Саха сиригэр 344 булт хаһаайыстыбата баар

“Булт туһунан” федеральнай сокуон 2009 с.тахсыбыта. Ити сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэн, бултаныллар кыылы-сүөлү туһанарга уһун болдьохтоох лицензия бэриллэр бэрээдэгэ олохтоммута. Итинник лицензиялаах булт хаһаайыстыбаларыгар сыһыаннаан “булду туһанааччы” (охотпользователь) диэн тиэрмин үөскээбитэ. Саха сиригэр 400-чэ булду туһанааччы баар буолбута.

Манна сыһыаран эттэххэ, туһааннаах кэмитиэт федеральнай таһымҥа тахсыбыт бирикээстэри, дьаһаллары ырытыһаары-илдьиритиһээри тохсунньу 18 күнүгэр булт хаһаайыстыбатын сөбүлэһиитин түһэрсиигэ анаан оробуочай сүбэ мунньаҕы тэрийэн ыыппыта. Ол мунньах боротокуолун толоруу туһунан СӨ экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатын миниистирин бастакы солбуйааччы Семен Яковлев иһитиннэрдэ. Дакылаакка этиллэринэн,  өрөспүүбүлүкэҕэ бүгүн 344 булт хаһаайыстыбата баар. Кинилэр холбоон 128 мөл. 692 тыһ. гектар иэннээх сыһыарыллыбыт бултанар сирдээхтэр. Ити 344 булду туһанааччыттан хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарга хапсааччыта – 194. Бу күҥҥэ 23 эрэ туһанааччы булт хаһаайыстыбатын сөбүлэһиитин түһэрсибит. Ити иһигэр 11 аҕа ууһун общината.

Семен Яковлев этэринэн, “Булт туһунан” ФС 24-с ыстатыйатын 9-с пуунугар сөп түбэһиннэрэн булду туһанааччылар квота ылалларыгар булт хаһаайыстыбатын сөбүлэһиитин түһэрсэр эбээһинэстээхтэр. Кыылы-сүөлү туһанарга эрдэ бэриллибит уһун болдьохтоох лицензия аны квота ыларга төрүт буолбат. Онон ким сөбүлэһии түһэрсибэтэх – кэлэр булт сезонугар квотаттан матар. Москва биэрбэт. Онон сөбүлэһии түһэрсэр булгуччулаах. Ол бүтэһиктээх болдьоҕо ыйыллыбат гынан баран, министиэристибэни кытта муус устар 1 күнүгэр диэри сөбүлэһии түһэрсибиттэр эрэ квотаҕа тиксэр кыахтаахтар.

Булт сирин 1 гектарыттан – 1 солк. төлөбүр

Элбэх туһанааччы сөбүлэһии кыайан түһэрсибэккэ сылдьар төрүөтэ – үптэрэ тиийбэтиттэн. Сөбүлэһии түһэрсэргэ булт сирин 1 гектарыгар 1 солк. төлөбүр быһыллан турар. Дойду атын киин эрэгийиэннэрин кытта тэҥнээтэххэ, бу саамай кыра ставка. Омос санаатахха, кырдьык, дуона суохха дылы. Ол эрээри, Уопсастыбаннай палаата мунньаҕар буолбут уоттаах-күөстээх кэпсэтииттэн сирдэттэххэ, Абый улууһугар “Опора” аҕа ууһун общината 1 мөл. 400 тыһ. гектар булт сирдээх, “Сахабулт” концерн 22 мөл. 260 тыһ. гектарыгар 22 мөл. 260 тыһ. солк. төлүөн наада.

