-- Өрөспүүбүлүкэ 628 нэһилиэнньэлээх пуунугар 649 оскуола баар. Үөрэнээччибит уопсай ахсаана -- 144 тыһыынча. Бастакы кылааска 21 тыһыынча оҕо үөрэнэ киириэ. Өскөтүн оскуоланы бу сайын 7950 оҕо бүтэрбит эбит буоллаҕына, быйылгы уон бииристэрбит -- 9343-тэр. Эбиллии баара үөрдэр.  

         Үөрэх дьылын, биллэн турар, билиҥҥи эпидемиологическай балаһыанньаттан көрөн, Роспотребнадзор санитарнай-гигиеническэй ирдэбилин тутуһан тэрийэбит.

         --Балаҕан ыйын 1 күнэ хайдах быһыылаахтык ыытыллар буолла?

         --Билэрбит курдук, өрөспүүбүлүкэбитигэр 636 нэһилиэнньэлээх пуун баар. Итинтэн 339-гар коронавирус ыарыыта тарҕана илик. Баларга Билии күнэ үгэс буолбут киэбинэн ыытыллыаҕа. Онтон атыттарга, бары ирдэбили тутуһан туран, бастакы эрэ кылаастарга анаан тэрийиэхтэрэ.   

         -- Тохсунньуга диэри дьиэлэриттэн олорон үөрэнэллэр дуо? Итинник сурах бассаапынан тарҕаммыта.

         -- Маннык муҥутуур сэрэхтээх буолуу эрэсиимэ анал дьаһал таҕыстаҕына эрэ көтөрүллэр. Онуоха диэри боломуочуйалаах уорганнар ыйыыларынан дьаһанан үлэлиибит. Биллэн турар, ыччаппыт доруобуйата биһиэхэ бастакы күөҥҥэ турар. Ол иһин Роспотребнадзор ирдэбилин барытын тутуһабыт. Холобура, аудиторияҕа биир устудьуоҥҥа 2,5 кв. миэтэрэ тиксиэхтээх. Оттон биһиги аудиторияларбыт 40-50 кв.м. иэннээхтэр. Онно 25-30 киһи үөрэнэр. Ол иһин барыларын тэҥҥэ дьарыктыыр табыллыбат. Онон бөлөхтөргө арааран үөрэтиэхтэрэ. Холобура, бастакы бөлөх үөрэх кыһатыгар бэйэтигэр кэлэн үөрэнэр кэмигэр, анараа иккис бөлөх дистанционнайдык үөрэниэҕэ. Кэлэр сырыыга миэстэлэрин атастаһан биэриэхтэрэ.

         -- Куорат оскуолаларыгар начаалынай кылаастары төрөппүттэрэ таһаллар. Оҕолорун күүтэн, бастакы этээскэ симиллэн аҕай турар буолааччылар. 

         -- Билигин хас биирдии төрөппүтү температуратын тэҥнээн баран киллэрэр буолуохтара. Уонна оннук элбэх буолан тоҕуоруспакка, оҕолорун аан айаҕар хааллараат барыахтара. Ол эрээри, итинник да дьаһаныыга мунньустуу син биир баар буолар. Ол иһин киирэр сиргэ турар малы-салы, миэбэли сыҕарытан, төһө кыалларынан холлары кэҥэтэ сылдьаллар. Аны туран, хас киһини барытын, тохтото-тохтото, термометрынан тыктара турдаххына, киирэр ааҥҥа анньыһыы-үтүрүйсүү буолуон сөп. Ол иһин оскуолаҕа киирэр бары ааннары арыйтарабыт. Холобура, бастакы этээскэ үөрэнэр оҕолор "параднайынан", иккис мэндиэмэҥҥэ уһуйуллааччылар "запасной выход" диэнинэн киириэхтэрэ. Оччоҕо улахан  мунньустуу тахсыа суоҕа.

         Күн аайы хас кэлбит киһини термометрдыы турар элбэх бириэмэни сиир. Ол иһин  фэйс айдилаах тепловизордары ылар былааннаахпыт. Оччоҕо киирэн ааһа тураҕын, тепловизор бэйэтэ ким кыраадыстааҕын сирэйдэринэн көрөн быһаарар.    

         --Дьарҕа (хроническай) ыарыылаах оҕолорго бу дьаҥ кутталлаах. Кинилэр дьиэҕэ олорон үөрэнэллэрэ көҥүллэнэр дуо?

