НДС нолуогуттан босхолоотулар

Дьону аһатар биисинэһинэн дьарыктанар аччыгый уонна орто урбаанньыттары 2022 сылтан эбиллибит сыанаҕа нолуогу тутууттан босхолоотулар.

 Нолуок кодексатын уларыйыыларыгар олоҕуран, чэпчэтии кафеларга, бардарга, рестораннарга, буфеттарга, остолобуойдарга, ааһан иһэн аһыыр сирдэргэ уонна да атын итиннэ маарынныыр эбийиэктэргэ сыллааҕы дохуоттара 2 миллиард солкуобайы аһарбат буоллаҕына көрүллэр. Дохуот 70 %-нын дьону аһатан киллэрбит буолуохтаах. Итиэннэ өссө биир усулуобуйанан: үлэһиттэрин хамнастара эрэгийиэн орто хамнаһыттан намыһах буолуо суохтаах.

Дэриэбинэҕэ путевка

Быйылгыттан киирбит сокуон “агротуризм” диэн өйдөбүлү киллэрдэ. Ол туһунан сиһилии ааспыт нүөмэргэ суруйбуппут. Өссө төгүл тоһоҕолоон эттэххэ, тыа сиригэр уонна кыра куораттарга туризмы сайыннарарга, олохтоохтору үлэнэн хааччыйарга кыах биэрэр сокуон буолар. Этэргэ дылы, урбанизацияттан, цивилизацияттан, мегаполис сүпсүлгэниттэн сылайбыт дьон дэриэбинэҕэ кэлэн, чуумпуга иһийэр, айылҕалыын алтыһан сынньанар, тыа сирин олоҕун үгэстэрин көрөн сонургуур, сүөһү көрсүөн, оҕуруот астарын хомуйарга көмөлөһүөн, пиэрмэлэр уонна аграрнай комплекстар үлэлэрин кытта билсиэн сөп. Маныаха тыа сирин туризма сайдарын судаарыстыба өйүүрүн бэлиэтиир оруннаах.

Сокуон тыа сирин бородууксуйатын, табаарын оҥорон таһаарааччыларга туристарга араас өҥөлөрү уонна сынньалаҥ көрүҥнэрин оҥорору, гостиницаҕа түһэрэри көҥүллүүр. Ол гынан баран, кэккэ ирдэбиллэр тутуһуллуохтаахтар. Ростуризм ааспыт сыл алтынньытыгар ирдэбиллэр барылларын бэлэмнээбитигэр олоҕурдахха, туристары ыалдьыттар, балыксыттар эбэтэр пиэрмэрдэр дьиэлэригэр, хижиналарга, балаҕаннарга, ураһаларга, бунгалоларга, онтон да атын национальнай дьиэ көрүҥнэригэр түһэртиэххэ сөп. Бу дьиэлэргэ итии уонна тымныы уу, итиэннэ ититии, салгын ыраастыыр ситимнэрэ тардыллыбыт буолуохтаах, оттон туалеттара таһырдьа буолара көҥүллэнэр. Итиэннэ пиэрмэрдэр гостиницаларын нүөмэрдэрин миэбэлинэн хааччыйыахтаахтар, таһыгар массыына турар сирдэрин оҥоруохтаахтар.

Санаторийга сынньаныы биһирэнэр

Үлэһиттэр уонна кинилэр дьиэ кэргэттэрэ санаторийга, куруорка, онтон да атын сынньанар тэрилтэлэргэ путевкаларын иһин харчы ылалларыгар нолуоктан босхолоннулар. Эрдэ итинник чэпчэтии үлэһиттэргэ, кинилэр кэргэттэригэр, итиэннэ 16-гар диэри саастаах оҕолоругар көрүллэрэ. Быйылгыттан оҕо сааһа 18-гар диэри үрдээтэ, оттон кини өссө үрдүк үөрэх устудьуона буоллаҕына, 24-гэр диэри чэпчэтиини туһанар. Уоппуска эрэ кэмигэр санаторийга сынньаммыта нолуоктан босхолоноро өссө да бигэргэтиигэ сылдьар.

Маны таһынан, үлэ биэрээччигэ үлэһиттэрин сынньалаҥнарын төлүүрүгэр эмиэ итинник чэпчэтии көрүллэр буолла. Бырабыыталыстыба туһааннаах сокуон толору үлэлээтэҕинэ, санаторийга сынньанааччылар элбииллэригэр уонна нэһилиэнньэ сынньалаҥ бу көрүҥүн туһанара судургу буоларыгар эрэнэр.

Судаарыстыбаннай Дуума бүддьүөккэ уонна нолуокка кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Ремезков бэлиэтииринэн, ити ньымалар национальнай бырайыакка “дьон өлөрүн аҕыйатыы, итиэннэ олоҕун уһатыы” диэн туруоруллубут сыалы толорорго көмөлөһүөхтэрэ.

