Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

Сүрүн сонуннар

Бүгүҥҥү сонуннар

Бэлиитикэ

Тутуу туһунан сытыы сэһэргэһии

Кулун тутар 19 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Аартыкатыгар социальнай эбийиэктэри уонна чааһынай дьиэлэри тутуу боппуруостара» төгүрүк остуол буолан ааста.
21.03.24 18:51

Экэниэмикэ

Уопсастыба

Табахтааһыны хааччахтыыр сокуон барыла киирдэ

Ил Түмэҥҥэ кулун тутар 26 күнүгэр «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар тустаах уопсастыбаннай сирдэргэ табаҕы, никотиннаах бородууксуйаны тардыыга эбии хааччаҕы олохтуур туһунан» сокуон барыла киллэрилиннэ. Сокуон барыла түөрт ыстатыйалаах, онтон бииригэр…
29.03.24 10:35

Култуура

Дьааҥылар артыыстары тыыннаах тойугунан көрүстүлэр

"Артыыстар иhэллэр үhү",- диэн үтүө сурах дьааҥыларга өссө тохсунньу ыйга иhиллибитэ. Онон өр күүппүт артыыстарын көрсөөрү олохтоохтор кэлэр - барар күннэрин эрдэттэн аттаран, астарын-таҥастарын бэлэмнээбиттэрэ ыраатта. Болдьохтоох күн үүммүтүгэр күндү…
07.03.24 11:40

Түһүлгэ

Сааскы саарбах кэмҥэ

Аламай маҥан күн абыралын, үтүөкэн үрүҥ күн үтүөтүн билэргэ үүммүт күнү үөрэ - көтө, сүргэ көтөҕүллэ көрсөр дьоллоох түгэн, саҕаламмыт саҥа күнү айхаллыыр астык түгэн тосхойдо. Кубулҕаттаах кулун тутар ыйбыт кубулуҥ - дьибилиҥ буолар, күлэн иһэн дьэбин…
27.03.24 09:44

Тыа сирэ

Андрей Находкин: Дьон күннээҕи кыһалҕаны эрэ буолбакка, тыа сирин сайдыытыгар кэскиллээх этиилэри туруоруста

Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин бу күннэргэ бэйэтин уоукургар - Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар үлэлиир. Кини улуус баһылыга Дмитрий Тихоновы кытта улуус нэһилиэктэринэн сылдьан…
03.02.24 09:00

Дойдуга бэриниилээх буолуу сыла

Эһиил Пионерия төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиэхпит

Бүгүн, алтынньы 1 күнүгэр, Москуба куоракка «Кыайыы» түмэлигэр Норуоттар икки ардыларынааҕы «СПО-ФДО» оҕолор уопсастыбаннай түмсүүлэрин сойууһун ассамблеята ыытылла турар. Арассыыйа эригийиэннэриттэн уонна СНГ дойдуларыттан кэлбит делегаттар сайдар саҕахтары…
01.10.21 23:59

Устуоруйа

Устуоруйа

Стамбулга мунан хаалбыппар Таҥара көмөлөспүтэ

2000 сылларга дуоллар 24-25 солк. этэ, онон Сочига барардааҕар Турцияҕа сынньаммыт быдан чэпчэки буолара. Сылаас, ыраас муораҕа күөлэһийэ сөтүөлээн, үгүс-үтүмэн аквапаркаҕа хатааһылаан, бассейнҥа сөрүүкээн, рестораҥҥа төһөнү кыайаргынан ас арааһын амсайан,…
31.08.23 20:56

Ааһан эрэр сыл, кэлэр даҕаны үөрэх дьыла кэккэ уратылардаах буоллулар. Аан дойду үрдүнэн кылгас кэм иһигэр тарҕаммыт ыарыы бэйэтин быраабылатын олохтоото. Балаҕан ыйыттан үөрэнии ыарыыны тарҕаппат туһугар ылыллыбыт миэрэлэри тутуһан хайдах саҕаламмытын, итиэннэ балаҕан ыйын 1 күнүгэр Дьокуускайга аһыллыбыт норуоттар икки ардыларынааҕы Артыкатааҕы оскуола ханнык ирдэбиллэри тутуһуохтааҕын, национальнай оскуолалар научнай-чинчийэр институтун инники дьылҕатын туһунан бүгүн Ил Түмэн наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа, сонуну киэҥник тарҕатар сириэстибэлэргэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Феодосия Габышева сэһэргиир.

