Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Уопсастыба

Табахтааһыны хааччахтыыр сокуон барыла киирдэ

Ил Түмэҥҥэ кулун тутар 26 күнүгэр «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар тустаах уопсастыбаннай сирдэргэ табаҕы, никотиннаах бородууксуйаны тардыыга эбии хааччаҕы олохтуур туһунан» сокуон барыла киллэрилиннэ. Сокуон барыла түөрт ыстатыйалаах, онтон бииригэр…
29.03.24 10:35

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

Олоҕун үтүө сылларын байыаннай сулууспаҕа анаабыт киһи туох уратылаах өйдөөх-санаалаах буолуон сөбүй? Быһыта баттаан бирикээһинэн эрэ саҥарар-иҥэрэр, «этилиннэ – толоруллуохтаах» диэн халбаҥнаабат сокуонунан салайтарар киһини өйбөр оҥорон көрөбүн. «Ураа-ботуруйуоттааһын» эрэллээх каадырын быһыытынан ылынабын.

Олоҕун үтүө сылларын байыаннай сулууспаҕа анаабыт киһи туох уратылаах өйдөөх-санаалаах буолуон сөбүй? Быһыта баттаан бирикээһинэн эрэ саҥарар-иҥэрэр, «этилиннэ – толоруллуохтаах» диэн халбаҥнаабат сокуонунан салайтарар киһини өйбөр оҥорон көрөбүн. «Ураа-ботуруйуоттааһын» эрэллээх каадырын быһыытынан ылынабын.

Вася Павлов 8 кылаас кэнниттэн «Уссурийскайдааҕы суворовскай байыаннай учуулуссаҕа үөрэнэ барабын да сабаас» диэн туран кэлэр. Элбэх оҕолоох ийэтэ, биллэн турар, ыытыан баҕарбат. Ийэ барахсан итинтэн атыннык дьаһанар кыаҕа суоҕа өйдөнөр бөҕө буоллаҕа. Уол аҕатын хаайан туймалдьытар. Вася сааһыгар холооно суох боччумнаах буолан, ылла да өйүгэр көтүтэн түһэрбэтэҕин аҕата көхсүнэн сэрэйэр буоллаҕа. Хас да хонуктаах дьиэтээҕи кэпсэтии кэнниттэн, уол барара быһаарыллар. Вася Павлов итинник суворовскай учуулусса курсана буолан, үс сыл үөрэнэр.

Учуулусса – байыаннай бэрээдэк дойдута. Боростуой үлэһит дьиэ кэргэҥҥэ иитиллибит оҕо байыаннай үөрэҕи ыарырҕатыан сөп этэ. Лоп-бааччы, дуоспуруннаах майгылаах уолу бары сөбүлүүллэрэ. Ол үөһэ үөрэҕэр үчүгэй этэ. Вася учуулуссаны бастыҥнар ортолоругар сылдьан бүтэрбитэ. Суворовскай учуулуссаны бүтэрээччи эксээмэнэ суох үрдүкү байыаннай учуулуссаҕа киирэр бырааптанар. Василий Павлов ол быраабын туһанан Челябинскайдааҕы үрдүкү тааҥкабай хамаандалыыр учуулуссаҕа киирэр.

1973 уонна 1974 сылларга автомобильнай взвод хамандыырынан ананан, Казахстаннааҕы уонна Саратов уобалаһынааҕы кырыс сирдэргэ үлэҕэ кыттар. Кини дьаһалыгар 23 массыына уонна 40 саллаат киирэр. Айаннарыгар элбэх хаарбах дьиэлэрдээх, быстыыҥка олохтоох дэриэбинэлэри көрөн, Василий Николаевч улаханнык мунчаарар, санаата холлор.

сасыл сысыы фото 3jpg копия

— Билиҥҥи уустук, ыарахан кэмҥэ барыбытын долгутар, — диир Василий Николаевич, — норуоппут, ыччаппыт инникитин хайдах олохтоох-дьаһахтаах буолуоҕа. Хас киһи баар да, оччо санаа баара  чуолкай буоллаҕа дии. Аны туран, тугу да улахаҥҥа уурбат, толкуйдаабат киһи эмиэ элбээтэ курдук. Ааспыт үйэ 70-с сылларыгар олох көммүтүн, сэрии үүтэ-бааһа оспутун кэннэ, дойду киин уобаластарын холкуостарыгар, дэриэбинэлэригэр дьон олус да ньидьирээн, мөлтөөн-ахсаан олороллоруттан мунчаарбыппын олох умнубаппын. Нуучча норуота олус да тулуурдаах уонна эмиэ ол курдук өрүүтүн ыарахан олохтоох буоллаҕа.