Ил Түмэн хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар боппуруостарыгар уонна Аартыка дьыалатыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева ааҕарынан, тирээн турар кыһалҕаны быһаарарга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр 70 мөл. солк. көрүллэрэ эрэйиллэр. Оттон СӨ аартыканы сайыннарыы уонна хотугу норуоттар дьыалаларын миниистирин солбуйааччы Михаил Погодаев бэлиэтииринэн, уопсай федеральнай сокуоннарга хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар сири, айылҕа уонна булт ресурсаларын босхо туһаныахтаахтарын туһунан нуормалар бааллар эрээри, салаа сокуоннара төрүт дьарыктаах хотугу норуоттар бырааптарын толору туһаналларын кыаһылыыллар. Миниистири солбуйааччы саныырынан, кинилэргэ анаан булт билиэтигэр штамп туруоруу кыһалҕаны бүтүннүү быһаарыа суоҕа, маннык түбэлтэҕэ общиналар квоталаммат булт ресурсаларын эрэ бултуур кыахтаахтар. Михаил Погодаев министиэристибэ хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар бэрэстэбиитэллэрэ булт хаһаайыстыбатын сөбүлэһиитин түһэрсэллэригэр көрсүбүт ороскуоттарын толуйарга анаан өрөспүүбүлүкэ сокуонугар уларытыы киллэрэр этиилэри бэлэмнээбитин иһитиннэрдэ. Толук үпкэ 85 мөл. 258 тыһ. солк. туттуллар диэн суоттаабыттар.

Госдума дьокутаата Галина Данчикова: “Булт хаһаайыстыбатын сөбүлэһиитин түһэрсии боппуруоһугар РФ Айылҕа ресурсаларыгар  министиэристибэтэ  РФ Үбүн министиэристибэтэ биһирээтэҕинэ, ставканы кыччатары көрөргө бэлэм. Үп министиэристибэтин кытта маны быһаарар суолу тобуларга эбии суоттааһын уонна бигэргэтэр база наада”, -- диир. 

 Кыыл табаны бултуур болдьох кылгас

Булт хаһаайыстыбатын департаменын салайааччыта Дьулустаан Дьяконов быйыл тохсунньу 1 күнүттэн күүһүгэр киирбит Булт саҥа быраабылатынан хотугу кыыл табаны бултуур болдьох кылгатыллан, тохсунньу 31 күнүнэн (эрдэ кулун тутар 15-гэр бүтэрэ) түмүктэнэрэ Саха сиригэр табыгаһа суоҕун этэр. Кини бэлиэтииринэн, “Булт туһунан” ФС 19-с ыстатыйатыгар олоҕуран хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар уонна кинилэргэ тэҥнэниллибит өбүгэлэрин олохторун сиэрин илдьэ сылдьар дьон сылы эргиччи бултуохтарын сөп. Ол гынан баран, официальнай реестр суох буолан, төрүт дьарыктаах хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар бэрэстэбиитэллэрин быһаарар чуолкай мэхэньииһим мэлигир. Булт билиэтигэр штамп туруоруу онтон иҥнэр эбит. Реестр эһиил олунньуга биирдэ ылыллыахтаах.

Дьокутаат Елена Голомарева саныырынан, булт билиэтигэр штамп туруоруутун эрэгийиэн таһымыгар быһаарыахха итиэннэ РФ субъектарын баһылыктарыгар булт болдьоҕун уһатар быраабы биэрэр туһунан боппуруоһу көтөҕүөххэ наада. Туһааннаах сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев кыыл табаны бултуур болдьох туһунан этэригэр Саха сиригэр булт болдьоҕун уһаттарыыны олохтоох айылҕа-килиимэт усулуобуйатын аахсан туруорсар көдьүүстээх буолуоҕун ыйда.

Галина Данчикова хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар бэрэстэбиитэллэригэр анаан кыыл табаны бултуур болдьоҕу уһаттарар эбэтэр Саха сиригэр анаан ураты эрэсиими олохтуур туһунан официальнай суругу РФ Айылҕа ресурсаларыгар министиэристибэтигэр тиксэрбитин иһитиннэрдэ. Госдума дьокутаата булт болдьоҕун кылгатыы дойдуга кыыл таба популяцията аҕыйаабытыттан төрүөттээҕин быһааран биэрдэ.

Владимир Прокопьев, Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:

- Уһун болдьохтоох лицензияны ылбыт булду туһанааччылар иккис хардыынан докумуоннарын булт хаһаайыстыбатын сөбүлэһиитигэр кубулутуохтаахтарын туһунан боппуруос өссө 2012-2013 сыллартан көтөҕүллүбүтэ. Ол гынан баран, 209-с №-дээх федеральнай сокуону РФ Үрдүкү суута тохтотон, үлэлээбэккэ турбута. Онтон 71-с ыстатыйаҕа уларытыы киллэриллэн, мораторий уһуллан, уһун болдьохтоох лицензиялаах булду туһанааччылар 2017 сыл атырдьах ыйын 10 күнүттэн булт хаһаайыстыбатын сөбүлэһиитин түһэрсэр бырааптаммыттара. Лицензиялаахтар бултуур сирдэрин аукциона суох 49 сылга илдьэ хаалбыттара. Бу хайысхаҕа өрөспүүбүлүкэбит парламена уонна бырабыыталыстыбата хас да сыл дьүккүөрдээхтик үлэлээбиттэрэ. Сөбүлэһиини түһэрсэргэ тосхоллоох уураах 2019 с. тахсыбыта. Онтон былырыын Новосибирскай уобаласка биир булчут үҥсүүтүн Үрдүкү суут көрөн баран, сөбүлэһии түһэрсибит булт хаһаайыстыбата квота ылар бырааптааҕын туһунан быһаарыы таһаарбыта. РФ Айылҕа ресурсаларыгар министиэристибэтэ анал дьаһал таһаарда. Онон балаһыанньабыт тосту уларыйда. Этэргэ дылы, “Сүгэ түһүөр диэри дүлүҥ сынньанар”. Биһиги сүгэ түһэриттэн булчуттарбытын эрдэ сэрэппиппит. Көмөлөһө-өйүү сатыыбыт.

Тохсунньу 18 күнүнээҕи мунньахпытыгар СӨ экологияҕа уонна  аартыкаҕа министиэристибэлэрин кытта сүбэлэһэн, хас даҕаны хайысханан үлэни ыытарга быһаарбыппыт: уһун болдьохтоох лицензиялаахтары булт хаһаайыстыбатын сөбүлэһиитин түһэрсибит булду туһанааччыларга тэҥниир туһунан тустаах федеральнай сокуоҥҥа уларытыы киллэрэргэ; булт хаһаайыстыбатын сөбүлэһиитин түһэрсэргэ ставканы 10 харчыга диэри намтатар уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар бэрэстэбиитэллэригэр төлөбүрэ суох гынар туһунан  РФ Бырабыыталыстыбатыгар этии киллэрэргэ; кыылы-сүөлү туһанарга уһун болдьохтоох лицензияҕа олоҕуран үлэлиир булду туһанааччылар сөбүлэһии түһэрсэллэригэр булт сирин түүлэһии иһин төлөбүрдэригэр судаарыстыба өйөбүлүн өттүгэр өрөспүүбүлүкэ сокуонун барылын оҥорорго. Бу күҥҥэ федеральнай сокуон уонна РФ Бырабыыталыстыбатын уурааҕын барылларын Госдума туһааннаах кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Николай Николаевка уонна дьокутааппыт Галина Данчиковаҕа туттардыбыт. Өрөспүүбүлүкэ сокуонун барылын Ил Дархан Айсен Николаевка киллэрдибит, итиэннэ федеральнай таһымҥа кэпсэтэригэр көрдөстүбүт.

Сокуоҥҥа уларытыы киллэрии уһуннук барар. Онон, үөһэттэн ставканы намтатыахтара эбэтэр суох гыныахтара диэн күүтэн олорон хаалбакка, кыахтаахтар түргэнник сөбүлэһии түһэрсиэх тустаахтар. Сорохтор үп-харчы мунньунан баран, эһиил биирдэ түһэрсиэхтэрин сөп. Элбэх сирдээхтэр кыахтарыттан көрөн, сорох сирдэригэр эрэ сөбүлэһии оҥорсуохтарын син. Мин билэрбинэн, билиҥҥитэ 170-тан тахса булт хаһаайыстыбата сөбүлэһии түһэрсэргэ бэлэм олорор.