Ааһан эрэр сыл, кэлэр даҕаны үөрэх дьыла кэккэ уратылардаах буоллулар. Аан дойду үрдүнэн кылгас кэм иһигэр тарҕаммыт ыарыы бэйэтин быраабылатын олохтоото. Балаҕан ыйыттан үөрэнии ыарыыны тарҕаппат туһугар ылыллыбыт миэрэлэри тутуһан хайдах саҕаламмытын, итиэннэ балаҕан ыйын 1 күнүгэр Дьокуускайга аһыллыбыт норуоттар икки ардыларынааҕы Артыкатааҕы оскуола ханнык ирдэбиллэри тутуһуохтааҕын, национальнай оскуолалар научнай-чинчийэр институтун инники дьылҕатын туһунан бүгүн Ил Түмэн наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа, сонуну киэҥник тарҕатар сириэстибэлэргэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Феодосия Габышева сэһэргиир.

— Феодосия Васильевна, үтүө күнүнэн! Пандемияттан сылтаан үөрэх дьыла уратылаах буолан эрэр. Ааспыт атырдьах ыйынааҕы учууталлар мунньахтарыгар үөрэх систиэмэтигэр бары көмөлөһүөх тустаахпыт диэбитиҥ. Дистанционнай үөрэх методикатыгар саҥалыы сыһыан ирдэнэрин ыйбытыҥ. Бу туһунан тугу этиэҥ этэй?

— Саас, үөрэх дьыла бүтүүтүгэр, дистан­ционнай үөрэхтээһиҥҥэ көһүүгэ үөскээ­бит кыһалҕалар кэмигэр син быһаарыл­лыбыттара. Бу күһүн эмиэ хамсыгы утары үлэ чэрчитинэн, салгыны ыраастыыр, температура мээрэйдиир тэриллэринэн оскуолалар толору хааччылыннылар. Үбүлээһин бүддьүөттэн көрүллүбүтэ.

Бырабыыталыстыба, норуот дьокутааттара, меценаттар, спонсордар – бары биир санаанан бу уустук кэмҥэ кэлэр көлүөнэбит киэҥ билиилээх, ситиһиилээх буоларыгар сүбэбитин, кыахпытын холбоон, үөрэх систиэмэтигэр көмөлөһүөх тустаахпыт.

Билигин учууталлар, оҕолор, төрөппүттэр дистанционнай үөрэххэ туттуллар аныгы технологияны балайда баһылаатылар. Үөрэх цифровой эйгэтин сайыннарыыга үлэ күүскэ барар.

Күһүн дьиэттэн олорон үөрэниигэ кэккэ кыһалҕалар син биир көһүннүлэр. Дьон-сэргэ көмпүүтэр, планшет тиийбэт диэн этэн, сорох муниципальнай тэриллиилэр бүддьүөттэриттэн үп-харчы көрөн, кыһалҕалаах ыалларга көмөлөстүлэр. Сайын улуустарга сырыыбар нэһилиэнньэ бу боппуруоһу өссө да күүскэ туруорсар. Ордук элбэх оҕолоох ыалларга бу  дьиҥнээх кыһалҕа.

Аны Интэриниэт трафигын төлөбүрэ - эмиэ уустук боппуруос. Интэриниэт ситимигэр холбонуу учууталларга, оскуолаҕа, төрөппүттэргэ – барыларыгар наада. Инньэ гынан, бу улахан кыһалҕаны быһаарарга субсидия көрүллүөхтээх диэн бырабыыталыстыбаҕа этии киллэрдим. Национальнай бырайыактары кытта холбоон, судаарыстыбаттан үбүлэнэр бырагыраамалардыын дьүөрэлээн, муниципальнай тэриллиилэргэ бары өттүнэн бу боппуруоһу ырытан көрөн, субсидия көрүллэрин ситиһиэххэ сөп. Бу туһунан атын эрэгийиэннэр уопуттарын билистибит, федеральнай таһымҥа кэпсэтии эмиэ барар.

Оҕолор да, учууталлар да «Бүтүн Арассыыйатааҕы электроннай оскуола», «Учи.ру», «ЯКласс» курдук федеральнай платформаларга, атын да онлайн-ресурсаларга үлэлииллэр. Ол гынан баран, бэйэбит төрөөбүт тылбытын, өрөспүүбүлүкэбит устуоруйатын, култууратын, сирин-уотун, айылҕатын уонна да атын уратыларын оҕо кэбэҕэстик өйдүүрүн курдук үөрэтэр туспа платформа оҥоһуллуон наада. Итиэннэ үөрэнээччи тиэмэни төһө өйдөөбүтүн, билиитин кэтээн көрөр туспа систиэмэ эмиэ баар буолуохтаах. Оҕо ханнык биридимиэккэ хаалан иһэрэ дьэҥкэтик көстүөхтээх.