          -- Төрөппүт сайабылыанньа суруйдаҕына, аныгы технологиялары туһанан, дистанционнайдык үөрэнэр бырааптаах. Уопсайынан, сокуонунан бигэргэтиллбит "семейное образование" диэн үөрэтии киэбэ баар. Ол эбэтэр төрөппүт бэйэтин эппиэтинэһигэр оҕотун ылан, оскуола бырагырааматынан дьиэҕэ үөрэтэр. Онуоха оҕо кэмиттэн кэмигэр оскуолаҕа кэлэн, билиитин тургутар аттестацияны ааһыахтаах. Онон, дьиэҕэ үөрэниэн баҕалаахтарга табыгастаах ньыма арааһа элбэх.

         -- Өскөтүн биир кылааһы икки бөлөххө араарар буоллахтарына, учуутал ноҕурууската улаатар буолбатах дуо?

         -- Суох, улааппат. Чэ, холобура, нэдиэлэҕэ математикаҕа 5 чаастаах. Мантан үһүн онлайн үөрэтиигэ аныыр, кылааһы барытын хабан. Онтон хаалбыт 2 чааһын үллэрэр: биир бөлөх оскуолаҕа кэлэр, анарааҥҥылар дистанционнайдык үөрэнэллэр. Кэлэр сырыыга атастаһан биэрэллэр. Бэриллибит 5 чааһа ити тахсан кэллэ. Онон хамнастарыгар да оҕустарбаттар, ноҕуруускалара да улааппат, барыта уруккунан хаалар.

         -- Астмалаах, сүрэҕэ мөлтөх оҕолор күнү быһа мааскалаах сылдьаллара ыарахан буолуо.

         --Оскуолаҕа мааскалаах сылдьыы булгуччулаах буолбатах. Оттон элбэх киһи мустар уопсастыбаннай сирдэргэ кэтэллэрэ наадалаах. Тоҕо диэтэххэ, дьаҥ, тумуу, ОРВИ, кириип -- барыта салгынынан бэриллэр.

         -- Арай кылааска ыалдьыбыт оҕо баара билиннин. Оччоҕо?

         -- Ол оҕо үөрэнэр кылааһа бүтүннүү 14 күннээх харантыыҥҥа барар. Алтыспыт оҕолоро эмиэ хааччахтааһыҥҥа түбэһэллэр. Ыраахтан олорон үөрэниэхтэрэ.

         --Үөрэх дьыла саҕаланара бу кэллэ. Ханнык боппуруос кыалла илигий?

         -- Уопсастыба бу саҥа оонньуу быраабылатын ылыныан баҕарбата...

         -- Бу үөрэх дьылыттан алын сүһүөх кылаас оҕолоро бары сылаас аһылыгынан хааччыллыахтаахтар этэ дии?

         -- Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн I-IV кылаастарга барыта 62 тыһыынча оҕо үөрэнэр. Бу соторутааҕыта РФ Үөрэҕин министиэристибэтин кытта сөбүлэҥ түһэристибит. Федеральнай бүддьүөттэн 419 мөлүйүөн солкуобайы начаалынайдары сылаас аһылыгынан хааччыйарга анаан биэрэллэр. Оскуолалар сайын устата астыыр блоктарын оҥордулар, өрөмүөннээтилэр. Ол эрээри билиҥҥи туругунан 57 оскуолаҕа "предписание" суруйдубут. Итинтэн 38 оскуолата аһатар сирэ кыараҕаһынан, санитарнай-эпидемиологическай ирдэбилгэ эппиэттээбэтинэн сэмэлэннэ. Бу атырдьах ыйын 20 күнүгэр диэри итэҕэстэрин-быһаҕастарын суох гыналларыгар бириэмэ биэрбиппит.  Остолобуойдарын таһыгар турар хоһу эбии аһыыр сир, итиэннэ оҕолор уочаратынан аһыыр кыраапыктарын оҥоруохтаахтар.

         -- Роспотребнадзор ирдэбилинэн, оскуола салгына ыраастаныахтаах. Бу боппуруоһу хайдах быһаардыгыт?   

         --РФ судаарыстыбаннай кылаабынай бырааһын бэс ыйын 30 күнүнээҕи рециркуляторы ыллылар. Ол эрээри өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн кэмпилиэк кылааспыт ахсаана -- 4800. Ол аата билиҥҥи туруган 64 бырыһыан эрэ хааччылынна. Атырдьах ыйын 31 күнүгэр диэри өссө 400 рециркуляторы аҕалыахтаахтар. Биллэн турар, маннык тэрили ылар ороскуоттаах. 12-15 тыһыынча буолар. Ол иһин муниципальнай тэриллии дьаһалталарыгар эрэннэрдибит, көрүллүбүт федеральнай үптэн ночоотторун уйунуохпут диэн. Ааҕарбытынан,  182 мөлүйүөн буолар.

         -- Үөрэх дьылын бастакы икки нэдиэлэтигэр оскуола ахсын медицинскэй үлэһиттэр дьуһуурустубалыахтаахтар. Хантан итиччэ элбэх биэлсэри, сиэстэрэни булаҕыт?