Сыыппараҕа көһүү көдьүүстээх

Саҥа сылтан балыыһалар үлэһит ыалдьыбытын туһунан лииһин электроннай ньыманан толоруохтаахтар уонна социальнай страхование пуондатын систиэмэтигэр бэйэлэрэ тиксэриэхтээхтэр. Быстах кэмҥэ кыайан үлэлээбэттэргэ, хат дьахталларга уонна оҕоломмуттарга босуобуйалары аныырга уонна төлүүргэ маннык ньыма табыгастаах.

Иккиһинэн, нэһилиэнньэ ити босуобуйалары ылар инниттэн бэйэтэ докумуоннары хомуйсубат буолар. Страховкалыыр пуонда дааннайдары электроннай ханаалларынан тутуоҕа: үлэ биэрээччиттэн – үлэһит хамнаһын кээмэйин, балыыһаттан -- эмтэнэрин эбэтэр декреккэ барбытын, саахсаттан – оҕо төрөөбүтүн туһунан. Харчы страховкаламмыт киһи сайабылыанньатыгар эбэтэр судаарыстыбаннай өҥө порталга тус кэбиниэтигэр ыйбыт счетугар түһүө. Итиэннэ төлөбүрү почтанан эмиэ ылыахха сөп.

Оҕону үс сааһыгар диэри көрүүгэ босуобуйаны аныыр туһунан сайабылыанньаны үлэ биэрээччигэ оннук уоппускаҕа барарыҥ туһунан сайаапканы түһэрэргэр биэриэххин сөп.

Үлэ булар түргэтиэ

25 киһиттэн элбэх үлэһиттээх бары судаарыстыбаннай тэрилтэлэр уонна былаас уорганнара, ону тэҥэ хампаанньалар 2022 сылтан үлэ миэстэтэ таҕыстаҕына, «Работа в России» диэн судаарыстыбаннай порталга иһитиннэрии ыйыыр эбээһинэстэннилэр. Дьон биир кэлим сыыппара платформатын көмөтүнэн үлэни түргэнник булар буолуоҕа.

Санатар буоллахха, ити базанан үлэнэн хааччыйар бары сулууспалара үлэлииллэр. Пандемия кэмигэр портал нөҥүө дьарыктаах буолуу эйгэтигэр судаарыстыбаннай өҥөлөр кытта оҥоһуллар буолбуттара, ол иһигэр идэлээх үөрэхтээһиҥҥэ туһаайыы тэйиччиттэн бэриллибитэ.

Итинник туһаайар суруктар үлэлиир суолларын сөргүтүөн баҕалаах үстэн элбэх оҕолоох ийэлэргэ, итиэннэ үлэтэ суох биэнсийэлээхтэргэ бэриллэр. Саҥа сылтан ону пааспары, үлэ киниискэтин, отон да атын докумуоннары көрдөрбөккө толотторуохха сөп. Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутун сулууспатыгар сайаапка түһэрэр эрэ наада.

Биэнсийэ пуондата босуобуйалары төлүө

Биэнсийэ пуондата быйылгыттан оҕолоох дьоҥҥо босуобуйаны, итиэннэ инбэлииттэргэ ОСАГО оҥотторуу иһин, ону тэҥэ репрессия сиэртибэлэригэр компенсациялары төлүүрүнэн уонна тиксэрэринэн дьарыктаныа. Итиэннэ Чернобыллааҕы атомнай ыстаансыйа алдьархайыгар, «Маяк» производственнай холбоһук саахалыгар, Семипалатинскайга ядернай дэлби тэптэриигэ эмсэҕэлээбиттэргэ төлөбүрдэрэ бу пуонда нөҥүө төлөнүө.

Өскөтүн итинник өйөбүлгэ бырааптаах буоллаххытына, Биэнсийэ пуондатыгар тиийэн, сайабылыанньа суруйуохха наада. Сайабылыанньаны судаарыстыбаннай өҥө порталын нөҥүө эмиэ биэриэххэ сөп.

Маны тэҥэ инбэлииттэргэ ОСАГО страховкатын төлөбүрүн түһэрии судургутуйда: бары дааннайдары судаарыстыбаннай информационнай ситимтэн ылаллар.

Үс ый элбэҕи ылыахтара

2022 сылтан үлэтэ суоҕунан босуобуйа кээмэйэ 12 792 солкуобайга тэҥнэстэ. Бу ааспыт сылга холоотоххо, 668 солкуобайынан элбэх. Ити суума Арассыыйа Бырабыыталыстыбатын уурааҕынан бигэргэммит.

Ол эрээри итиччэ кээмэйдээх босуобуйа “үлэтэ суох” диэн мэктиэлээбиттэрин кэннэ, үс эрэ ый устата бэриллэр. Онтон кэлэр үс ыйга 5-тии тыһыынча солкуобай түһүө. Босуобуйа алын кээмэйэ уларыйбата, 1500 солкуобайынан хаалла. Ити этиллибиккэ биэнсийэҕэ тахсыан иннинээҕи саастаах дьон киирсибэттэр.

Хамнас үрдүө

Тохсунньу 1-кы күнүттэн хамнас алын кээмэйэ 1098 солкуобайынан үрдээн, 13 890 солк. буолла. Ол эрээри Бэрэсидьиэн ыйыытынан, ити көрдөрүүнү 8 %-нан элбэтэн хат аахпыттар.

Ити инфляция таһымынааҕар быдан үрдүк. Арассыыйаҕа үлэлиир киһи хамнаһа алын кээмэйтэн намыһах буолуо суохтаах. Онон 2,8 мөл. кэриҥэ киһи дохуота саҥа сылтан үрдүөхтээх.

Судургутан биэрдилэр

Үүммүт сылтан инбэлииттэргэ страховой уонна социальнай биэнсийэ сайыбылыанньа толоруллубакка эрэ быһалыы ананар буолла. Дьарыктаах буолуу сулууспата эрдэ таһаарбыт биэнсийэлээхтэригэр, ону тэҥэ көннөрү биэнсийэлээхтэргэ социальнай эбии төлөбүрдэрэ эмиэ быһаччы ананар буолуоҕа.

Маны тэҥэ сокуон үс сылга биирдэ 45-риттэн үөһэ саастаах эр дьоҥҥо, итиэннэ 40-нарыттан тахсыбыт дьахталларга ыстаастарынан ылыахтаах биэнсийэлэрин уонна мунньунуу биэнсийэлэрин кээмэйдэрин туһунан иһитиннэрэргэ Биэнсийэ пуондатын эбээһинэстээтэ.

Өссө биир саҥа киллэһик 30-тан элбэх сыл тыа хаһаайыстыбатын эйгэтигэр үлэлээбит тыа сирин олохтоохторун таарыйыа. Кинилэргэ биэнсийэлэригэр эбии төлөнөр 25 %-нарын куоракка да көһөр түгэннэригэр хаалларыахтара. Урукку өттүгэр быһан кэбиһэр этилэр. Бу үчүгэй сонун.

 Олоххо биирдэ туһанаҕын

Арассыыйа олохтоохторугар нолуоктан тутан төнүннэрии (налоговый вычет) харчытын ылыы докумуонун оҥотторуу онлайн буолла. Ол эбэтэр федеральнай нолуок сулууспатыгар нолуогу төлөөччү тус саайтынан киирэн оҥотторор. Дьиэ туттаргар, кыбартыыра, хос атыыласпыккар, уһаайба ылбыккар төлөөбүт харчыгыттан, ити сыалга ылбыт кирэдьиитиҥ бырыһыанын саппыт суумаҕыттан нолуоктан тутуу оҥотторуоххун сөп.

Билбэт дьоҥҥо чопчулуур буоллахха, нолуоктан тутууну олоххо биирдэ эрэ ылыахха сөп. Кээмэйэ ол суумаҥ 13 %-на. Холобур, 5 000 000 солкуобайга дьиэ атыылаһаҕын, ол суумаҥ 13 %-на --  650 000 солкуобай.

Сокуоҥҥа олоҕуран, нолуок уорганнара сайаапка түһэрбит киһи туһаныан сөптөөҕүн быһаччы бэрэбиэркэлииллэр. Соннук сыаллаах сулууспа бааннары кытта быһаччы үлэлиирин сокуон хааччыйыа.

Хамсаабат баайга-дуолга нолуоктан тутууну, дьиэни-уоту атыылаһан баран, эбийиэги бэйэҥ ааккар суруйтарбыт күҥҥүттэн оҥотторор бырааптанаҕын. Өскөтүн өлүүлэһэн (долевой) тутууга, дуогабар түһэрсэн, дьиэ ылыммыт буоллаххына, тутааччы эбийиэги туттарбыт, ону кини ылыммыт күнүттэн быраап үөскүүр.

Маны тэҥэ “налоговай вычет” ирдэнэр докумуонун испииһэгэ аҕыйыыр. Холобур, атыыласпыт дуогабарыҥ эрэ наада, бэйэҥ ааккар сурулла сылдьарын туһунан докумуон ирдэммэт. Өскөтүн дьиэ кэргэн дьиэтин биригээдэни түүлэһэн туттарбыт буоллаҕына, дьиэни тутуу дуогабарын көрдөрөр.