Маны барытын күүстээхтик тэрийэргэ методическай үлэни кыайа-хото тутуох тустаахпыт. Бу ситими сааһылыыр уолдьаста. Үөрэнээччигэ, учууталга, төрөппүккэ дистанционнай үөрэхтээһиҥҥэ көмө буолар методическай сулууспа баар буолуохтаах. Сатабыллаахтык хас да тылынан, Арассыыйа стандартын быһыытынан, нууччалыы, аан дойдутааҕы бакалавриат стандартын английскайдыы уонна олохтоох омуктар тылларынан. Маннык ирдэбиллэргэ эппиэттиир методист-учууталлардаах буолуохтаахпыт. Кырдьыга, бу билиҥҥитэ уустук хайысха.

Билигин саамай сүрүн сорукпут – оҕолор үөрэнэллэригэр табыгастаах усулуобуйаны тэрийии. Оҕо ханна олороруттан тутулуга суох хаачыстыбалаах үөрэҕи ылыахтаах.

—Билии күнүгэр норуоттар икки ардыларынааҕы Артыкатааҕы оскуола үөрүүлээхтик аһыллыытыгар кыттыыны ылбытыҥ. Бу оскуола сыала-соруга, кэскилэ эн санааҕар хайдах буолуохтааҕый?

— Дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин уопсай үөрэхтээһин хаачыстыбатынан Арассыыйа 10 бастыҥ дойду ахсааныгар, оттон Ил Дархан Айсен Николаев Саха сирэ 15 бастыҥ эрэгийиэн кэккэтигэр киирэллэрин ситиһэр соруктары туруорбуттара. Бастыҥнар ахсааннарыгар киирэрбитигэр Уһук Илиҥҥэ бу бастакы Аартыкатааҕы оскуола сүрүн тирэх буолуоҕа.

Араас тургутууну ааһан, өрөспүүбүлүкэ бары муннугуттан 7-11 кылаастарга талыллыбыт 185 оҕо сүрүн биридимиэттэри таһынан төрөөбүт тылларын, кыччаабыта икки омук тылын, IT-технологияны үөрэтиэхтэрэ, араас куруһуоктарга, секцияларга дьарыктаныахтара.

Оскуола иннигэр салайааччыттан, педагогическай кэлэктииптэн быһаччы тутулуктаах улахан сыал-сорук турар – аан дойду таһымнаах халыыбынан үөрэтии-иитии. Үлэһиттэр бары төрөөбүт тылларынан, нууччалыы уонна английскайдыы холкутук быһаарсар, санааларын этэр буолуохтаахтар. Эйгэ бастааҥҥыттан оннук тэриллэрэ – кэм ирдэбилэ.

Бу оскуоланы аһыах иннинэ хас да аан дойду таһымнаах үөрэх кыһаларын систиэмэлэрин ымпыгар-чымпыгар тиийэ үөрэтэн көрбүппүт. Холобур, Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэлэрин, Япония, Москва, Казахстан, Армения оскуолаларын кытта билсибиппит. Кинилэргэ араас омук оҕолоро үөрэнэллэригэр, сайдалларыгар усулуобуйа барыта тэриллибит. Оҕо төрүт билиитинэн аан дойду таһымыгар тахсыахтаах диэн оччоттон-баччаҕа диэри үлэлээн кэллэхтэрэ. Биһиги эмиэ ити курдук үрдүк чыпчаалга дьулуһуохтаахпыт. Онон ирдэбил, эппиэтинэс олус улахан.

—Национальнай оскуолалар институттара федеральнай бүддьүөттэн үбүлэнэр. Төрөөбүт тылынан үөрэтиигэ дьоһун үлэни ыытар. Кэнники кэмҥэ филиал буолан, юридическай сирэйин сүтэрэн эрэр диэн сурах баар. Бу манна эн санааҥ хайдаҕый?

—Саха Өрөспүүбүлүкэтин национальнай оскуолаларын научнай-чинчийэр института 1992 сыллаахха өрөспүүбүлүкэбит Бастакы Бэрэсидьиэнин Ыйааҕынан РСФСР Үөрэхтээһиҥҥэ министиэристибэтин национальнай оскуолаларга институтун Саха сиринээҕи филиалын (1961-1992 сс.) базатыгар тэриллибитэ. Этнокультурнай үөрэхтээһин сайдыытын научнай-методическай өттүнэн хааччыйар, историческай үгэстэри харыстыыр уонна төрөөбүт тылынан үөрэтэр-иитэр тэрилтэлэргэ ресурсалары оҥорууга соҕотох ураты тэрилтэбит буолар. Оҕолорбутун төрөөбүт тылларынан үөрэтиигэ уонна иитиигэ бу институт кылаата сүҥкэн.