         --Бу боппуруоһу СӨ Доруобуйаҕа харыстабылын министиэристибэтин кытта быһаара сылдьабыт. Бу медицинскэй үлэһиттэр кыраадыстыыр эрэ эбээһинэстээх буолбатахтар, кинилэр учууталларга методическай консультациялары биэриэхтэрэ, оҕолор доруобуйаларын туругун көрүөхтэрэ.

         -- Маҥнайгы кылааска киирэр оҕолор бары оскуолаларын булуннулар дуо?

         -- Өрөспүүбүлүкэҕэ саамай элбэх үөрэнээччилээҕинэн, биллэн турар, Дьокуускай куорат оскуолалара буолаллар. Сорох оскуолалар бырайыактарыттан 4 төгүл элбэх үөрэнээччини батаран олороллор. Кылааска 30-35 оҕолоохтор. Ордук сытыытык бу кыһалҕа 17-с оскуолаҕа турар. Ол иһин маҥнайгы кылаастара чугастааҕы 3-с оскуолаҕа үөрэниэхтэрэ. Дьиҥэр, куорат кытыы оскуолаларыгар оҕо тиийбэт ээ. Ону бары киин оскуолаларга эрэ талаһаллар. Тоҕо диэтэххэ, онно үөрэх хаачыстыбата ордук дииллэр. Үөрэх кыһатыгар итинник сыһыан, ханна эрэ үчүгэй, ханна эрэ мөлтөх диэн араарыы суох буолуохтаах. Москваҕа курдук, барытын тэҥнээн  биэриэхтээхпит. Оччоҕо төрөппүт оскуоланы таһымынан көрбөккө, дьиэтин аадырыһа ханнык оскуолаҕа хапсарынан оҕотун үөрэттэрэ биэрэр буолуоҕа.

         Киин куораппытыгар уонна тулатынааҕы бөһүөлэктэригэр барыта холбоон 51 оскуола баар. Олорго 47 тыһыынча оҕо үөрэнэр. Маннык балаһыанньалаах олорон, хайдах да биир симиэнэҕэ көспөппүт. Бу кыһалҕаны быһаарыахпыт, өскөтүн орто анал үөрэхтэри барытын биир сиргэ түмэн, кампус тэрийдэхпитинэ. Холобура, "Кангалассы" ТОР диэки. Бары онно көстөхтөрүнэ, Дьокуускайга 7 эбийиэк босхолонор. Холобура, Петр Алексеев уулуссатыгар турар Сибээс техникумун дьиэтэ эбэтэр Поярковка баар Тыа хаһаайыстыбатын техникума.  Оччотугар эбии 5 тыһыынча миэстэ тахсар. Бу боппуруоска кэпсэтиилэр бара тураллар.

          --Оҕолорго мааска, бэрчээкки биэрэҕит дуо?

         -- Суох. Биһиги үөрэнээччилэри аһатар, иһити-хомуһуо, кылааһы сууйар эрэ үлэһиттэрбитин хааччы        йабыт.

         --Оччоҕо илиилэрин ыраастыыр средстволарынан хааччыйаҕыт дуо?

         -- Оскуолаҕа киирэллэригэр дезинфекциялыахтара.

         --Үс симиэнэнэн үөрэнэллэрин туһунан истибиппит. Төһө оруннаах сураҕый?

         -- Билэргит курдук, СӨ Үөрэҕин министиэристибэтэ оскуолаларга үөрэҕи тэрийии үс (үгэс буолбут киэбинэн үөрэтии, аҥаардаан үөрэтии, кэтэхтэн үөрэтии) көрүҥүн сүбэлиир. Итинтэн ханныга табыгастааҕын оскуола бэйэтэ быһаарар. Аны туран, кылааһы бөлөхтөргө аҥаардаан үөрэтиигэ, баҕар, 3 симиэнэнэн үөрэтиэхпит дуу диэн дьүүллэһэн-ырытан көрөн баран, саамай сатамматах сценарий эбит диэн быһаарбыппыт. Сөпкө аттаран кыраапыгы оҥордоххо, туох да эбии чааһа эҥин суох табыллар эбит. Онон үһүс симиэнэ буолбат.

         --Судаарыстыбаннай эксээмэннээх кылаастары аҥаардан үөрэтии үөрэх хаачыстыбатыгар охсубат дуо?

