьан баран, кэлин биэрдэҕинэ, ханнык кэмтэн алимент ааҕылларый?

--Сайабылыанньа биэрбит күнүттэн ааҕыллан барар.

--Алимены төлөөбөт дьоҥҥо ханнык холуобунай эппиэтинэс көрүллэрий?

--Алимент төлүүртэн куотунар киһи дьыалатын суукка ыытабыт. Суукка көрүллүбүтүн түмүгэр, бу киһи босхо үлэлииргэ уураахтанар. Оннук үлэ 20 чаастан 60 чааска диэри буолуон сөп. Эбии 20 тыһ. солк. ыстараап ууруллуон сөп. Быйыл 110 киһи алимент төлөөбөтөхтөрүн иһин административнай боротокуол толоруллан суукка көрүллүбүт. Бу миэрэ кэнниттэн өйдөрүн туппакка, алимент төлүүртэн салгыы куотунар буоллахтарына, холуобунай эппиэтинэскэ тардыллаллар. Ол кэннэ хаттаан суукка көрүллэн күһэлэҥ үлэҕэ уураахтаныан эбэтэр хаайыыга барыан сөп. 

--Биэнсийэттэн алимент тутуллар дуо?

--Сокуонунан биэнсийэ кээмэйиттэн 50 % тутуллуон сөп. Оттон олус элбэх иэстээх буоллаҕына, 70 % тутуллар.

--Алимент тутуллар кээмэйэ төһө буоларый?

--Биир оҕоҕо төлөөччү хамнаһын кээмэйиттэн 25%-на буолар, 2 оҕоҕо – 33 %-на, онтон элбэх оҕоҕо – 50%-на буолар. Оттон төлөөччү иккис ойоҕор оҕолонноҕуна, бу оҕону иитэр эбээһинэстээҕин иһин, суукка алимент кээмэйин хаттаан көрөллөрүгэр сайабылыанньа биэриэн сөп. Кини алименын кээмэйэ хамнаһыттан 6/1 диэри кыччыан сөп.

--Төлөөччү үлэлиир тэрилтэтин кытта сибээһи хайдах тутаҕыт?

--Үс ыйга биирдэ төлөөччү тэрилтэтин буҕаалтарын үлэтин бэрэбиэркэлиибит. Онно сыыһа туттуу тахсыбыт буоллаҕына, буҕаалтырга сыһыаннаан административнай боротокуол толоруллар.

--Алимеҥҥа иэстээх киһи тас дойдуга тахсара хааччахтанар дуо?

--Федеральнай сокуон 67-с ыстатыйатынан олоҕуран, 10 тыһ. солк. тахса иэстээх киһини иэстээхтэр дааннайдарын базатыгар киллэрэбит. Ол түмүгэр кини тас дойдуга тахсара бобуллар.

--Мин 8 сыл анараа өттүгэр арахсыбытым, тута суукка биэрэн, алимент төлөтөргө уураах ылан баран суут бириистэптэргэ илдьибэтэҕим. Билигин төлөтүөхпүн баҕарабын. Ханнык кэмтэн алимент олохтонуой?

--Толору 8 сылга төлөммөт, 3 сылтан бэттэх ааҕыллар.

--Алимеҥҥа иэстээх дьон иэстэрин туһунан хантан билиэхтэрин сөбүй?

--Саха өрөспүүбүлүкэтигэр суут бириистэптэрин Арассыыйатааҕы федеральнай сулууспа Дьокуускай куораттааҕы оройуоннар икки ардыларынааҕы салаатын саайтыгар киирэн, “Банк данных испольнительных производств” диэн баска киирэн, аатын суруйан билиэн сөп. Эбэтэр төлөпүөҥҥэ аналлаах анал сыһыарыыны хачайдаан ылан эмиэ биэлиэн сөп.