Институт 2007 сыллаахха өрөспүүбүлүкэ хас да тэрилтэлэрин кытта федеральнай бас билиигэ бэриллибитэ. Ол түмүгэр эрэгийиэннээҕи экэниэмикэ, доруобуйа, математика, Хотугу Сир прикладной экэниэмикэтин институттара суох буолбуттара.

Билигин саҥа экэнэмиичэскэй усулуо­буйаҕа институт федеральнай министиэристибэ сакааһынан элбэх эрэгийиэннэргэ тэнийэн-тарҕанан олорор аҕыйах ахсааннаах хотугу омуктарга (холобур, эбэҥкилэр 9 субъекка олороллор) аналлаах үлэни толорорго күһэллэн олорор.

Аны наука эйгэтин салгыы уларытыынан уонна научнай тэрилтэлэри сааһылааһынынан бу институт юридическай сирэйин сүтэрэн, филиал буолар боппуруоһа көрүллэр.

Онон уталытыллыбат сорукпут – научнай статуспутун тутан хаалыы. Сүтэрдэхпитинэ – кэлин олус улахан охсуулаах буолуоҕа. Эбэтэр хайаан да өрөспүүбүлүкэбит наукатын академиятыгар үөрэх салаатын научнай өттүнэн хааччыйар салаа баар буоларын ситиһиэхтээхпит.

Мин санаабар, биһиги институппут научнай тиэмэлэрин кэҥэтэн, дойду үрдүнэн этнокультурнай үөрэхтээһини хааччыйыыга сүрүн институт буолуохтаах.

—Арассыыйа  Конституциятыгар уларытыы киирэн, федеральнай уонна эрэгийиэннээҕи сокуоннарга уларытыы буолуохтаах. Ити чэрчитинэн нэһилиэнньэни, уопсастыбанньыктары кытта көрсөн кэпсэтэ сылдьаҕыт. Төрөөбүт тылынан үөрэтиини, харыстааһыны, сайыннарыыны сокуоннарга хайдах бигэргэтэбит?

— РФ Төрүт сокуонугар киллэриллибит уларытыыларга олоҕуран тылга, үөрэххэ сыһыаннаах элбэх сокуоҥҥа көннөрүүлэр киириэхтээхтэр, өрөспүүбүлүкэбит Сүрүн сокуонугар сүрүн өйдөбүллэр чопчуланыахтаахтар. Атын да нуормалыыр быраап аакталарын ырытарга, үөрэтиигэ эмиэ элбэх үлэ эрэйиллэр. Саҥа кэмҥэ – саҥатытан. Ол иһигэр, тыа оскуолаларыгар судаарыстыба өйөбүлүн, тыл уонна үөрэх, учуутал, учебник, култуура, пааматынньыктар боппуруостарыгар сыһыаннаах сокуоннарбытын хаттаан көрүөхтээхпит.

«Российскай Федерацияҕа үөрэхтээһин туһунан» Федеральнай сокуон 11-с уонна 14-с ыстатыйаларыгар уларытыылары киллэриини ылан көрдөххө, гражданин ханнык тылынан оҕотун үөрэтэрэ уонна иитэрэ конституционнай быраабынан бигэргэнэр. Оҕо туһааннаах эрэгийиэҥҥэ ылыныллыбыт ханнык официальнай тылынан үөрэнэрэ төрөппүт сайабылыанньатынан быһаарыллар. Онтон нуучча тылынан үөрэтиигэ хааччах суох.

Тыл боппуруостарынан тус бэйэм утумнаахтык дьарыктанар буолан, ханнык баҕарар таһымнаах кэпсэтиигэ кыттыахпын сөп. Эксперт быһыытынан федеральнай министиэристибэни кытта быһаччы үлэлэһэбин. Элбэхтэн биир холобур – былырыын алтынньыга бигэргэммит тыллары Арассыыйа норуоттарын төрөөбүт тылларын үөрэтии концепциятыгар биһиги этиилэрбит чопчуланан киирбиттэрэ. Быйыл эмиэ тыл боппуруостарыгар Госдумаҕа хас да улахан сүбэ мунньахха кыттан кэллим.

Манна даҕатан эттэххэ, алтынньы 6 күнүгэр Дьокуускайга дойду Үөрэхтээһинин министиэристибэтин көмөтүнэн тө­рөппүттэр национальнай ассоциациялара тыллары үөрэтиигэ сэминээрэ буолар, онон бу хайысхаҕа үлэбит тохтообокко салҕанар.

Кэпсэттэ Оксана Дьячковская

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением