Майа академик В.П.Ларионов аатынан орто оскуолата алтыс сылын агро хайысханан таһаарыылаахтык үлэлиир.

Оскуола кэнчээри ыччаты иитэр-үөрэтэр үлэтэ Владимир Петрович: «Биһиги баай кыраайбыт сайдыыта уонна инникитэ физико-техническэй уонна тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэриттэн тутулуктаах», -- диэн этиитигэр тирэҕирэн, политехническай уонна агротехнологическай хайысхалары тутуһабыт.

Ол сиэринэн, аныгы түргэн тэтимнээх олоххо тус миэстэтин булунар, тыа сиригэр олорон үлэлиир-хамныыр сатабыллаах, булугас өйдөөх ыччаты иитэн таһаарыыга туһуланар бизнес-инкубаторы тэрийэн үлэлэтэбит.

Иитэр-үөрэтэр былааммыт уратылаах

 Тыа атын оскуолаларыттан агро хайысхалаах буоларбыт сүрүн  уратыта диэн -- үөрэтэр былааммыт атыныгар. Ол эбэтэр эбии чаастары киллэрии, I-IX кылаастарга кэрэхсэбиллээх экэниэмикэни, предпринимательствоны, агрономиканы биридимиэт быһыытынан үөрэтии, производственнай практиканан хабыы, орто анал идэлэри ылан тахсыы, оҕону үлэнэн иитиигэ усулуобуйаны, хаһаайыстыбаны тэрийии.

Оскуола үлэтэ устар сылы быһа тэриллэр. Сайыҥҥы кэмҥэ да тохтообот, төттөрүтүн, өссө элбиир. Ол курдук, кыһабыт хаһаайыстыбатыгар мүөттээх ыҥырыаны иитэр, оҕуруот аһын үүннэриинэн дьарыктанар сайыҥҥы хонуктаах лааҕырдардаах, сылгылаах, хортуоппуй бааһыналардаах, оттуурга анаммыт алаастардаах.

Үөрэнээччилэр кыһыннары-сайыннары эмтээх отунан дьарыктанар оскуола фито-барыгар, арассаада, сибэкки арааһын үүннэрэр тэпилииссэтигэр үлэлииллэр, көтөрдөрү инкубаторынан таһааран, холууптары, куруолуктары кытта көрөллөр-истэллэр. Маннык дьарыктана сылдьан, утумнаахтык чинчийэр үлэлэри ыыталлар, араас күрэхтэһиилэргэ, научнай кэмпириэнсийэлэргэ кытталлар. Холобура. бу ааспыт үөрэх дьылыгар дакылаат ааҕыытыгар Арасыыйаҕа 11 оҕо, өрөспүүбүлүкэҕэ 10,   улууска 45 үөрэнээччи миэстэлэстэ. Агрооскуолалар чинчийэр үлэлэригэр туттуллар оборудованиенан былааннаахтык хааччыллаллара буоллар, ситиһии өссө да үрдүөн сөбүн үлэһиттэр бэлиэтииллэр.

Тыһыынчанан арассааданы олордобут

Сайыммыт саймаархай күнэ сандаарыччы тыган, оҕуруот силигилии ситтэ. Оҕуруоппутун саас эрдэ олордон саҕалыыбыт.

Муус устарга оскуолабыт сып-сырдык, кип-киэҥ түннүктэрин сэҥийэлэригэр оҕурсу астанан ыраатааччы, күөх үүнээйи, арассаада арааһа дэлэччи үүнээччи.

Үлэни өрө тутар оскуола сааскы түбүктэрин туһунан агроблок үлэһиттэриттэн, итиэннэ үөрэнээччилэртэн туоһуластыбыт.

Настя Черкашина , VII кылаас:

--Олунньуттан саҕалаан, күөх үүнээйилэрбитин олордобут. Укуруобу, петрушканы, салааттары, күөх луугу эрдэ саас атыыга таһаарабыт. Түннүк оҕурсуларын муус устартан сиэн саҕалыыбыт. Үүнээйи өттүгэр сүрүн сорукпутунан, оҕуруот астарын арассаадалаан, нэһилиэнньэни хааччыйыы буолар. Бу саас кылаастар үүннэрэллэригэр анаан 3000 курдук устуука минньигэс биэрэс биэс суордун уонна биир оччо помидору, барыта холбоон 21000 курдук махровай петрушканы, дьэдьэни, сибэкки арааһын, кабачок, арбуз, тыква, хаппыыста арассааданы олордубуппут. Кылаастар 30-туу арассааданы көрөн-истэн бүөбэйдээбиттэрэ. Өссө хаар ыраастааһыныгар, сылгы хааччаҕыттан саах кууллааһыныгар субуотунньуктар буолбуттара.