         -- Биллэн турар, хааччахтааһын харгыстары үөскэтэр. Ол эрээри аныгы технология сайдыбыт үйэтигэр учуутал билиини оҕоҕо интэриниэт ситимин нөҥүө тиэрдэр кыахтаах. Саас дьиэттэн олорон үөрэтэрбитигэр, үөрэх хаачыстыбата мөлтүүрэ буолуо диэн куттаммыппыт. Эксээмэн түмүктэрэ көрдөрдүлэр -- былырыыҥҥытааҕар икки төгүл элбэх оҕо 100 баалга туттарда. Бу оҕолор дьиэлэригэр бэйэлэрэ бэлэмнэннэхтэрэ. Учуутал ыйан-кэрдэн, быһааран эрэ биэрдэҕэ дии. Ол иһин эрэкэмэндээссийэҕэ "10-11 классы могут выбрать форму самообразования"  диэни киллэрдибит.

         Саха сирин үгүс оскуолата 90-120 үөрэнээччилээх. Ол аата кылааска 10-18 оҕо баар буолар. Онон аҥаардаабакка, барыларын бииргэ  үөрэтиэхтэрэ.

         Үөрэх министиэристибэтэ IT хампаанньаҕа программнай платформаны оҥортордо. Бу кэлэр нэдиэлэттэн үлэлиэҕэ. Хас биирдии үөрэнээччи тус кэбиниэттэниэҕэ. Онно учуутал видео-уруогун устан баран уган иһиэ. Ону көрө-көрө, быһаарарын истэ-истэ, оҕо учуобунньугунан үөрэниэ. Кылааска олорор курдук сананыа. Аны, саҥа тиэмэни төһө өйдөөбүтүн тургутан, "гугл форманан" эппиэттэрин ыытыа. Сыыһа хоруйдаабыттары учуутал кылааска ыҥыран эрчийиэ.

         Бу платформаҕа, ZOOM курдук, онлайн видео-сибээс эмиэ баар. Бириэмэтин болдьоһон баран, кылааһынан бары сирэй көрсөн олорон үөрэниэхтэрин, араас тэрээһиннэри ыытыахтарын сөп.

         -- Алтынньыга коронавирус утары вакцинация оҥороллор диэбиттэрэ. Оттон оҕолорго?

         -- Бастакы уочарат оҕолору харыстыахтаахпыт. Онон босхо ылыахтара.

         --65-тэриттэн үөһэ саастаах учууталлар дьиэҕэ олоруохтаахтар буолбаат?

         --Ити хааччахтааһыны тутуһуохпут, дьиэлэриттэн олорон, онлайн үөрэтиэхтэрэ. Хамнастарыгар ол охсубат.

         --  Эбии дьарыктар буолаллар дуо?

         -- Кэбиниэккэ оҕолор бэйэ-бэйэлэриттэн 1,5 миэтэрэ тэйиччи олорор кыахтаах буоллахтарына, куруһуоктар үгэс буолбут киэбинэн ыытыллыахтара. Оннук кыаллыбат буоллаҕына, дистанционнай да уһуйуу умсугутуулаах. Холобура, бу сайын онлайн-лааҕырдарга 114 тыһыынча оҕо сырытта. Кылаабынайа, оҕону сэҥээрдэр бырагыраамалары толкуйдуохха наада.

         -- "Үөрэхтээһин" национальнай бырайыак үөрэх эйгэтигэр туох уларытыылары киллэрдэ?

          -- Бу национальнай бырайыак чэрчитинэн өрөспүүбүлүкэҕэ 10 бырагыраама үлэлиир.  Холобура,  IT-кубтар баар буолан эрэллэр. Элбэх тутуу ыытыллар. 2020 сылга уопсайа 1 миллиард 127 мөлүйүөн суумалаах үлэ бара турар. Итинтэн 646 мөлүйүөнэ федеральнай үптэн тыырыллыбыта. Бу үөрэх дьылыттан кылаас салайааччыларыгар 5 тыһыынча эбии төлөнөр буолар. Онно эмиэ үп көрдүлэр. Өрөспүүбүлүкэҕэ 9142 кылаас салайааччыта баар, бары ый ахсын ылыахтара.

         -- Эн ыам ыйыгар анаммытыҥ. 100 хонук үлэлээтиҥ. Түмүк таһаардаххына...

         -- Үлэ түмүгүн ырытарга эрдэ. Үөрэхтээһин диэн систиэмэ. Түмүгэ уонча сылынан көстөр. Бу кылгас кэмҥэ улахан ситиһиибит диэн, платформабытын оҥоруу буолла. Орто анал идэлэри көҕүлүүр 7 бырагырааманы көмүскээн, РФ Үөрэх министиэристибэтиттэн  үөрэтэр-уһуйар мастарыскыайдары тэрийиигэ 214 мөлүйүөнү ылар буоллубут. Бу курдук, кэнчээри ыччаппыт кэскили туһугар бары биир санаанан үлэлээтэхпитинэ, ситиһии сиэттиһэн кэлэн иһиэ диэн эрэнэбин.

Бэчээккэ Анисия Иевлева бэлэмнээтэ.