Герман Греф диэн тойон баар. Сирэйин биир тымыра тардан көрбөккө, «боростуой дьон үөрэхтэнэрэ наадата суох» диэн аһаҕастык  этэр. Дойду элиитэтэ баар диэн аатырар.  Ол элиитэ туох хаачыстыбатынан уратыйарый, норуотун туһугар тугу оҥордо? Судаарыстыба үбүн-аһын хорон сиэн байбыт буоллаҕына, элиитэ диэн ааттанар бырааба суох. Атын чопчу быһаарыы онуоха баар. Элиитэбит дэнээччи харчытын омук бааннарыгар хорҕотооччу, оҕолорун омук дойдутун кыраасданнарынан оҥортооччу, бэйэтэ наар дойду интэриэһин таҥаран биэрээччи буолбатах дуо?

Генерал-полковник Леонид Ивашов: «Бүгүн Арассыыйа судаарыстыбаннай идеологията суох олорор судаарыстыба буолар. Арассыыйа биир да  стратегическай кыттыгаһа суох», - диир. Ботуруйуот буоларга киһи дойдутунан киэн туттуохтаах, дойдутун ытыктыахтаах. Ол суох буоллаҕына, атына эмиэ суох буолар.

сасыл сысыы фото 4 копия

5 сыл Венгрияҕа сулууспалаабытым. Олус да үчүгэйдик дьаһанан олорор судаарыстыба этэ. Бэрээдэк бөҕө дойду. Сэбиэскэй Сойуус ол саҕана модун импиэрийэ. Аан дойдутааҕы  ВВП 20%-нын  Сэбиэскэй Сойуус оҥорон таһаарара. Киниттэн ыйыппакка эрэ, кини диэки көрбөккө эрэ, бэл, АХШ норуоттар икки ардыларынааҕы боппуруостарга туох да дьаһалы ылар кыаҕа суоҕа. Онон аан дойдуга Сэбиэскэй Сойуустан куттаныы, толлуу уонна киниэхэ ытыктабыл баара.

Венгия кэнниттэн Ураина Кривой Рогтааҕы чааһыгар эмиэ 5 сыл сулууспалаабытым. 80-с сыллар ортолоругар Афганистааҥҥа ыыталларыгар көрдөһөн, иккитэ араапар суруйбутум. Кэргэмминээн саҥа оҕоломмут кэммит этэ, бука, ол иһин аккаастаабыт буолуохтаахтар. Забайкальетааҕы байыаннай уокурукка 8 сыл сулууспалаабытым.

Ыһыллыылаах 90-с сыллар кэлбиттэрэ. Аармыйаны, КГБ-ны үөҕүү саҕаламмыта. Куормалаах, эппилиэттээх киһи дьоһуна түһэн хаалбыта. Дойду үрдүкү бэлитиичэскэй былааһа таҥнаран биэрэн, судаарыстыба эстибитигэр аармыйа буруйдаах курдук буолбута. Аармыйа норуотун кытта сэриилэһэр бырааба суох, оннук түбэлтэни өйгөр да оҥорон көрөр кыаҕыҥ суох.

сасыл сысыы фото копия

Бөҕөргөтүнүүлээх оройуон туспа тааҥкабай батальонун хамандыыра, подполковник Василий Павлов үтүө көҥүлүнэн  төрөөбүт өрөспүүбүлүкэтин Аллараа Халыматыгар байыаннай хамыһаарынан ананар. Салгыы Мэҥэ Хаҥалас улууһун байыаннай хамыһаарын дуоһунаһыгар сулууспалыыр уонна 1995 сылга биэнсийэҕэ тахсар.

Василий Николаевич чахчыта улахан ботуруйуот киһи буолуохтаах. 15 саастааҕар бэйэтэ талаһан суворовскай учуулуссаҕа үөрэнэ барбыт  саха оҕото оччолорго элбэҕэ суох буолуохтаах. Булгуччу байыаннай кинигэлэри ааҕан, киинэлэри көрөн ыра санаатын ымыыта оҥостубут дьыалата буолуохтаах. Сэрии бара турар Афганистаныгар ыыталларыгар көрдөһөн иккитэ араапар суруйуута мээнэҕэ буолбатах. Эписсиэр, хамандыыр киһи сэрии диэн тугун ситэрэн өйдөөбөт буолуо дуо? Санаата күүстээх, чиэһинэй майгылаах буолан сэриигэ бэйэтинэн тылланар.