Эмтээх оту туһаҕа таһаарабыт

Оскуола эмтээх отунан дьарыктанар фитобарын туһунан СӨ үөрэҕириитин туйгуна Роза Петровна Васильева кэпсиир:

--Ньургуһун быгыыта оскуолабыт фитобарыгар эмтээх оттору, үнүгэстэри, ата илик ньургуһуну, хатыҥ сымалалаах эдэр сэбирдэҕин, бэс иннэлэрин хомуйуу саҕаланар. Хас биирдии кылаас оҕото анал сорудахтаах. Сайыҥҥы кэмҥэ эмтээх оттору – үөрэ отун, боҕуруоскайы, Куома Чааскын отун (Вероника седая) -- хомуйуу дьиэ кэргэнинэн уонна лааҕырдарынан тэриллэр. Күһүҥҥү ыйдарга дөлүһүөнү, кучу отун, кытыаны, лабыктаны, муоҕу, туорааҕы хомуйабыт. Маны барытын фитобарбытыгар түмэн, сыл устата агро-чаас уруоктарыгар оҕолор ыраастаан, суулаан, туохха туһанылларын аннотациялаан, туһаҕа таһаарабыт, үөрэнээччилэрбит олохторугар тутталларыгар үөрэтэбит. Хомуллубут дөлүһүөнү күһүн-саас битэмииннээх утах оҥорон, уоннуу күн оскуолабыт үөрэнээччилэригэр барыларыгар иһэрдэбит. Доруобуйаларын иммунитеттарын бөҕөргөтөбүт. Оҕолор олус сөбүлүүллэр, төрөппүттэр махтаналлар.

Кус-хаас иитэбит

Агро оскуола түбүктээх үлэтэ манан муҥурдаммат. Үөрэнээччилэр ордук интэриэһиргээн сылдьар сирдэринэн көтөрдөрү таһаарар инкубатор буолар. Манна перепелка, кус, хаас, индюк сымыыттарын таһаараллар. Ааспыт үөрэх дьылыгар бу инкубаторга сүүһүнэн  көтөр тахсыбыта.

Инкубатор туһунан агроблок производственнай үөрэхтээһинин үлэһитэ Галина Федоровна Егорова уонна Х кылаас үөрэнээччитэ Марина Григорьева бу курдук кэпсииллэр:

--Автоматическай инкубаторбытыгар 72 куурусса, 130 кэриҥэ перепелка, 50 хаас, 50 кус сымыыта батар. Оҕолор инкубаторы кэтээн көрөн, чинчийэр үлэ ыытан, дойду таһымнаах кэмпириэнсийэлэргэ тиийэ ситиһиилээхтик кыттабыт, бизнес-бырайыактары суруйабыт. Тахсыбыт көтөрдөрү көрүүгэ-истиигэ көмөлөһөбүт.

Инкубатор иһигэр сымыыт турар температурарата көтөр арааһыттан уратылаах. Холобур, перепелка сымыыта 37 С, хаас сымыыта 37,8 С температураҕа турар, автоматическай “повороттаах”. Ол аата икки чаас буола-буола, сымыыты бэйэтэ эргитэр.

 Наукаҕа бастакы хардыыларбыт

Наука бары кирилиэһин ситиһиилээхтик дабайан, сахаттан бастакы академик буола үүммүт В.П.Ларионов сырдык суолунан үөрэнээччилэрбит научнай-чинчийэр үлэнэн утумнаахтык дьарыктаналлар.

Санкт-Петербург, Москва, Челябинскай, Верхнэй Уфалей, Сочи куораттарга тиийэ норуоттар икки ардыларынааҕы ааҕыыларга өрөспүүбүлүкэ чиэһин ситиһиилээхтик көмүскүүллэр.

 «Инникигэ хардыы» норуоттар икки ардыларынааҕы форум быйылгы кыайыылааҕа, XI кылааһы бүтэрбит Игорь Неустроев бэйэ мүөтүн оҥорон таһаарыы тиэмэлээх чинчийэр үлэтин туһунан бу курдук кэпсиир:

--Үлэм тиэмэтэ: «Уһук Хоту сир усулуобуйатыгар мүөтү уонна мүөттэн оҥоһуллар бородууксуйалары оҥорон таһаарыы» диэн этэ. Сыала – Мэҥэ Хаҥалас олохтоохторун уонна ыалдьыттарын бэйэ мүөтүнэн уонна мүөттэн оҥоһуллар бородууксуйаларынан хааччыйыы. Оскуолабыт ыҥырыалара мүөтү оҥороллорун таһынан, доруобуйаҕа туһалаах буоска уонна забрус эмиэ таһаараллар. Мүөттэн 23 араас бородууксуйаны оҥоробут, холобура, саахара суох сакалаат, таас кэмпиэт, мыыла, о.д.а.. Быйыл  ыҥырыа уйатын харахтарыттан иһигэр сыттаах, араас оттоох чүмэчини оҥорорго үөрэннибит. Бу үлэбинэн «Инникигэ хардыы» НПК Арассыыйатааҕы түһүмэҕэр кыттыбыппынан киэн туттабын.

***

Бу курдук, Майа академик В.П.Ларионов аатынан агрооскуолатыгар кэнчээри ыччат тыа сиригэр олорон, олоҕу салайсар, үлэни таптыыр дьоһун дьон буола улаатарга үөрэнэллэр, уһуйуллаллар.

 Изабелла РОМАНОВА