Астаапкаҕа тахсыбыт подполковник, «Өр сыллаах сулууспа иһин» үс истиэпэннээх мэтээллэр хабалыардара Василий Павлов билигин  Сэбилэниилээх күүстэр бэтэрээннэрин Уопсай  Арассыыйатааҕы уопсастыбаннай тэрилтэлэрин эрэгийиэннээҕи салаатын бэрэссэдээтэлэ.  Уопсастыбаннай олох үөһүгэр сылдьар киһи.

— Ыччат кырдьыгы билиэхтээх, албыны, сымыйаны араара үөрэниэхтээх диир, - диир байыаннай сулууспа бэтэрээнэ. – Аармыйаҕа ыҥырыллаары  сылдьар ыччаттары кытта үлэлэһэбит. Бирисээгэ Ийэ дойдуга уонна норуокка бэриллэр диибин. Оттон бу тутаах өйдөбүллэр уонна сыаннастар буолаллар. Атын кимиэхэ да, туохха да уонна бирисээгэлээбэккин.

Аныгы Арассыыйа толору кырдьыктаах уонна оннук сиэрдээх олохтоох-дьаһахтаах судаарыстыба буолар диэн бигэргэтэргэ уустук. Аныгы ыччат, туох эмэ буолар түбэлтэтигэр, урукку сэбиэскэй дьон курдук дойдутун туруулаһан көмүскүө суоҕа диэн элбэхтик этэллэр. Куһаҕанын талан эттэххэ, оннук да буолуон сөп гынан баран, Арассыыйа сэриитин сэбин албаннаах үгэстэрэ тыыннаахтар. Өбүгэлэр кыайыылара өйтөн-сүрэхтэн түргэнник быраҕыллан хаалыахтара суоҕа. Ол да үрдүнэн, ыччаты ботуруйуоттуу иитиигэ саҥа куормалар олохтонуохтарын наада. Кылаабынайа, дойдутун көмүскээччи киниэхэ эрэниэн, итэҕэйиэн наада. Оччотугар кини тиһэҕэр диэри көмүскүөҕэ.

Хайа да түбэлтэҕэ норуоту хайытымыахха, төттөрүтүн сомоҕолуохха наада.  Арассыыйа тыһыынчаттан тахса сыллаах историята кэрэһэлииринэн, кини норуота сомоҕолоһуон эрэ кэрэх, хайдахтаах да күүстээх өстөөҕү өлөрбүтэ-өһөрбүтэ, үөһүн быһа тарпыта эрэ баар буолара. Норуот сомоҕо буолуутун үчүгэйдик ырытыллан оҥоһуллубут идеологиянан ситиһиэххэ сөп. Нуучча киһитэ, айыллыбыт айылгытынан, өрүүтүн кырдьыктаах, сиэрдээх буолууну өрө тутар үгэстээх. Кырдьыктаах дьыала туһугар, кини өлөрүн утуйарга холоон,  уун-утары барара. Эмиэ ол курдук, киниэхэ сиэрдээхтик сыһыаннаһар буоллахха, бэйэтин тыынын харыстыы барыа суоҕа. Сиэрдээх судаарыстыба уонна уопсастыба монополиялара баар буолуохтаах. Ол көмүскэлигэр норуот бүттүүнэ турунуоҕа.

Кырасдааныскай сэрии курдук кырыктаах уонна өһүөннээх сэрии суох диэн буолар. Икки сыллааҕыта Кырасдааныскай сэрии дьоруойа Иван Строд уонна Саха сиригэр сэбилэниилээх күүһүнэн өтөн киирэ сылдьыбыт кыньыраал Пепеляев аныгы сыдьааннарын эйэлэһиннэрэр сыалынан Саһыл Сыһыыга таһаара сылдьыбыппыт. Эдэр дьон ити идьиэйэ ис хоһоонун сөбүлээбиттэрэ уонна тутатына ылыммыттара. Ол түмүгэр символическай эйэлэһии церемонията толоруллубута.

Уопсастыбаны хайытыы саамай кутталлаах дьыала. Барыта итинтэн төрүөттэнэр. Билиҥҥи былаас уонна элиитэ итини кытаанахтык өйдүөхтээх этилэр. Оттон оннук хайдыһыыны ситиһэ сатыыр буоллахтарына, киһи атыны этэрэ туох да суох.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением